مافیا در کمین بازار موبایل/ پای مونتاژکاران به بازار تلفن همراه باز می‌شود؟

با وجود اینکه پروژه بومی‌سازی تولید موبایل در ایران یک بار در دهه ۸۰ شکست خورد، اما گزارش‌ها از صدور فزاینده مجوز تولید موبایل این نگرانی را ایجاد کرده که دولت مانند حوزه خودرو و لوازم خانگی، به دنبال ممنوعیت واردات موبایل هم باشد و در این میان با ایجاد رانت و انحصار مافیا به این بازار هم نفوذ کند.

 به گزارش تجارت‌نیوز، طی روزهای گذشته اخباری از ورود بازیگران جدید به عرصه تولید موبایل منتشر و این گمانه‌زنی مطرح شد که با آغاز تولید داخل، واردات تلفن همراه خارجی ممنوع شود. در همین زمینه تسنیم گزارش داده که حدود ۱۰۰ شرکت برای تولید تلفن همراه داخلی درخواست داده‌اند و ۱۳ شرکت نیز اقدامات عملی خود را آغاز کرده‌اند. بر اساس این گزارش، تعداد قابل‌توجهی از این شرکت‌ها، درخواست دریافت زمین و تسهیلات برای آغاز فعالیت خود در منطقه اقتصادی پیام را ارائه کرده‌اند.

پیش از این لطف‌ا... سیاهکلی، عضو کمیسیون صنایع مجلس، به تجارت‌نیوز گفته بود که مافیای خودرو در حال کوچ به صنایع دیگر است. حال به نظر می‌رسد تلفن همراه یکی از بازارها و صنایعی است مافیا در کمین آن نشسته‌اند. 

علاوه بر این، مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی و فرودگاه بین‌المللی پیام در تابستان اعلام کرده بود که ۱۳ شرکت خصوصی برای احداث خط تولید خود در این منطقه به آنها مراجعه کردند که از این تعداد دو مجموعه به بهره‌برداری رسیده‌اند و پیش بینی شده تا پایان سال حداقل یک میلیون گوشی تولید شود که یک سوم آن گوشی هوشمند و باقی به صورت دکمه‌ای باشد.

در مجموع گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه در حال حاضر نیز ۱۳ شرکت در زمینه تولید تلفن همراه در داخل کشور فعال هستند، اما با توجه به سابقه تاریخ در صنعت خودرو، لوازم خانگی و حتی صنایع خرد از پوشاک تا تولید برخی از کالاهای آی‌تی که تولیدکنندگان داخلی به دنبال ممنوعیت واردات کالای مشابه داخلی رفتند، این نگرانی وجود دارد که با افزایش تعداد تولیدکنندگان موبایل، سرنوشت مشابهی هم در انتظار بازار موبایل باشد.

هرچند محمدرضا عالیان، دبیر کنگره زیست‌بوم موبایل ایران، اخیرا به تجارت‌نیوز گفته که این احتمال وجود ندارد، چراکه در صورت اعمال ممنوعیت واردات، هم تولید داخل و هم طرح رجیستری شکست خواهد خورد و شاهد رونق قاچاق موبایل به کشور خواهیم بود. بنابراین چون مسئولان هم از این موضوع آگاهی دارند، تصمیمی برای ممنوعیت واردات موبایل گرفته نمی‌شود.

تولید موبایل از چه زمانی در ایران شروع شد؟ 

تلفن همراه سال ۱۳۷۲ وارد بازار ایران شد و در سال ۱۳۸۵ نیز اولین خط تولید ملی گوشی تلفن‌همراه در شهر صنعتی هشتگرد افتتاح شد. بر این اساس کارخانه مادیران به عنوان اولین کارخانه تولیدکننده گوشی موبایل در کشور شناخته می‌شود که گوشی موبایل با برند «LG» را با همکاری شرکت‌ کره‌ای LG در ایران تولید کرد.

هم‌زمان هم تعرفه واردات گوشی موبایل با افزایش ۱۵برابری از چهار درصد به ۶۰ درصد افزایش یافت که انتقادات کارشناسان را به دنبال داشت. در اصل دست‌اندرکاران این حوزمعتقد بودند طرح تولید گوشی تلفن همراه در کشور با توجه به بالا بودن تکنولوژی و بازار رقابت فشرده آن شکست می‌خورد و غیرقابل اجرا است.

البته در نهایت هم مشخص شد کارشناسان درست می‌گفتند. بنابراین در پی قاچاق گسترده موبایل به کشور با توجه به کمبود توان سازندگان ایرانی برای جوابگویی به نیاز داخل، تعرفه واردات چندین بار تغییر کرد و در مجددا کاهش یافت.

آیا می‌توان برندهای محبوب را در ایران تولید کرد؟ 

هرچند در این سال‌ها تولید موبایل کماکان در ایران انجام می‌شد، اما با ظهور موبایل‌های هوشمند و تکونولوژی پیچیده آن‌ها همچنین شرایط تحریم، تمرکز تولیدکنندگان در سال‌های اخیر بیشتر بر موبایل‌های دکمه‌ای بوده است.

البته آنطور که عالیان در رابطه با امکان تولید موبایل‌های هوشمند به تجارت نیوز توضیح داده، در چین چند ODM کار قوی فعال هستند که درصدی از مدل‌های سامسونگ و شیائومی را نیز تولید می‌کنند. این شرکت‌ها معمولاً قطعات برخی سری‌های برندها را دارند و می‌توانند روی همین پلتفرم‌ها به شرکت‌های دیگر خط تولید بدهند. بنابراین تولیدکنندگان می‌توانند با این شرکت‌ها قرارداد ببندند و از آنها بخواهند قطعات هر مدل از برندها را سفارش دهند و با نام دیگر آن را تولید کنند.

بنابراین تولید کنندگان ایرانی نمی‌توانند سامسونگ، شیائومی یا اپل را در ایران مونتاژ کنند، اما این امکان برای آن‌ها وجود دارد که مثلا قطعات یک مدل سامسونگ را وارد و با نام دیگری آن را تولید و عرضه کنند. اما اینکه چنین تولیداتی در ایران بازار مصرف داشته باشد یا نه خود محل سوال است.

بر این اساس توجه به این نکته هم ضروری است که تولید موبایل بیشتر به معنی مونتاژ است. آن‌طور که فعالان بازار و کارشناسان مطرح می‌کنند، شرکت‌های دانش‌بنیان تجهیزات و قطعات اولیه را از سایر کشورها خریداری می‌کنند و کار مونتاژ را در ایران انجام می‌دهند. درنهایت محصول تولیدشده را تحت عنوان موبایل ایرانی در بازار عرضه می‌کنند.

از طرف دیگر در سال‌های اخیر تولیدکنندگان دوباره برای ورود بیشتر به این خیز برداشتند. برای مثال سال گذشته رئیس وقت انجمن تولید کنندگان تلفن همراه تبلت تجهیزات جانبی در جلسه‌ای با مسئولان وزارت صمت گفته بود ظرفیت بالقوه این صنعت تامین نیاز کامل بازار تلفن‌های همراه دکمه ای و تامین ۱۰ درصدی نیاز بازار تلفن همراه هوشمند است که به دلیل عدم توجیه اقتصادی تولید تلفن همراه به دلیل سرمایه ثابت و سرمایه در گردش بالای مورد نیاز و سربار تولید، از این ظرفیت بهره‌گیری نشده است.

او همچنین گفته بود برنامه سال ۱۴۰۴ انجمن  این است که تولید موبایل به ۱۰ میلیون دستگاه در سال  برسد. همچینین افزایش عمق ساخت داخلی به میزان ۸۵ درصد در تلفن های همراه دکمه ای و ۴۵ درصد در تلفن‌های همراه هوشمند و تبلت و افزایش اشتغال به میزان ۱۵ درصد نسبت به سال قبل و رسیدن به اشتغال ۱۵۰ هزار نفر به طور مستقیم و یک میلیون نفر به صورت غیرمستقیم از جمله دیگر برنامه‌های انجمن تا سال ۱۴۰۴ اعلام شده بود.

تولیدکنندگان اهلیت‌سنجی نمی‌شوند 

با این حال نگرانی از ممنوعیت واردات و انحصار، تنها نگرانی این روزها نیست. موضوع دیگر این است که گزارش‌ها نشان می‌دهد هر دو متولی تولید موبایل، یعنی وزارت صنعت، معدن و تجارت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در حال حاضر به همه متقاضیان تولید موبایل روی خوش نشان می‌دهند و اهلیت‌سنجی درستی در این حوزه انجام نمی‌شود.

به‌طوری که شنیده‌ها حاکی از این است که حدود ۴۰ شرکت طرح تولید موبایل ارائه کردند و موافقت اصولی گرفتند. این در حالی است که حتی چین که ۷۰ تا ۸۰ درصد تولید موبایل دنیا را انجام می‌دهد، ۴۰ تولیدکننده موبایل ندارد.

علاوه بر این، با توجه به اینکه برخی شرکت‌ها عموما در این شرایط به اسم بومی‌سازی، به دنبال تسهیلات و مجوزهای خاص می‌روند، نگرانی از توزیع رانت و در پی آن شکست یکی دیگر از پروژه‌های بومی سازی مانند گذشته نیز وجود دارد.