آن چه سعدی را ماندگار کرد

گفتگو با ضیاء موحد؛ آن‌چه سعدی را ماندگار کرد؛ جدا از مباحث مربوط به سبک‌شناسی و خدمت‌هایی که سعدی به زبان فارسی کرده، آن‌چه بیشتر او را ماندگار کرده، نحوه بیان و کاربرد زبان است.

ضیاء موحد از زیبایی بیان سعدی به عنوان عاملی که این شاعر را ماندگار کرده و ما را به آثار او جذب می‌کند می‌گوید و جوانان را به خواندن غزلیات سعدی که به گفته او هنوز تازه است، دعوت می‌کند.

این شاعر و منتقد ادبی به مناسبت اول اردیبهشت‌ماه، روز بزرگداشت سعدی، در گفتگو با ایسنا، درباره کارآیی آموزه‌های این شاعر در دنیای امروز اظهار کرد: مسلم است که کاربرد خیلی از آموزه‌های سعدی مخصوص به زمان خودش است. نظر سعدی راجع‌به زن‌ها، مفهوم عدالت، آزادی و ... جزء مسائلی نیست که ما بخواهیم با معیار‌های او سراغ آن‌ها برویم. جدا از مباحث مربوط به سبک‌شناسی و خدمت‌هایی که سعدی به زبان فارسی کرده، آن‌چه بیشتر او را ماندگار کرده، نحوه بیان و کاربرد زبان است.

موحد با بیان این‌که سعدی یکی از شاعران اندرزگوست بیان کرد: آن بخش از آثار این شاعر که هنوز هم مسلما مفید است، عاشقانه‌های اوست. تصوری که سعدی از عشق دارد و شور و احساسی که نشان می‌دهد پیش از آن به این شکل اصلا سابقه نداشته و بعد از آن هم تقریبا آن عشق زمینی، انسانی و جسمانی در شعر ما نمودی نداشته است، تا وقتی به شعر نو می‌رسیم که به‌خصوص این جلوه از عشق در آثار شاملو و فروغ خیلی پررنگ می‌شود.

او افزود:، اما بخش هنری کار سعدی بخشی جداگانه است، خیلی از حرف‌هایی که ما امروز آن‌ها را قبول نداریم، وقتی سعدی می‌گوید، ما را جذب می‌کند؛ این نشان‌دهنده زیبایی بیان سعدی است، وگرنه شاید محتوای شعر‌های او را خیلی از شاعران دیگر هم گفته باشند، ولی «همه گویند و سخن گفتن سعدی دگر است».

این شاعر با اشاره به این‌که همه آموزه‌های سعدی هم قابل اعمال نیست و زمان اغلب آن‌ها گذشته است گفت: این را هم بگویم که منظورم این نیست که ما آموزه‌های او را به کار ببندیم. ما باید به زیبایی زبان و هنر سعدی، نحوه گفتار و سبک غیرقابل تقلیدش توجه کنیم. سعدی غیرقابل تقلیدترین شاعر ایران است. از شاعران دیگر می‌شود تقلید کرد، اما اگر کسی بخواهد از سعدی تقلید کند، خیلی زود متوجه آن می‌شویم و این خیلی هنر است.

ضیاء موحد همچنین اظهار کرد: «گلستان» و «بوستان» پر از داستان‌های بسیار زیباست که از نظر محتوا هم خیلی مهم هستند، اما امروز دیگر قابل قبول نیست و باید به همان زیبایی بیان او نگاه کرد. تجربه‌هایی در «گلستان» و «بوستان» سعدی هست که اگر هر کسی آن‌ها را نداشته باشد، اهمیتش را نمی‌فهمد. به این دلیل است که می‌گویند ما در کودکی با «گلستان» زبان فارسی را یاد می‌گیریم، ولی در سن بالا اهمیت حرف‌های سعدی را کشف می‌کنیم. اما در دوران کودکی که به عنوان درس گفته می‌شود، متوجه این نیستیم که سعدی از چه مسئله دردناکی در جامعه صحبت می‌کند.

او ادامه داد: این هم که می‌گویند سعدی آینه زمان خودش است واقعا درست است؛ یعنی همه ابعاد تجربه بشری را بیان می‌کند که بخش‌هایی از آن قابل قبول است، اما امروزه از بخش‌های دیگر آن نمی‌شود دفاع کرد. مثلا سعدی چیز‌هایی در مورد شاهدبازی می‌گوید، در واقع صحبتش این است کسانی که شاهدبازی می‌کنند کسانی هستند که دست‌شان از روابط طبیعی کوتاه است و ناچار هستند که به این طریق متوسل شوند، اگرچه امروزه یک عده در دنیا طرفدار آن هستند و می‌خواهند آن را قانونی کنند، ولی به طور کلی این مسئله مورد پسند جامعه نیست؛ و البته این نشان می‌دهد خیلی از مسائلی که امروز در جوامع وجود دارد، در فرهنگ و سنت قدیم ریشه دارد.

این شاعر همچنین در پاسخ به سوالی درباره محبوبیت سعدی در میان غیرفارسی‌زبانان گفت: محبوبیت سعدی نسبت به تمام شاعران کلاسیک دیگر در هنر بیانش است.

ضیاء موحد با اشاره به پرداختن سعدی به مسائلی که امروزه کمتر کسی با آن‌ها موافق است بیان کرد:، اما بیان سعدی آن‌قدر زیباست که دیگر آدم به این‌ها توجه نمی‌کند. همه شاعران کلاسیک این‌طور هستند که آموزه‌های‌شان به مرور زمان کهنه می‌شود، اما خود اثر یک اثر هنری باقی می‌ماند. پس ما هم باید جنبه هنری سعدی را درنظر بگیریم. آموزه‌های او هم اغلب درست است، اما به زمان خودش مربوط است.

او در پایان با توصیه به خواندن سعدی گفت: من توصیه می‌کنم که سعدی، خصوصا غزلیات عاشقانه‌اش را بخوانید. خصوصا جوان‌ها غزلیات عاشقانه سعدی را بخوانند که هنوز هم تازه است. کار‌هایی هم در زمینه سعدی شده که بعضی خوب، و بعضی بد و متوسط است. من هم یک کتاب «سعدی» دارم که در آن به جنبه‌هایی توجه شده که پیش از آن خیلی توجه نشده است، جنبه‌هایی را که در این گفت‌وگوی شفاهی نمی‌توانم آن‌ها را بگویم در آن‌جا آورده‌ام.