بیم ها و امیدهای اطلاع رسانی در شرایط کرونایی

در گفتگو با هادیان سخنگوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات؛ بیم‌ها و امیدهای اطلاع‌رسانی در شرایط کرونایی؛ با شیوع کرونا علاوه بر نبود اعتماد، رصد فضای مجازی و رسانه‌ها نشان از تنش روانی را می‌داد که بخشی از آن به ضعف اطلاع‌رسانی بازمی‌گشت و مدیریت این فضا و اصلاح شیوه‌های اطلاع‌رسانی را به نیاز جدی این روزهای کرونایی بدل می‌کرد. اما سیدجمال هادیان‌طبایی‌زواره در گفتگو با پارس لاین مطرح کرد گسترش فضای مجازی موجب شده تا در کسری از ساعت یا حتی دقیقه اخبار مربوط به کرونا ویروس، روش‌های پیشگیری، مقابله و درمان، هشدارها و ویدئوهای فرهنگ‌ساز به اغلب نقاط کشور و مردم برسد.هادیان ضمن اشاره به این خدمات، گوشه چشمی به منتقدان فضای مجازی و حامیان محدودسازی این فضا داشت و افزود:اگر وارد چنین فضایی نشده بودیم و تسلیم دیدگاه‌های متجرانه شده بودیم که معتقد هستند برای یک شر قلیل باید خیر کثیری را تعطیل کرد فواید بی‌شمار این فرصت را از دست داده بودیم.

پارس لاین با شیوع کرونا بازار شایعات داغ شد و به موازات آن ضعف نحوه اطلاع‌رسانی از سوی نهادهای متولی مدیریت بحران نیز به رخ کشیده شد.

پارس لاین ، علاوه بر نبود اعتماد، رصد فضای مجازی و رسانه‌ها نشان از تنش روانی را می‌داد که بخشی از آن به ضعف اطلاع‌رسانی بازمی‌گشت و مدیریت این فضا و اصلاح شیوه‌های اطلاع‌رسانی را به نیاز جدی این روزهای کرونایی بدل می‌کرد. اطلاع‌رسانی کلی و یک جانبه‌ای که راه را برای شایعه هموار می‌کرد و در شرایط کاهش اعتماد عمومی به اطلاع‌رسانی رسمی، دستان رسانه‌های مستقل را از اطلاعات جزیی خالی می‌کرد.

این وضعیت را موضوع گفتگو با سیدجمال هادیان‌طبایی‌‌زواره کارشناس حوزه ارتباطات و فضای مجازی قرار دادیم. او ورای شخصیت حقوقی خود به عنوان «رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» به بیان دیدگاه خود در این باره پرداخت. هادیان از دستان پر و گشاده فضای مجازی و اطلاع‌رسانی سریع گفت و البته بر داشتن دیدگاهی منصفانه و جامع برای تحلیل این موضوع تأکید کرد.

وی ضمن دفاع از امکانات زیرساختی وزارت ارتباطات و اطلاعات در گفتگو با پارس لاین گفت: «گسترش فضای مجازی موجب شده تا در کسری از ساعت یا حتی دقیقه اخبار مربوط به کرونا ویروس، روش‌های پیشگیری، مقابله و درمان، هشدارها و ویدئوهای فرهنگ ساز به اغلب نقاط کشور و مردم برسد. شما تصور کنید در روزگاری نه چندان دور، روستاها و اغلب شهرهای ما از این نعمت بهره‌مند نبودند و اتکای مردم به تلویزیون بود. باید شب اخبار را می‌دیدند تا اطلاعاتی کسب می‌کردند. تلویزیون هم ظرفیت محدودی داشت. اما امروز حدود 80 میلیون گوشی هوشمند به منبع اطلاع‌رسانی افراد بدل شدند و مردم لحظه به لحظه از آمار مبتلایان، اپیدمی، شهرها، مراکز تجمع، بیمارستان‌های مرجع، توزیع اقلام بهداشتی، روش‌های محافظت و فرهنگ‌سازی مطلع می‌شوند.»

او این تحول را نتیجه تلاش وسیع و بی‌شائبه همکاران خود در حوزه وزارت ارتباطات و کل حوزه ارتباطات در ایران دانست و افزود: نزدیک به صد در صد روستاهای بیش از بیست خانوار و همه شهرهای ما به شبکه ارتباطی و اینترنت پر سرعت دسترسی دارند و تمام شهرها و روستاهای ما به سرعت اطلاع‌رسانی می‌شوند.

هادیان ضمن اشاره به این خدمات، گوشه چشمی به منتقدان فضای مجازی و حامیان محدودسازی این فضا داشت و افزود: «اگر وارد چنین فضایی نشده بودیم و تسلیم دیدگاه‌های متحجرانه شده بودیم که معتقد هستند برای یک شر قلیل باید خیر کثیری را تعطیل کرد فواید بی‌شمار این فرصت را از دست داده بودیم. گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و ارتباطی مثل همه چیزهای دیگر ممکن است معایبی داشته باشد ولی مزایایش، آنقدر زیاد است که می‌توان از معایبش چشم پوشی کرد یا با فرهنگ‌سازی و استفاده درست آن را کاهش داد. متأسفانه این حرفی که زده می‌شود و یکی از روزنامه‌ها روز یکشنبه یازدهم اسفند هم زده بود که مشکلات کرونا از فضای مجازی برمی‌خیزد و تقصیر وزارت ارتباطات است غیر منطقی است.»

اشاره او به این مسئله، حکایت از یک خلأ دیگر داشت: نبود یک فضای تعاملی و غلبه نگاه صفر و صدی در میان گروه‌ها و نهادهایی که گاه صدای رساتری از بخش‌های دیگر دارند و همین هم موجب می‌شود تا به عنوان صدای غالب به گوش برسند.

به گفته هادیان، این‌که می‌گویند امروزه گسترش فضای مجازی موجب شده است علاوه بر کروناویروس، بحث شایعات هم زیاد شود به طور دقیق مساوی است با آن راه درمانی که می‌گوید برای مقابله با کروناویروس، روغن را باید جای خاصی مالید! این حرف قدرمطلقش با آن حرف یکسان است.

سخنگوی وزارت ارتباطات و فناوری بر این نظر است «دنیای ما، دنیای رو به جلویی است. جامعه ما، جامعه جوان و علمی است و پیشرفت فناوری در آن زیاد است. بنابراین باید همگام با توسعه فناوری ارتباطی و فضای مجازی، فرهنگ آن را هم درست است.» او اظهار کرد: شاید در فرهنگ‌سازی به جایگاه درستی نرسیدیم اما نمی‌توان سیستم‌های فناوری، ارتباطی و اطلاع‌رسانی و فضای مجازی را محدود کرد. به بهانه این‌که ممکن است مشکلات کوچکی هم داشته باشند.

هادیان در مقابل این پرسش که از خلأهای موجود می‌پرسید شاید در راستای رویکرد امیدبخشی که بر آن تأکید داشت گفت: در این شرایط خوشحالیم از این بابت که اگر این مصیبت و دشواری بزرگ به نام کروناویروس که اپیدمی بزرگی است در زمان طاعون و تیفوس می‌آمد میلیون‌ها نفر را می‌کشت اما امروزه به یُمن پیشرفت دانش پزشکی، رعایت بهداشت فردی و گستردگی ارتباطات و فضای مجازی اطلاع‌رسانی دقیق و درستی انجام می‌شود که مردم می‌توانند خودشان را از این ویروس نجات بدهند.

هر چند او پذیرفت که نمی‌توان لطمه «فیک‌نیوز»های فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را نادیده گرفت اما به عنوان یک کارشناس حوزه ارتباطات به کاربران فضای مجازی، توصیه کرد: باید علاوه بر فضای مجازی برای گرفتن خبرهای درست و دقیق به عضویت در خبرگزاری‌ها و سایت‌های معتبر دربیاییم تا اخبار ناب مستند را استفاده کنیم.

او همچنین به ارائه راهکاری برای تشخیص خبر فیک از غیرفیک پرداخت و تصریح کرد:«در فضای مجازی و غیرمجازی خبری اصیل و درست است که علاوه بر هشدار، راهکار بدهد و امید بخش باشد ولی اگر خبری فقط هشدار و دلهره می‌‌دهد، اما منبع دقیق، امید و راهکار نمی‌دهد باید به درستی آن شک کرد. این یکی از روش‌های شناخت اخبار نادرست از اخبار واقعی است.»

در ادامه وقتی از او نه به عنوان یک شخص حقوقی منتسب به وزارت ارتباطات بلکه به عنوان یک شخص حقیقی و کارشناس پرسیدیم این روزها چرا و چه چیز موجب شده تا اطلاع‌رسانی به افزایش تنش به جای آرامش بینجامد، بیان کرد: این به فرهنگ جاری در جامعه ایران برمی‌گردد.

به گفته هادیان، فضای مجازی ظرفیتی برای کارهای درست ایجاد می‌کند که می‌شود از آن استفاده بهینه کرد. اما به نظر او، مشکل فرهنگی موجب تخریب این ظرفیت می‌شود. وی در این باره می‌گوید: از نقاط قوت فرهنگ خودمان زیاد شنیدیم و به آن افتخار کردیم. اما به نقص‌های فرهنگی‌مان اشاره نکردیم که یکی از آن علاقه‌مندی به طبع لطیف، نغز و شوخی است که در جای خود ایرادی هم ندارد. ولی وقتی در فضای مجازی این طبع طنزپسند وارد می‌شود شدت پیدا می‌کند و ممکن است این لطیفه‌ها در قالب خبر جعلی به ایجاد تنش منجر شود.

او همچنین به انتشار خرافات و باورهای غلطی اشاره کرد که از جمله در دست به دست شدن برخی نسخه‌های غیرعملی و مرتبط با طب سنتی آشکار شده است. او دراین باره گفت: این نسخه‌ها برای مقابله با کرونا در فضای مجازی منتشر می‌شود و از علاقه برخی نحله‌ها به این خرافات پرده برمی‌دارد. این نسخه‌ها در فضای خصوصی گفته نشده است اتفاقا برای انتشار تجویز شده و گرنه که منتشر نمی‌شد.

وی افزود: بخش دیگر مشکل، شایعات است. در این باره هم باید فرهنگ‌سازی شود. کانال‌های فیک‌نیوز متعددی وجود دارند که کارشان ساختن اخبار دروغ است و بابت آن پول می‌گیرند و باید حساب آنها را از رسانه‌های شریف و معتبری که اخبار حقیقی را منتشر می‌کنند جدا کرد. او بخشی از این مشکل‌ها را فرهنگی دانست که ربطی هم به فضای مجازی ندارد و تنها با توسعه فضای مجازی بیشتر به چشم آمده و آشکار شده است.

هادیان اما در نهایت به عنوان یک کارشناس دو توصیه هم به همه اهالی رسانه کرد و گفت: در شرایط کنونی که با جان و مال مردم سرو کار داریم باید بیشتر دقت کرد. پس اهالی رسانه باید اول، به منبع خبر پیش از انتشار دقت کنند. دوم، در خبری که تنظیم می‌کنند هم هشدار و هم راهکار ارائه بدهند. همچنین در وسط میدان مقابله با کرونا دنبال تسویه حساب‌های سیاسی و جناحی نباشند که در نهایت این روزهای سخت می‌گذرد و روسیاهی به ذغال می‌ماند.

این گفته آخری پرده از خلأ دیگری برداشت، نبود عرصه‌ای که از اختلافات سیاسی یا سیاست در امان باشد و پای سیاست به آنجا نرسیده باشد. اینجا در ایران به وقت اسفند 1398، همه چیز زیر سایه سیاست است، سیاستی که حالا کرونایی هم شده است، مثل حال و روزگار و ذهن و گفتار این روزهای مردم. کاش کرونا سایه‌اش را کم کند و سیاست پایش را کمی جمع.