فروش آنلاین «ساز» چگونه جای کارگاه های قدیمی جنوب را گرفت؟

سابقه صدای طبل و دمام حداقل به چهار هزار سال پیش و زمانی برمی‌گردد که مردم در میانرود برای دفع بدبختی یا اعلام خبرهای نظامی از آن استفاده می‌کردند.

این صدای ماندگار امروز با همنشینی سنج در عزا و عروسی، هنگام صید یا وقت سحر در بین مردم جنوب به خصوص بوشهر کاربرد دارد. ایام محرم و فاطمیه که می‌رسد فروش این طبل‌ها در شهرهای جنوبی مانند اهواز، برازجان، بوشهر و... بیشتر می‌شود. در این فصل هیئت‌ها برای شورانگیز کردن دسته‌های عزاداریشان طبل و دمام نو می‌خرند و خود را برای نوحه‌های محزون یک یا سه ضربی آماده می‌کنند.

کارگاه‌های دمام‌سازی معمولا کارگاه‌های خانوادگی است. پدر، پسران و مردان فامیل همگی مشغول درست کردن محفظه‌های استوانه‌ای، تراشیدن موهای پوست حیوان و کشیدن آن می‌شوند. با وجود سنت‌های قدیمی در این کسب و کار نحوه فروش دمام‌ها دیگر چند سالی است که تغییر کرده. حالا دیگر نسل جدید با آگهی کردن دمام در سایت‌هایی مثل دیوار، سالانه چندین مشتری از شهرهای دور و نزدیک پیدا می‌کنند.

مجتبی نیکنام ۲۵ سال دارد و با خنده می‌گوید ۲۰ سالی است که به کار دمام‌سازی مشغول بوده. او از پدرش این حرفه را یاد گرفته و حالا به همراه برادرانش کارگاه پدری را می‌چرخاند. چراغ کارگاه آن‌ها بیش از ۵۰ سال است که خاموش نشده. او با وجود سن کم زیر و بم دمام را خوب بلد است و علاوه بر آن مسئولیت بخشی از فروش را هم به عهده گرفته است. مجتبی می‌گوید: «چند سالی می‌شود که از طریق دیوار از شهرهای اطراف هم مشتری جذب می‌کنیم. مثلا برای شیراز و تهران سفارش‌های زیادی فرستاده‌ایم.» او وقتی اولین سفارش را از دیوار دریافت می‌کند دیگر بخش فروش را به دیوار انتقال می‌دهد. در این سه، چهار سال به بیش از ۱۰۰ نفر در این پلتفرم دمام فروخته است.

به گفته نیکنام این ساز قبلا بیشتر در ماه محرم استفاده می‌شد ولی امروزه در ایام فاطمیه، ماه رمضان و همه مراسم عزاداری هم از آنها دمام می‌خرند اما هیچ گاه دمامی که برای عزاداری خریده می‌شود در مراسم عروسی کاربرد نخواهد داشت. دمام‌های عروسی معمولا از چوب ساخته شده و به دمام بوشهری مشهور است. نیکنام برای توضیحات بیشتر اضافه می‌کند:« دمام برازجانی یک مدل دمام فلزی و دمام بوشهری از نوع چوبی است. معمولا شهرهای کنار دریا دمام چوبی دارند. این دمام‌های چوبی اکثرا در مراسم شاد به کار می‌روند و به شکل متفاوتی هم ساخته می‌شوند؛ آنها یک دهانه بزرگ و یک دهانه کوچک دارند و شبیه به تومبا استفاده می‌شوند.»

هم بستن و هم زدن دمام را بلدم

آقای خادمی، پنج سال است در دیوار آگهی دمام می‌گذارد. او از بابل، مشهد، اصفهان، یزد، کرمان، هرمزگان هم مشتری داشته است اما بیشتر مشتری‌هایش از تهران بوده‌اند. او درباره درست کردن دمام می‌گوید: « دمام‌های چوبی دو نفری در ۳۰ دقیقه بسته می‌شوند اما دمام فلزی را یک نفره هم می‌شود درست کرد.» او علاوه بر بستن، دمام زدن هم بلد است و در مراسم ایام فاطمیه هیئت‌ها می‌نوازد. به گفته او قیمت یک دمام چوبی حدود ۵۰۰ و دمام فلزی ۱۵۰ هزار تومان است. دمام‌های چوبی را از چوب روس قرمز ساج، گردو و کنار درست می‌کنند و گاهی هم تمام یک تنه را خالی می‌کنند و روی آن پوست می‌کشند که در این صورت قیمت و ارزش بالاتری دارد.

دیوار به جای فروشگاه

برخی از فروشنده‌ها هم کارگاه‌های قدیمی ندارند بلکه افرادی هستند که حالا در فراغتشان دمام می‌سازند و دیوار جای خالی آن کارگاه یا فروشگاه را برایشان پر می‌کند. برای مثال آقای فتحی ۱۵ سال است دمام می سازد و اخیرا اولین آگهی‌اش را به سفارش فرزندانش در دیوار آپلود کرده است. «من بازنشسته هستم و در خانه کار می‌کنم. بچه‌ها گفتند کسی تو را در زیرزمین خانه نمی‌شناسد ولی وقتی در دیوار چیزی را آگهی کنی، شناخته می‌شوی.» او ساکن اهواز است قبلا در یک شرکت لوله‌سازی کار می‌کرد و از وقتی که یادش می‌آید عضو هیئت محل بوده است. «توی مسجدمان طبل می‌زدم و با خراب شدن طبل‌ها مرتب باید پوست آن را تعمیر و تعویض می‌کردیم. وقتی هزینه‌ها بالا رفت کم کم یاد گرفتیم که آنها را خودمان درست کنیم.» او دمام‌هایش را فقط به هیئت‌ها می‌فروشد و چون خودش را هیئتی می‌داند دیگر هیچ‌قت در عروسی‌ها نمی‌نوازد!