قانون چه رویکردی در خصوص آدم ربایان دارد؟؛ جرم آدم ربایی؛ مجازات آدم ربایی؛ جرم آدم ربایی به انتقال یک شخص بدون رضایت و اراده او از محلی به محل دیگر با استفاده از زور و تهدید گفته می‌شود. اگر در جرم آدم ربایی چند نفر با هم همکاری داشته باشند، مجازات هر یک از آدم‌ربایان و شرکا براساس ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی حبس از ۵ تا ۱۵ سال است.

پارس لاین اگر پای ثابت شنیدن اخبار باشید، حتما هر روز خبر‌هایی از سراسر جهان مبنی بر ربوده شدن افراد توسط اشخاص یا گروه‌های مختلف را شنیده‌اید. شاید هم شما یا یکی از اطرافیانتان قربانی اتفاق تلخ آدم‌ربایی بوده باشید یا حتی ممکن است در این رابطه فیلمی دیده باشید یا داستانی خوانده باشید به هر حال جرم آدم ربایی و گروگانگیری پدیده‌ای است که این روز‌ها متاسفانه به دلایل مختلف مانند دستیابی به پول، انتقام گیری، وادار کردن دیگری به انجام دادن کاری خاص و ... رو به افزایش است.

به طور که در سال‌های اخیر اخبار زیادی در این خصوص از شبکه‌های اجتماعی شنیده شده است در این نوشتار می‌خواهیم به بررسی این موضوع بپردازیم که قانون چه رویکردی در خصوص آدم ربایان دارد و چه مجازاتی را برای آن‌ها در نظر گرفته است در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا با این جرم، عناصر تشکیل دهنده و مجازات آن بیشتر آشنا شوید.

تعریف جرم آدم ربایی در قانون مجازات اسلامی

جرم آدم ربایی از جمله جرائم علیه اشخاص و به معنای سلب آزادی تن است و در یک تعریف کلی به انتقال یک شخص بدون رضایت و اراده او از محلی به محل دیگر با استفاده از زور و تهدید گفته می‌شود. در جرم آدم ربایی علاوه بر اینکه آزادی تن اشخاص سلب می‌شود، در اغلب اوقات صدمات جسمی و حیثیتی نیز به افراد وارد می‌شود که غیر قابل جبران است و با توجه به تأثیری که در برهم زدن نظم جامعه دارد یکی از سنگین‌ترین جرایم تعزیری در نظام حقوقی ایران است.

به موجب ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی هر کس شخصا یا توسط دیگری شخصی را به قصد مطالبه وجه یا مال یا به قصد انتقام یا به هر منظور دیگر به عنف یا تهدید یا حیله یا به هر نحو دیگر برباید یا مخفی کند، به حبس از ۵ تا ۱۵ سال محکوم خواهد شد. در صورتی که سن مجنی علیه (بزه دیده، قربانی) کمتر از ۱۵ سال تمام باشد یا ربودن توسط وسایل نقلیه انجام پذیرد یا به مجنی علیه آسیب جسمی یا حیثیتی وارد شود، مرتکب به حداکثر مجازات تعیین شده محکوم خواهد شد و در صورت ارتکاب جرائم دیگر به مجازات آن جرم نیز محکوم می‌شود.

وجود عنف در این جرم می‌تواند به دو صورت عنف مادی مثل بستن دست و پا، مضروب و مجروح کردن و امثال آن انجام گیرد و یا عنف معنوی مانند تهدید نسبت به طرف یا خانواده او صورت پذیرد. شکل دیگر آدم ربایی ممکن است به صورت توسل به حیله و تقلب و نیرنگ باشد مانند آن که مرتکب مسافرکش باشد و یا به عنوان مسافر سوار وسیله نقلیه گردیده و اقدامات لازم جهت وقوع جرم آدم ربایی را انجام دهد؛ بنابراین چنانچه فرد، ابتدا با رضایت سوار خودروی دیگری گردد و راننده تغییر مسیر دهد، جرم آدم ربایی محقق می‌گردد و رضایت اولیه فرد در سوار شدن، مانع تحقق جرم آدم ربایی نخواهد بود. همان طور ملاحظه نمودید رضایت نداشتن شخص ربوده شده یکی از شرایط تحقق این جرم است. این شرط مهم‌ترین عنصر تحقق جرم آدم ربایی است، زیرا شرط یاد شده به این معناست که عمل ربایش باید بدون رضایت و اراده شخص ربوده شده صورت گیرد و با وجود رضایت شخص ربوده شده، تحقق این جرم منتفی است.

نکات مهم در خصوص جرم آدم ربایی

۱- به موجب ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی رفتار فیزیکی لازم برای تحقق جرم آدم ربایی «ربودن» است. ربودن یعنی جا به جا کردن دیگری بدون رضایت وی، خواه به طور پنهانی باشد یا به صورت علنی صورت پذیرد.

۲- در ماده ۶۲۱ گفته شده هر کس شخصا یا توسط دیگری شخصی را برباید منظور از توسط دیگری در این ماده استفاده از صغیر، مجنون یا کسی است که آگاهی ندارد یعنی فرد برای ربودن شخصی از ضعف صغیر یا مجنون یا انسانی که اصلا از موضوع آگاه نیست سوء استفاده می‌کند و ربایش را توسط این اشخاص انجام می‌دهد.

به عنوان مثال وانمود کند کودکی فرزند اوست و از دیگری بخواهد وی را، علی رغم میل خودش، به جایی مثل بیمارستان و نظایر آن ببرد، یا زن بیهوشی را در تاکسی دیگری گذاشته و وانمود کند که آن زن همسر اوست و از راننده بخواهد که زن را به نشانی مشخصی ببرد. در این موارد صغیر، مجنون و کسی که ناآگاه است مسئولیت ندارند بلکه فردی که دستور ربایش را داده مسئول است.

۳- آدم ربایی یک جرم عمدی است، بدین معنا که مرتکب باید «قصد ربودن انسان زنده‌ای را بر خلاف میل او» داشته باشد؛ بنابراین هر وقت کسی از وجود انسانی در صندوق عقب خودروی خود مطلع نباشد و خودرو را حرکت دهد، مرتکب جرم آدم ربایی نشده است.

۴- جرم آدم ربایی از جرایم غیر قابل گذشت محسوب می‌شود. بنابراین، گذشت شاکی خصوصی، تعقیب و یا اجرای مجازات را موقوف نخواهد کرد. در این موارد، گذشت شاکی یا مـدعی خصوصی فـقط مـی‌تواند به استناد ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ مجازات مرتکب را تخفیف دهد.

۵- انگیزه مرتکب از ربودن تاثیری در تحقق جرم ندارد بنابراین تفاوتی نمی‌کند آدم ربایی برای گرفتن پول باشد یا آدم ربا دلیل دیگری برای این کار خود داشته باشد؛ با هر انگیزه‌ای جرم آدم ربایی واقع می‌شود.

۶- به موجب بند ب ماده ۴۷ قانون مجازات اسلامی مجازات کـسانی کـه به اتهام ارتکاب جرم آدم ربایی محکوم می‌شوند، غیر قابل تعلیق است. تعلیق مجازات عبارت از این است که اجرای تمام یا قسمتی از مجازات در مورد محکوم علیه با شرایط خاصی معلق شود. بر این اساس، دادگاه صادر کننده حکم، اجرای مجازات مذکور در دادنامه را با توجه به شرایطی و برای مدتی معین و به منظور اصلاح و تربیت مجرم به تاخیر می‌اندازد. هدف از چنین عملی فرصت دادن به متهم است تا بتواند به حالت اولیه و عادی زندگی بازگردد.

عواملی که موجب تشدید مجازات آدم ربایی می‌شود به شرح ذیل است:

۱- سن مجنی علیه (بزه دیده، قربانی) کمتر از ۱۵ سال تمام شمسی باشد، خواه شخص ربوده شده دختر باشد یا پسر، و خواه رباینده علم به سن قربانی داشته باشد یا نداشته باشد.

۲- ربودن با استفاده از وسیله نقلیه انجام شده باشد، اعم از اینکه آن وسیله، زمینی، دریایی یا هوایی باشد اگر رباینده پس از ربودن فرد، برای تغییر دادن مکان شخص ربوده شده از وسیله نقلیه استفاده کند، مشمول تشدید مجازات نمی‌شود، مگر اینکه این اقدام و ربایش اولیه کاملاً در ادامه یکدیگر باشند؛ مثل اینکه رباینده طفلی را از کنار مدرسه بغل کند و پس از دقایقی سوار بر اتومبیل کرده و بگریزد.

۳- رباینده آسیب جسمی یا حیثیتی به قربانی وارد آورد فرقی نمی‌کند که آسیب وارد شده به مجنی علیه ناشی از خود عملیات آدم ربایی باشد، مانند اینکه مجنی علیه در مقابل عملیات آدم ربایی مقاومت کند و آسیبی به او برسد، یا اینکه آدم ربا به قصد اذیت و آزار مجنی علیه، آسیبی به او وارد کند.

اما لازم است که آسیب توأم یا در ارتباط با آدم ربایی باشد تا موجب تشدید مجازات گردد؛ بنابراین اگر مجنی علیه در محل اختفای خود اقدام به خودکشی یا خود زنی کند، مجازات رباینده تشدید نمی‌شود. اما اگر بر اثر مخفی کردن و عدم تغذیه صحیح، آسیبی به بزه دیده برسد، موجب تشدید مجازات خواهد بود.

همچنین ضرورتی ندارد که آسیب از سوی خود رباینده وارد شده باشد به عنوان مثال اگر پس از مخفی کردن قربانی، اشخاص دیگری او را مورد تجاوز جنسی قرار دهند، مجازات رباینده به دلیل ورود آسیب حیثیتی (لطمه دیدن آبروی بزه دیده) تشدید می‌شود و متجاوزان نیز به مجازات جرم ارتکابی خود محکوم می‌شوند.

شروع به آدم ربایی

قانون گذار شروع به آدم ربایی را جرم دانسته بنابراین اگر شخصی شروع به آدم ربایی کند یعنی قصد ارتکاب جرمی را کند و شروع به اجرای آن نماید، اما بنا به دلایلی جرم اتفاق نیفتد و نتیجه حاصل نشده باشد به استناد ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامی به حبس بیش از ۵ تا ۱۰ سال محکوم خواهد شد.

لازم به ذکر است برای اینکه شروع به جرم جنبه کیفری داشته باشد، فرد باید عملیات مجرمانه را شروع کرده و خود او نباید از این کار دست کشیده باشد در واقع شروع به جرم آغاز عملیات اجرایی جرمی را گویند که به دلیل عامل خارجی به نتیجه نرسیده باشد؛ بنابراین اگر کسی به اراده خود از عملیات اجرایی جرم دست کشیده باشد و آن را نیمه کاره رها کند و اعمالی که انجام داده است نیز جرم نباشد، دیگر نمی‌توان به عنوان شروع به جرم او را محاکمه کرد.

برای تشخیص لحظه شروع به جرم بین موارد مختلف، تفاوت وجود دارد مثلا هرگاه شخصی دیگری را به زور سوار اتومبیل نماید و قصد ربودن وی را داشته باشد، اما به دلیلی که خارج از اراده وی است جرم مذکور واقع نشود مثل رسیدن پلیس شروع به جرم محقق شده است، اما اگر کسی را به عنوان مسافر سوار اتومبیل کند و تا مدتی در مسیر مورد نظر مسافر حرکت نماید و ناگهان از مسیر مورد نظر منحرف شود شروع به جرم از لحظه سوار کردن مسافر نخواهد بود بلکه از لحظه خارج شدن از مسیر طبیعی محقق می‌شود.

بدیهی است اگر مجنی علیه به طور کامل و بدون هیچ گونه مانعی تحت اراده و سلطه کامل آدم ربا قرار گیرد، جرم آدم ربایی به نحو تام صورت گرفته است. پس اگر شخصی به قصد ربودن فرد دیگری او را به زور سوار ماشین کند و در حالی که می‌خواهد حرکت کند بر اثر داد و فریاد فرد رباینده، دستگیر شود، عمل وی شروع به آدم ربایی است.

صور خاص جرم آدم ربایی

مجازات ربودن نوزاد

به موجب ماده ۶۳۱ قانون مجازات اسلامی، هر کس طفلی را که تازه متولد شده است، بدزدد یا مخفی کند یا او را به جای طفل دیگری یا متعلق به زن دیگری قلمداد کند، به ۶ ماه تا ۳ سال حبس محکوم خواهد شد و چنانچه احراز شود که طفل مزبور مرده بوده است، مرتکب به ۱۰۰ هزار تا ۵۰۰ هزار ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

نکته‌ای که در مقایسه این ماده و ماده ۶۲۱ جلب توجه می‌کند این است که ماده ۶۲۱ کم سن بودن قربانی را موجب تشدید مجازات دانسته به طوری که در چنان حالتی مجازات مرتکب را ۱۵ سال حبس دانسته است، در حالی که در ماده ۶۳۱ که قربانی آن نوزاد است، مجازات ربودن یا مخفی کردن یا متعلق به زن دیگر قلمداد نمودن نوزاد بسیار سبک‌تر از مجازات مذکور در ماده ۶۲۱ می‌باشد، که این تفاوت قابل توجیه به نظر نمی‌رسد.

مجازات ربایش اموات

مخفی کردن اموات براساس ماده ۶۳۵ قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده است. براساس این ماده، هرکس بدون رعایت نظامات مربوط به دفن اموات، جنازه‌ای را دفن کند یا سبب دفن آن شود یا آن را مخفی کند، به جزای نقدی از ۱۰۰ هزار تا ۱ میلیون ریال محکوم خواهد شد. غرض از نظامات مربوط به دفن، آن دسته از تشریفات و مقررات قانونی است که به منظور دفن اموات رعایت آن لازم است و شامل تشریفات مذهبی نمی‌شود.

معاونت در آدم ربایی و نوزاد ربایی

ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی معاونت در جرم را به طور کلی تعریف کرده است. بر اساس این ماده، اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌شوند:
۱- هر کس دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوء استفاده از قدرت، موجب وقوع جرم شود.

۲- هر کس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.

۳- هرکس وقوع جرم را تسهیل کند؛ بنابراین معاون جرم کسی است که بدون آن که خودش در عملیات اجرایی جرم دخالت داشته باشد با رفتار خود عمدا وقوع جرم را تسهیل کند یا مباشر را به ارتکاب جرم برانگیخته سازد. با توجه به تعریف قانون گذار از معاونت در جرم، می‌توان معاونت در آدم ربایی را نیز اینگونه تعریف کرد: هرگاه کسی با علم و عمد وسایل ارتکاب جرم آدم ربایی یا نوزاد ربایی را تهیه کند و یا افراد را به ارتکاب جرم فوق تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع نماید و یا به هر طریق دیگر وقوع جرم را تسهیل کند به استناد ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی معاون در جرم شناخته شده و مجازات او حداقل مجازات مقرر در قانون برای همان جرم می‌باشد که در مورد جرم آدم ربایی ۵ سال و نوزاد ربایی ۶ ماه حبس پیش بینی شده است.

مشارکت در آدم ربایی

به موجب ماده ۱۲۵ قانون مجازات اسلامی هر کس با شخص یا اشخاص دیگر در عملیات اجرایی جرمی مشارکت کند و جرم مستند به رفتار همه آن‌ها باشد خواه رفتار هر یک به تنهایی برای وقوع جرم کافی باشد خواه نباشد و خواه اثر کار آنان مساوی باشد خواه متفاوت، شریک در جرم محسوب و مجازات او مجازات فاعل مستقل آن جرم است.

در واقع شرکت در جرم به معنای همکاری دو یا چند نفر در عملیات اجرایی جرم است به طوری که جرم مستند به رفتار همه آن‌ها باشد به عنوان مثال در جرم آدم ربایی باید چند نفر با همکاری یکدیگر عمل ربایش را انجام دهند که در این صورت مجازات هر یک از شرکا براساس ماده ۶۲۱ قانون مجازات اسلامی حبس از ۵ تا ۱۵ سال است.

تفاوت بازداشت غیر قانونی با آدم ربایی

۱- فاعل جرم بازداشت غیرقانونی، مقامات قضایی و مأموران ذی صلاح هستند، اما آدم ربایی توسط افراد عادی صورت می‌گیرد.

۲- جرم بازداشت غیر قانونی از طریق صدور دستور و قرار صورت می‌گیرد یعنی شخصی دستور بازداشت را می‌دهد، اما آدم ربایی از طریق انجام فعل مادی ربودن انجام می‌شود.

۳- آدم ربایی اغلب به صورت مخفیانه انجام می‌شود، اما بازداشت غیر قانونی به صورت علنی صورت می‌گیرد.

۴- تحقق جرم آدم ربایی مستلزم جا به جایی و نقل مکان نمودن است برخلاف حبس غیر قانونی که توام با جا به جا نمودن نیست.