برجام در محاق؟

در گفتگو با پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک مطرح شد؛ برجام در محاق؟!؛ از طرفی هم اروپایی‌ها خیال‌شان راحت شده ترامپ دیگر رئیس‌جمهور آمریکا نخواهد بود و بهرحال با آقای بایدن اشتراک نظر‌های فلسفی و سیاسی گسترده‌ای به‌طور سنتی دارند که موجب می‌شود در این مقطع به آمریکا نزدیک‌تر بشوند و حتی ممکن است که اقدام ایران را خارج از برجام و لغو برجام تفسیر کنند و به تحریک آمریکا یکی از سه کشور مکانیزم ماشه را فعال بکند. بدین‌صورت تحریم‌های پیشین و قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت برمی‌گردد و تحریم‌هایی که الان وجود دارد وجهه قانونی و مشروع به خود می‌گیرد. در آن صورت آقای بایدن برای بازگشت به برجام دیگر به‌هیچ‌وجه عجله‌ای نخواهد داشت، چون تحریم‌هایی که لحاظ شده تحریم‌های قانونی است و اروپا هم با آمریکا همراهی می‌کند. من نمی‌گویم الزاماً این اتفاق می‌افتد، اما قانونی که تصویب شده اگر اجرا بشود ریسک چنین سناریویی را بالا می‌برد.

پارس لاین در روز‌های اخیر و پس از تصویب طرح «اقدام فوری برای لغو تحریم‌ها» توسط مجلس و تایید شورای نگهبان، اظهار نظرات متفاوتی درباره برجام از سوی دولت، مجلس و شورای عالی امنیت ملی صورت گرفت.

پارس لاین ، با ترور محسن فخری‌زاده، حمله به برجام از سوی مخالفان برجام شدت گرفت و مجلس هم در قالب طرح اقدام فوری برای لغو تحریم‌ها، خروج از پروتکل الحاقی را کلید زد. مصوبه‌ای که با مخالفت علنی رئیس جمهور و سایر مقامات اجرایی مواجه شد، اما شورای نگهبان آن را تصویب کرد و حتی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی آن را مغایر با مصلحت کشور ندانست و به دفاع از مصوبه مجلس پرداخت.

تفاوت در رویکرد مقامات کشور نسبت به برجام بار دیگر در شرایطی که با روی کار آمدن جو بایدن، امید‌ها برای بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌ها بیشتر شده، شدت بیشتری گرفته است و از اختلاف درونی درباره این موضوع مهم پرده بر می‌دارد. همین شرایط سرنوشت برجام را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.

دیاکو حسینی کارشناس و پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در گفتگو با پارس لاین درباره سرنوشت برجام در این شرایط گفت: سرنوشت برجام در درجه اول به رفتار آمریکا در دوره حضور آقای جو بایدن در کاخ سفید بستگی دارد. باید دید آمریکا به چه شکلی قصد دارد به برجام برگردد. منتها نگرانی اصلی که در حال حاضر وجود دارد تبدیل شدن برجام به یک موضوع سیاست داخلی ایران است. اتفاقی که در ابتدای برجام در سال ۹۴ هم رخ داد و اوضاع کم‌وبیش بر همین منوال بود و برجام به یک بحث داخلی تبدیل شده بود. در دوره آقای دونالد ترامپ به خاطر شدت تهدیدی که متوجه ایران شد این بحث البته تا اندازه‌ای به حاشیه رانده شد. اما الان با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری ایران، باز هم دسته‌بندی‌های جدیدی در رابطه با برجام در حال شکل گیری است. این مسئله این خطر را ایجاد می‌کند در صورتی‌که آمریکا قصد بهره‌برداری از اهرم‌های دولت ترامپ علیه ایران را داشته باشد این امکان برای آقای بایدن را راحت‌تر خواهد خواهد کرد.

وی افزود: مصوبه مجلس هم می‌تواند تسهیل‌کننده چنین موضعی در دولت آقای بایدن باشد. چون دولت آقای بایدن هم خیلی مایل نیست که بسرعت به برجام برگردد و افراد زیادی در اطراف آقای بایدن وجود دارند که معتقد هستند هرچند خروج آقای ترامپ از برجام اشتباه بود و نباید تحریم‌های یک‌جانبه و خارج از چارچوب‌های تفاهم توافق شده میان ایران و غرب انجام می‌شد، اما امروز این اتفاق صورت گرفته و بهتر است آقای بایدن از این ابزار تحریم‌ها حداکثر بهره‌برداری را بکند و پیش از آن‌که به برجام برگردد امتیاز‌های بیشتری از ایران دریافت بکند؛ بنابراین من فکر می‌کنم آقای بایدن هرچند امروز تحت فشار متحدان اروپایی خود برای بازگشت به برجام قرار دارد تا بتواند دوباره با آن‌ها همکاری داشته باشد، اما انگیزه دیگری او را به تعویق بازگشت به برجام متمایل می‌کند. از سویی بدون برگشت به برجام، بازسازی روابط آمریکا و اروپا با مانع جدی روبرو خواهد شد، اما درعین‌حال انگیزه دیگری مبنی بر این‌که آمریکا بهتر است که بازگشت به برجام را به تعویق بیندازد و از اهرم‌هایی که وجود دارد استفاده بکند نیز وجود دارد.

این کارشناس ادامه داد: به نظر می‌رسد طرحی که در مجلس پیش رفت و به قانون تبدیل شد این خطر بالقوه را دارد که این افرادی که در اطراف آقای بایدن هستند و انگیزه تعویق برای بازگشت به برجام را تقویت بکند. آقای بایدن در آن صورت ممکن است که به این جمع‌بندی برسد که ایران او را یک رئیس‌جمهور ضعیف قلمداد کرده است و در تلاش برای تحت فشار قرار دادن اوست بنابراین بهتر است که از همان ابتدا او موضع قوی بگیرد و نشان بدهد که رئیس جمهور ضعیفی نیست که با فشار‌های ایران بخواهد تصمیم بگیرد. از این‌رو، ممکن است از همان ابتدای کار، موضع سرسختانه‌تری انتخاب بکند و تن به مشاورانی بدهد که خواستار استفاده از تحریم‌ها پیش از برگشت به برجام هستند. این فشار بر آقای بایدن وجود دارد.

وی بیان کرد: از طرفی هم اروپایی‌ها خیال‌شان راحت شده ترامپ دیگر رئیس‌جمهور آمریکا نخواهد بود و بهرحال با آقای بایدن اشتراک نظر‌های فلسفی و سیاسی گسترده‌ای به‌طور سنتی دارند که موجب می‌شود در این مقطع به آمریکا نزدیک‌تر بشوند و حتی ممکن است که اقدام ایران را خارج از برجام و لغو برجام تفسیر کنند و به تحریک آمریکا یکی از سه کشور مکانیزم ماشه را فعال بکند. بدین‌صورت تحریم‌های پیشین و قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت برمی‌گردد و تحریم‌هایی که الان وجود دارد وجهه قانونی و مشروع به خود می‌گیرد. در آن صورت آقای بایدن برای بازگشت به برجام دیگر به‌هیچ‌وجه عجله‌ای نخواهد داشت، چون تحریم‌هایی که لحاظ شده تحریم‌های قانونی است و اروپا هم با آمریکا همراهی می‌کند. من نمی‌گویم الزاماً این اتفاق می‌افتد، اما قانونی که تصویب شده اگر اجرا بشود ریسک چنین سناریویی را بالا می‌برد.

حسینی همچنین در ادامه با اشاره به تاثیر دوگانگی حاکمیت بر روند مذاکرات احتمالی تاکید کرد: واقعیت این است که این دوگانگی بر روند مذاکرات بی‌تاثیر نیست. تا به امروز چه ما بخواهیم و چه نخواهیم بواسطه اخباری که در رسانه‌های خود ما منتشر و مورد بحث قرار گرفته است این دوگانگی عیان شده است. این‌که نظر مجلس با نظر دولت کاملاً مغایرت دارد و متفاوت است یا در درون دولت اگر شورای‌عالی امنیت ملی را بخشی از دولت بدانیم که هست دیدگاه‌های مختلفی درباره برجام وجود دارد، مشخص شده است؛ بنابراین وجود این اختلاف‌نظر امروز برای همه یک امر کاملاً روشن است.

وی افزود: چگونگی تاثیر آن بر روند مذاکرات بستگی به فهمی دارد که در طرف دیگر و در خارج از کشور در این باره به وجود می‌آید. از یک طرف می‌تواند معنایش این باشد که دولت آقای بایدن درک کند که دولت آقای روحانی از طرف غیر محافظه‌کاران ایران تحت فشار است تا اقدامی را انجام بدهد. در این صورت، اگر آقای بایدن قصد داشته باشد با پیش‌شرط و با تسلیم شدن به وسوسه استفاده از تحریم‌های دولت آقای ترامپ علیه ایران، دولت خودش را آغاز کند امکان دارد اوضاع به سرعت از کنترل خارج شود و وضعیت از آنچه که هست بدتر بشود و ما با آسیب‌های جدی‌تری روبه‌رو شویم. در یک طرف هم فهم این وضعیتی که در ایران به وجود آمده به آمریکایی‌ها هشدار می‌دهد که فرصت زیادی ندارند برای این‌که بتوانند به مسیر درست برگردند.

این کارشناس مسایل بین‌الملل اضافه کرد: یک فهم متفاوت دیگر از سطح اختلاف‌نظر‌ها در ایران می‌تواند آن را نشان‌دهنده شکاف داخلی در ایران بداند. در آن صورت کاری که مجلس کرد و به خصوص بیانیه‌ای که دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی داد ممکن است این تلقی را در غرب ایجاد بکند که دولت آقای روحانی، چون در ماه‌های آخر خودش است اقتدار و اتوریته کافی برای سپردن تعهدات و انجام وظایف را ندارد و بنابراین نمی‌توان با آن مذاکره کرد. این پیام بسیار خطرناکی به غرب است. اگر کسانی چنین سیگنالی را از داخل به خارج بفرستند کارشان واقعاً قابل سرزنش است. چون به صراحت خلاف منافع ملی است. اگر ناخواسته این کار را کردند باید به چنین اقداماتی خاتمه بدهند. این برداشت‌ها که از این وضعیتی در داخل ایران ایجاد می‌شود منافع ملی را بطور جدی تهدید می‌کند و همه احزاب و گروه‌ها در ایجاد چنین وضعیتی سهیم هستند.