کم خونی؛ نشانه ها، علائم و درمان های آن

کم‌خونی یا آنمی گونه‌ای از اختلال خونی بسیار شایعی است که در آن گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کافی در خون وجود ندارد.

پارس لاین به طور طبیعی و روزانه مقداری از آهن بدن از طرق مختلف از دست می‌رود که با رژیم غذایی نرمالی که شامل گوشت، حبوبات، سبزیجات و سایر مواد حاوی آهن هستند این مقدار از دست رفته جایگزین می‌شود و تعادل طبیعی آهن حفظ میگردد. اما اگر به هر دلیلی مثل خونریزی‌های داخلی و خارجی و یا دلایل دیگر، مقدار آهن موجود در بدن از حد نرمال کمتر شود، کم خونی و فقر آهن رخ می‌دهد. متأسفانه کم خونی شیوع زیادی در افراد و به ویژه خانم‌ها دارد و می‌تواند عوارض زیادی برای انسان به همراه داشته باشد؛ بنابراین آشنایی با کم خونی و دلایل و زمینه‌های آن می‌تواند بسیاری از افراد را درگیر شدن با عوارض آن برهاند و این مطلب نیز می‌تواند اطلاعات مفیدی در این زمینه به شما ارائه کند.

کم خونی چیست؟

کم‌خونی یا آنمی (Anemia) گونه‌ای از اختلال خونی بسیار شایعی است که در آن گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کافی در خون وجود ندارد. هموگلوبینی که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد باعث می‌شود تا اکسیژن به گلبول قرمز متصل شده و توسط مویرگ‌ها به بافت‌های مختلف بدن برسد. رنگ قرمز خون نیز به علت وجود همین هموگلوبین است. ازآنجایی که تمام سلول‌های بدن انسان برای زنده ماندن به اکسیژن وابسته‌اند، کمبود آن باعث هیپوکسی شده و گستره وسیعی از مشکلات را به‌همراه دارد. به عبارت دیگر کم خونی معمولاً باعث پدید آمدن عوارضی همچون خستگی و ضعف می‌شود.

انواع مختلف کم خونی

انواع کم‌خونی و نحوه تشخیص آن‌ها یکی از مواردی است که گاه در تشخیص و افتراق عارضه کم‌خونی مشکلی دست و پاگیر است و موجب سرگردانی فرد مبتلابه این عارضه می‌شود. کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز می‌کنند. انواع کم خونی را می‌توان به ترتیب ذیل برشمرد:

۱. کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA): این نوع کم خونی از شایعترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌کند که بدن فاقد آهن کافی است. بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولا در اثر از دست دادن خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های روده یا سرطان روده بروز می‌کند. همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروز این حالت شود. در دوره بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود.

۲. کم خونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین: این نوع کم خونی معمولا در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B-۱۲ بروز می‌کند. این ویتامین‌ها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی کمک می‌کنند. در این نوع کم خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل دهند. گاهی اوقات ممکن است یک متخصص نتواند تشخیص دهد که علت این بیماری کمبود ویتامین B-۱۲ است. این حالت معمولا در افراد مبتلا به کم خونی وخیم بروز می‌کند که در حقیقت نوعی بیماری خود ایمنی است. عدم دریافت ویتامین B-۱۲کافی می‌تواند موجب کرخی و بی‌حسی دست‌ها و پاها، مشکلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشکلات بینایی شود. نوع درمان بستگی به عامل مولد بیماری دارد، اما به هر حال مصرف ویتامین B-۱۲ ضروری است.

۳. بیماری‌های نهفته: بیماری‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمز خونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیز می‌شوند در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند. کلیه‌های این بیماران قادر به ترشح هورمون‌های کافی برای تولید گلبول‌های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست می‌دهند.

۴. بیماری‌های خونی ارثی: اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگر نیز افزایش می‌یابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبول‌های داسی شکل است. به جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگ‌های خونی حرکت می‌کنند، گلبول‌های داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبه‌های خمیده هستند. این گلبول‌ها نمی‌توانند در رگ‌های خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن خون به اعضای بدن را مسدود می‌کنند. بدن گلبول‌های قرمز داسی شکل را نابود می‌کند، اما نمی‌تواند با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم خونی می‌شود نوع دیگری از کم خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌کند که بدن ژن‌های ویژه‌ای را از دست می‌دهد و یا ژن‌های غیر طبیعی مختلف از والدین به کودک ارث می‌رسد که به نحوه تولید هموگلوبین تاثیر منفی می‌گذارند.

۵. کم خونی آپلاستیک: نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروز می‌کند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند. از آنجا که این امر بر گلبول‌های سفید نیز تاثیر می‌گذارد، از این خطر بالای بروز عفونت‌ها و خونریزی‌های غیر قابل توقف می‌شود. این حالت دلایل مختلفی دارد که عبارتند از:

ــ روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی درمانی)
ــ قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی (مانند مواد مورد استفاده در برخی حشره‌کش‌ها، رنگ و پاک کننده‌ها و شوینده‌های خانگی)
ــ برخی دارو‌ها (مانند دارو‌های مخصوص درمان روماتیسم مفصلی)
ــ بیماری‌های خود ایمنی (مانند لوپوس)
ــ عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تاثیر می‌گذارد.

دلایل کم خونی چیست؟

۱. از دست رفتن خون

رایج‌ترین نوع کم خونی، کم خونی ناشی از کمبود آهن، معمولا در این دسته قرار می‌گیرد. علت بروز این مشکل، کمبود آهن به‌واسطه از دست رفتن خون است. وقتی بدن، خون از دست می‌دهد، شروع به جذب و کشیدن آب بافت‌های خارجی ِ جریان خون می‌کند تا رگ‌های خونی را پُر کند. در نتیجه، سلول‌های قرمز خونی رقیق می‌شوند. از دست رفتن خون به‌شکل حاد و سریع یا مزمن در بدن رخ می‌دهد. از دست رفتن سریع خون می‌تواند به‌علت جراحی، زایمان، تروما یا پارگی رگ‌های خونی رخ بدهد. از دست دادن خون به‌شکل مزمن در موارد کم خونی شایع‌تر است. این مشکل می‌تواند به‌خاطر زخم‌معده، سرطان یا تومور ایجاد بشود. دلایل کم خونی به‌خاطر از دست دادن خون شامل موارد زیر است:

ــ بیماری‌های دستگاه گوارش مانند زخم معده، بواسیر، سرطان یا ورم معده
ــ استفاده از دارو‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن یا آسپرین
ــ خون‌ریزی قاعدگی

۲. تخریب بیش از حد گلبول‌های قرمز (همولیز)

به‌طور معمول، عمر سلول‌های قرمز خونی در جریان خون، دوره‌ای ۱۲۰ روزه است، اما این سلول‌ها می‌توانند زودتر از این زمان تخریب شوند و از بین بروند. کم خونی همولیتیک خودایمنی نمونه‌ای از این کم خونی است و در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه، سلول‌های قرمز را به‌عنوان ماده‌ای ناشناس و خارجی تشخیص می‌دهد و به آن‌ها حمله می‌کند. همولیز مفرط (تخریب سلول‌های قرمز خون) به دلایل متعددی از جمله موارد زیر رخ می‌دهد:

ــ عفونت‌ها
ــ برخی از دارو‌ها مانند انواعی از آنتی‌بیوتیک‌ها
ــ زهر و نیش‌زدگی مار و عنکبوت
ــ سموم تولیدشده از بیماری‌های پیشرفته کبد و کلیه
ــ حمله خودایمنی مثلا به‌علت بیماری‌های همولیتیک
ــ فشار خون بالا
ــ پیوند رگ و پروتز دریچه‌های قلب
ــ اختلالات انعقاد خون
ــ بزرگ شدن طحال

۳. سستی و ناتوانی سیستم خون ساز بدن (hematopoiesis)

مغز استخوان، بافتی نرم و اسفنجی در مرکز استخوان است. وجود این ماده برای تولید سلول قرمز ضروری است. مغز استخوان، سلول‌های بنیادی تولید می‌کند و سلول‌های بنیادی تبدیل به سلول‌های قرمز خون، گلبول‌های سفید و پلاکت می‌شوند. برخی از بیماری‌ها مانند سرطان خون بر مغز استخوان اثر می‌گذارند و تعداد زیاد و غیرعادی از گلبول‌های سفید تولید می‌شوند. چنین مسئله‌ای تولید طبیعی سلول‌های قرمز خون را دچار مشکل می‌کند.

کم خونی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

عموماً پزشک آزمایش شمارش کامل خون (CBC) را جزو آزمایش‌های نخستین برای تشخیص کم‌خونی، درخواست می‌کند. علاوه بر گزارش شمار گلبول‌های قرمز و مقدار هموگلوبین، دستگاه خودکار شمارنده اندازه گلبول‌های قرمز را با فلوسیتومتری اندازه می‌گیرد که یک عامل مهم در افتراق میان علل گوناگون کم‌خونی است. آزمایش گسترش (smear) رنگ شده خون در زیر میکروسکوپ نیز سودمند است. در کشور‌های پیشرفته ۴ مؤلفه (شمارش گلبول قرمز، میزان هموگلوبین، میانگین حجم هر گلبول قرمز یا MCV، پهنای گستردگی گلبول‌های قرمز یا (RDW) اندازه‌گیری می‌شود و موجب می‌گردد تا مؤلفه‌های هماتوکریت، میانگین هموگلوبین هر گلبول قرمز و میانگین غلظت هموگلوبین هر گلبول قرمز، از راه محاسبه بدست آید و با مقادیر طبیعی برای هر سن و جنسیتی مقایسه می‌شود. برخی شمارنده‌ها هماتوکریت را آشکارا اندازه‌گیری می‌کنند. برای مردان بالغ هموگلوبین کمتر از gr/dl۱۳، نشانه کم‌خونی است و برای زنان بالغ این مقدار gr/dl۱۲ است.

شمارش رتیکولوسیت‌ها و روش کینتیک برای کم‌خونی در مراکز درمانی بزرگ در غرب بیشتر از گذشته رایج گردیده، زیرا دستگاه‌های آزمایشگر نوین می‌توانند رتیکولوسیت را هم بشمارند. شمارش رتیکولوسیت به منزله سنجش میزان خونسازی مغز استخوان یا تعداد گلبول‌های قرمز جوان است. شاخص فرآوری رتیکولوسیت محاسبه نسبت میان میزان کم‌خونی با گستره افزایش رتیکولوسیت در پاسخ به بیماری است. اگر درجه کم‌خونی بالا باشد حتی یک شمارش طبیعی رتیکولوسیت می‌تواند نشان دهنده پاسخ ناکافی بدن به بیماری باشد. اگر شمارنده خودکار در دسترس نباشد، شمارش رتیکولوسیت با روش دستی و رنگ آمیزی ویژه گسترش خون انجام می‌شود. گلبول‌های قرمز جوان اندکی بزرگتر از گلبول‌های قرمز پیر بوده و ویژگی پلی کرومازی (polychromasia) از خود بروز می‌دهند. حتی اگر منبع ازدست رفتن خون مشخص باشد، ارزیابی خونسازی می‌تواند کمک کند بفهمیم آیا مغز استخوان توانا است خون ازدست رفته را جبران کند یا خیر. وقتی علت کم‌خونی مشخص نباشد، پزشک معالج آزمایش‌های دیگری را درخواست می‌کند مانند: سرعت ته نشست گلبول‌های قرمز (ESR)، اندازه‌گیری فریتین، میزان آهن سرم، ترانسفرین، میزان فولات سرم، میزان ویتامین B۱۲ سرم، الکتروفورز هموگلوبین، آزمایش عملکرد کلیه (همانند اندازه‌گیری کراتینین سرم). چنانچه تشخیص دشوار باشد، آسپیراسیون مغز استخوان و آزمایش روی آن، وضعیت سلول‌های بنیادی مولد گلبول‌های قرمز را مشخص می‌کند.

علائم و نشانه‌های کم خونی چیست؟

۱. خستگی و ضعف

خستگی و ضعف معمولا اولین علامت کم خونی است، اما دقت داشته باشید که این خستگی ناشی از فشار کاری و یا فعالیت نباشد. علت ضعف و خستگی ناشی از کم خونی آن است که خون به اندازه کافی قادر به اکسیژن رسانی به بدن نیست و این منجر به ایجاد حس خستگی می‌شود؛ بنابراین اگر شما در بیشتر زمان روز، بدون فعالیت مشخصی احساس خستگی می‌کنید، به احتمال زیاد با کم خونی مواجه هستید و باید به پزشک خود مراجعه کنید.

۲. رنگ پریدگی کف دست و چهره

یکی از بهترین روش‌های تشخیص اینکه آیا شما کم خون هستید، این است که به غشای مخاطی چشم خود نگاه کنید. این ناحیه عروقی است، بنابراین اگر رنگ پریده باشد، نشانه آن است که به اندازه کافی گلبول قرمز به سایر نقاط بدن نرسیده است. چهره شما، کف دست‌های شما و زیر ناخن شما نیز ممکن است رنگ پریده باشد.

۳. تمایل به خوردن چیز‌های عجیب

مبتلایان به کم خونی فقر آهن اغلب دچار سندرم پیکا می‌شوند؛ سندرمی که در اثر آن، این افراد تمایل عجیبی به مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ، چسب و کاغذ دارند. علت واقعی ابتلا به این سندرم نامشخص است، اما با دریافت مکمل‌های آهن احساس تمایل به این مواد از بین می‌رود.

۴. تنگی نفس

اگر احساس می‌کنید که نمی‌توانید تنفس خود را، به خصوص در حین ورزش، در حالی که از پله‌ها بالا می‌روید یا زمانی که چیزی را بلند می‌کنید احساس کنید، نشانه ان است که بدن به اکسیژن نیاز دارد؛ احساس ضعف و سرگیجه نیز وجود دارد.

۵. شکنندگی ناخن‌ها

سلول‌های ناخن مانند هر سلول دیگر زنده نیاز به اکسیژن برای تنفس و رشد دارد و در غیر این صورت دچار شکنندگی و تضعیف می‌شود. ناخن‌های مبتلایان به فقر آهن از انحنای طبیعی خارج می‌شود و در روی ناخن آنها، شیار‌های طولی پیدا می‌شود که گاهی صاف هستند و در موارد شدیدتر، فرو رفتگی روی ناخن ایجاد می‌شود که به نام ناخن‌های قاشقی معروف هستند.

۶. ضربان قلب نامنظم

وقتی در حال پرواز هستید، احساس خستگی می‌کنید یا وقتی دراز میکشید صدایی در گوش خود می‌شنوید، می‌تواند به این معنی باشد که قلب شما در حال فعالیت بیش از حد است. قلب سریعتر پمپاژ میکنید تا سعی کنید اکسیژن بیشتری دریافت کنید، هنگامی که دچار کم خونی هستید ضربان قلب نامنظم میشود.

۷. سردرد و سرگیجه

سردرد و احساس سبکی سر همگی می‌تواند نشانه ابتلا به کم‌خونی باشد و آنهم به دلیل فقدان اکسیژن مغز. این عارضه حتی می‌تواند منجر به بروز غش در برخی افراد شود.

۸. سندرم پای بی قرار

هنوز مشخص نشده که کم خونی فقر آهن با سندرم پای بی قرارارتباط دارد یا نه، اما احساس نیاز قوی و ناخوشایند به حرکت دادن پا‌ها در مبتلایان به فقر آهن شایع است و می‌تواند خواب شبانه را حتی دچار اختلال کند. تخمین زده می‌شود حدود ۱۵ درصد از افراد مبتلا به کم خونی، به سندرم پای بی قرار نیز مبتلا می‌شوند.

۹. بی حسی و سردی دست و پا‌ها

از آنجا که بدن شما خون را از اندام بیرون می‌کشد تا مکان‌هایی را که لازم است تغذیه کند، ممکن است احساس بی حالی یا حالت بی حسی در دست‌ها و پا‌ها داشته باشید یا ممکن است با سرد شدن دست و پا‌ها مواجه شوید.

برخی علائم دیگر کم خونی

علاوه بر نشانه‌های و علائمی که در بالا برای کم خونی ذکر شد، نشانه‌های دیگر نیز ممکن است رخ دهد که مرتبط با کم خونی باشد با این حال باید دقت داشته باشید که این علائم همیشه به معنای کم خونی نیستند و ممکن است با بیماری‌های دیگری در ارتباط باشند؛ بنابراین بهترین راه این است که وقتی با چنین علائمی مواجه شدید به پزشک مراجعه کرده تا علت بروز آن‌ها را مشخص کند. این علائم عبارتند از:

ــ اضطراب: تپش قلب می‌تواند موجب اضطراب شود، اما اگر اضطراب برای شما جدید باشد، تشدید می‌شود یا به نظر نمی‌رسد دلیل دیگری برای آن وجود داشته باشد، این می‌تواند نشانه‌ای از آنمی باشد.
ــ درد قفسه سینه: این درد به علت عدم هموگلوبین و اکسیژن کافی شایع است و در کم‌خونی‌های بسیار شدید حتی سکته قلبی نیز می‌تواند رخ دهد.
ــ فراموشی: اگر شما در تمرکز و یادآوری چیز‌ها دچار مشکل هستید، ممکن است علتش فقط سن نباشد، بلکه کمبود آهن است.
ــ ریزش مو: اگر موهایتان را در برس خود مشاهده کنید یا موهایتان نازک‌تر شده باشد ممکن است به دلیل کم خونی باشد. همچنین می‌توانید یک کمبود ویتامین یا یک وضعیت هورمونی مانند کم کاری تیروئید داشته باشید، بنابراین با پزشک خود مشورت کنید.
ــ مدفوع سیاه: مدفوع تیره، خون در مدفوع می‌تواند نشان کم خونی باشد. با این حال می‌تواند یک بیماری GI مانند بیماری کرون یا سرطان روده بزرگ باشد، بنابراین مهم است که بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، ناراحتی شکمی یا تغییر عادت‌های روده شما نیز نشانه‌های مهمی هستند.

درمان‌های خانگی کم خونی

کم خونی به طور طبیعی با کمبود آهن و ویتامین‌هایی مربوط است که در تولید هموگلوبین دخیل هستند؛ بنابراین اگر دچار کم خونی هستیم باید به نحوی این مواد را به بدن خود برسانیم و این اقدام را می‌توان با مصرف برخی خوارکی‌ها انجام داد. برای درمان خانگی کم خونی می‌توان از دو روش استفاده کرد. روش اول تغییر در رژیم غذایی است و روش دوم استفاده از گیاهان دارویی است.

روش اول: غذا‌هایی برای درمان کم خونی

درمان کم خونی، معمولا شامل ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی بوده و بهترین برنامه برای رسیدن به این منظور، شامل موادی است که سرشار از آهن و دیگر ویتامین‌های ضروری برای تولید هموگلوبین و گلبول‌های قرمز خون باشند. این رژیم غذایی باید شامل غذا‌هایی که جذب آهن را ساده‌تر می‌کنند نیز باشد. گرچه درمان کم خونی از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است، اما بیشتر اشخاص به ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی گرم آهن روزانه نیاز دارند. در ادامه غذا‌هایی معرفی خواهد شد که می‌توانند آهن مورد نیاز بدن شما را به راحتی تأمین کنند.

۱. سبزیجات برگ دار

سبزیجات دارای برگ‌های سبز تیره، بهترین منابع آهن به شمار می‌روند. مهمترین این سبزیجات عبارتند از:

ــ اسفناج
ــ کلم بروکلی
ــ کولارد سبز

زمانی که از سبزیجات برگ دار برای درمان کم خونی استفاده می‌کنید، باید به یک نکته دقت کنید. برخی از این سبزیجات غنی از آهن، مانند اسفناج و کلم بروکلی، دارای اگزالات نیز هستند و این ترکیبات، از جذب برخی از انواع آهن جلوگیری می‌کنند. بنابراین، با اینکه خوردن سبزیجات برگ دار به عنوان بخشی از رژیم غذایی روزانه ایده بسیار خوبی است، اما اگر مبتلا به کم خونی باشید، احتمالا نمی‌توانید برای درمان آن فقط به خوردن سبزیجات برگ دار اکتفا کنید.

۲. گوشت قرمز و سفید

تمامی انواع گوشت قرمز و مرغ حاوی آهن هِم هستند. گوشت گوسفند و گاو از بهترین منابع آهن محسوب شده و برای درمان کم خونی استفاده می‌شوند. خوردن گوشت قرمز یا مرغ همراه با غذا‌هایی که حاوی آهن غیر هِم هستند، مانند سبزیجات برگ دار، جذب آهن را در بدن شما افزایش می‌دهد.

۳. جگر

برخی از افراد از خوردن گوشت ارگان‌های بدن حیوانات، مانند جگر خودداری می‌کنند، اما باید بدانید که این اعضا، از منابع عالی آهن به شمار می‌آیند. جگر، یکی از معروف‌ترین انواع این مواد بوده و سرشار از آهن و فولات است. قلب، کلیه و زبان گاو نیز سرشار از آهن هستند.

۴. غذا‌های دریایی

برخی از غذا‌های دریایی مانند صدف، خرچنگ و میگو، که آهن هِم را فراهم می‌کنند. بیشتر ماهی‌ها هم حاوی آهن بوده و مواردی که به آن‌ها اشاره می‌شود، سطوح بالایی از این ماده معدنی را در خود دارند:

ــ ماهی ساردین که با روغن کنسرو شده باشد
ــ ماهی تن تازه یا کنسروی
ــ سالمون تازه
ــ لوزی ماهی تازه
ــ ماهی لوتی تازه
ــ روغن ماهی کوچک تازه

۵. حبوبات

هم افراد گیاه خوار و هم اشخاص گوشت خوار می‌توانند از حبوبات به عنوان منبع غنی آهن استفاده کنند. برخی از انواع حبوبات که می‌توانند در درمان کم خونی بسیار موثر باشند، شامل موارد زیر هستند:

ــ لوبیا قرمز
ــ نخود
ــ سویا
ــ لوبیا چشم بلبلی
ــ لوبیا چیتی
ــ لوبیای سیاه
ــ نخود فرنگی
ــ لوبیا سفید

۶. مغز‌ها و دانه‌ها

بسیاری از انواع مغز‌ها و دانه ها، منابع خوبی از آهن هستند. این مغز‌ها هم به تنهایی و هم در ترکیب با سالاد و ماست عطر و طعم بسیار خوبی دارند، اما در زمان انتخاب این دانه‌ها دقت داشته باشید که تا حد امکان از انواع خام آن‌ها استفاده کنید. در زیر با برخی از انواع مغز‌هایی آشنا می‌شوید که در درمان کم خونی به شما کمک می‌کنند:

ــ تخم کدو تنبل
ــ بادام هندی
ــ پسته
ــ شاهدانه
ــ دانه کاج
ــ تخمه آفتابگردان

۷. غذا‌های غنی شده با آهن

این یک روش خوب برای درمان کم خونی است، اما به خصوص اگر گیاه خوار هستید یا نمی‌توانید از منابع دیگر آهن استفاده کنید، حتما این غذا‌ها را در برنامه غذایی خود جای دهید:

ــ آب پرتقال غنی شده
ــ غلات غنی شده
ــ غذا‌هایی که از آرد غنی شده و تصفیه شده درست شده اند مانند نان سفید
ــ غذا‌هایی که با آرد ذرت غنی شده درست شده اند
ــ برنج سفید غنی شده

روش دوم: گیاهان دارویی برای درمان کم خونی

اگر به قدر نیاز بدنتان، آهن را از رژیم غذایی دریافت نمی‌کنید یا به تازگی مقدار قابل توجهی خون از دست داده اید یا اینکه بدن شما قادر به جذب این ماده معدنی بسیار مهم نیست، دارو‌های گیاهی می‌توانند در درمان کم خونی فقر آهن به شما کمک کنند. کم خونی می‌تواند به شدت بر سلامت یک فرد اثر بگذارد، بنابراین درمان کم خونی با دارو‌های گیاهی باعث بالا رفتن سطح انرژی، شفاف شدن ذهن و بازیابی سلامت کلی شما می‌شود. برخی از این گیاهان دارویی عبارتند از:

۱. گزنه

شاید بیراه نباشد اگر بگوییم گزنه، مفید‌ترین گیاه برای درمان کم خونی است. این گیاه دارویی که به نام گزنه دو پایه هم شناخته می‌شود، دارای محتوای آهن بالا است، اما آنچه که گزنه را باز هم ارزشمندتر می‌کند، وجود ویتامین آ (رتینول)، ویتامین‌های گروه ب، سی (اسید اسکوربیک) و کا است که جذب آهن در بدن را به شدت بهبود می‌بخشند. گزنه را چه به صورت تونیک یا چای یا مکمل مصرف کنید، می‌تواند در درمان کم خونی با عرقیات گیاهی، به شما کمک کند.

۲. آواکادو

آواکادو، به دلیل داشتن بافت نرم و کرم مانند، طعم بسیار خوب و داشتن مواد مغذی، یکی از معتبرترین میوه‌های آمریکایی در جهان است. آواکادو حاوی مقادیر زیاد آهن است، که آن را علاوه بر یک گزینه مناسب برای درمان کم خونی، به یک افزودنی غذایی ایده آل، برای افرادی که به تازگی یک عمل جراحی را از سر گذرانده اند، تبدیل می‌کند.

۳. جعفری

جعفری، نوعی سبزی بومی خاورمیانه است که به دلیل دارا بودن غلظت چشم گیر آهن در خود، یک گزینه بسیار عالی برای مقابله با کم خونی به شمار می‌آید. به افرادی که نمی‌توانند به راحتی مکمل‌های آهن را دریافت کنند، توصیه می‌شود که از نوشیدنی جعفری استفاده نمایند. جعفری نه تنها یک چاشنی بسیار عالی برای غذاها، بلکه یک گیاه دارویی قدرتمند برای رفع کم خونی هم هست.

۴. شنبلیله

شنبلیله، یکی از اصلی‌ترین سبزیجات و چاشنی دهنده‌ها در هند بوده و برگ‌های آن برای ساختن حجم مناسب خون در بدن، کمک می‌کنند. مصرف گیاه شنبلیله به خصوص برای دخترانی مفید است که به دلیل بالغ شدن، میزانی از کم خونی را تجربه می‌کنند.

۵. کاسنی

درمان کم خونی با عرقیات گیاهی، یکی از موثرترین راه‌های تامین آهن مورد نیاز بدن بوده و کاسنی یکی از بهترین عرقیات گیاهی در این زمینه است. در صورتی که کاسنی را همراه با کرفس و جعفری مصرف کنید، نتایجی عالی را مشاهده خواهید کرد. همچنین افراد دارای کم خونی می‌توانند از گیاه کاسنی در سالاد‌های خود استفاده کنند.

۶. لیمو ترش

همانطور که گفته شد، اضافه کردن آهن به رژیم غذایی، تا زمانی که جذب بدن شما نشود، هیچ فایده‌ای ندارد. میوه‌های خانواده مرکبات، همگی سرشار از ویتامین سی بوده که جذب آهن را تسهیل می‌کند، اما تحقیقات نشان داده اند که آب لیمو ترش، بیش از هر میوه دیگری در این گروه، این تاثیر را بر روی بدن می‌گذارد.

۷. گل قاصدک

برگ‌های این گل، نه تنها حاوی سطوح بالای آهن هستند، بلکه توانایی بدن را نیز در جذب این ماده معدنی مهم، بالا می‌برند.

کم خونی در دوران بارداری

آمار‌ها نشان می‌دهد ۱۰ درصد بانوان به کم خونی مبتلا هستند. البته در بانوان باردار این رقم بالاتر است، زیرا جنین برای رشد خود از مخازن آهن بدن مادر استفاده می‌کند و همین مساله باعث کم خونی می‌شود. هرچند بروز کم خونی در اوایل بارداری مساله‌ای نادر است، اما از هفته هشتم به بعد یعنی زمانی که میزان حجم خون در جریان بدنتان افزایش می‌یابد و میزان نیاز بدن به آهن (برای تولید گلبول‌های قرمز و اکسیژن رسانی بیشتر)، افزایش می‌یابد.

۱. عوارض کم خونی در دوران بارداری

کم خونی در حد متوسط می‌تواند باعث زایمان زودرس، کم وزنی جنین و حتی مرگ درون رحمی شود. کمبود آهن در صورتی‌که شدید باشد می‌تواند باعث عقب ماندگی رشد جنین در رحم و کاهش ذخایر آهن جنین شود و عوارض مغزی به دنبال داشته باشد. تحقیقات پژوهشگران سوئدی نشان داده تعداد بانوانی‌که مکمل آهن و ویتامین مصرف می‌کنند و دچار زایمان زودرس قبل از ۳۸ هفته می‌شوند تنها ۹-۶ درصد است. درحالی که این میزان در میان آنانیکه مکمل آهن مصرف نمی‌کنند ۱۱ تا ۱۳ درصد است.

۲. علائم و نشانه‌های کم خونی در دوران بارداری

کم خونی در بارداری، معمولا خود را با علائم زیر نشان می‌دهد:

ــ رنگ پریدگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها
ــ احساس خستگی یا ضعف
ــ سرگیجه
ــ تنگی نفس
ــ طپش قلب
ــ اشکال در تمرکز کردن

با این حال، در مراحل اولیه کم خونی، علائم چندان آشکار نبوده و بسیاری از نشانه‌ها هم همان‌هایی هستند که بارداری موجب بروز آن‌ها می‌شود، حتی اگر کم خون نباشید؛ بنابراین برای تشخیص زود هنگام و سپس درمان کم خونی در بارداری، از انجام منظم آزمایش‌های خون غافل نشوید.

۳. پیشگیری از کم خونی در دوران بارداری

درصورتی که به کم خونی مبتلا هستید، بهتر است قبل از اقدام به بارداری دلیل آن را بیابید و برای درمان آن اقدام کنید. زیرا پیش از بارداری می‌توان با مصرف مواد غذایی غنی از آهن و مکمل آهن (زیر نظر پزشک) کمبود را جبران کرد. اما اگر دچار فقر آهن هستید و ناخواسته باردار شده‌اید، هرگز در ۳ ماهه نخست مکمل آهن مصرف نکنید. این موضوع را با پزشکتان در میان بگذارید تا شما را راهنمایی کند. بانوان باردار روزانه به ۲۲ تا ۳۶ میلی‌گرم آهن در ۶ ماه آخر بارداری نیاز دارند. منابع طبیعی آهن در گوشت، تخم‌مرغ، ماهی، جعفری و مغزدانه‌ها و میوه‌های خشک موجود است. معمولاً فقر آهن با مصرف متعادل موادغذایی جبران می‌شود و در صورت لزوم پزشک مکمل تجویز می‌کند.

برای پیشگیری از کم خونی در بارداری تلاش کنید تا جذب آهن در بدن شما به میزان لازم ارتقا یابد. برای این کار می‌توانید راه‌های ذیل را در پیش بگیرید:

ــ در کنار گوشت مقداری سبزیجات غنی از آهن مصرف کنید
ــ در کنار مصرف منابع آهن از مکمل یا منابع غذایی حاوی ویتامین C استفاده کنید
ــ در کنار غذا مکمل آهن بخورید
ــ از مصرف مواد غذایی دافع آهن مثل چای، قهوه، شیر، فیبرها، پروتئین و سویا خودداری کنید

اگر برای پیشگیری از کم خونی در بارداری مکمل آهن می‌خورید، موارد زیر را رعایت کنید:

ــ مکمل را همراه غذا میل کنید و به تدریج و بنا به توصیه پزشک دوز آن را بالا ببرید. مثلاً برای مدت ۵-۳ روز یک کپسول بخورید و سپس آن را تبدیل به ۲ کپسول کنید و به تدریج به تعدادی که پزشک دستور داده برسانید.
ــ میزان فیبر و آب مصرفی‌تان را نیز بالا ببرید تا دچار یبوست نشوید. اگر با صرف مکمل آهن دچار مشکل شدید از پزشک بخواهید تا نوع و برند آن را تغییر دهد.
ــ درصورتی که خانمی بعد از زایمان و به دلیل خونریزی زیاد دچار کم خونی در دوران شیردهی شود، باید مصرف مکمل آهن را ادامه دهد. انجام این کار بهتر است تحت‌نظر پزشک باشد تا دوز دارو مشخص شود.