حق الماره چیست و چه حکمی دارد ؟

درباره حق الماره

در این مقاله از ، با حق الماره آشنا می شوید. حق الماره، حقى است كه به موجب آن، رهگذر هنگام عبور از كنار باغ بتواند مجاناً و بدون كسب اجازه از ميوه از آن بخورد به شرطى كه يقين به عدم رضايت مالک نداشته باشد و آسيبى به اصل درخت وارد نكند.

حق الماره چیست ؟

حق الماره، بر دو گونه است یکی در مورد استفاده از ملک بدون مالک در حد استفاده: مانند راههای عبور و مرور که متعلق به هیچ کس نیست مثل پارک کردن ماشین گوشه خیابان که شخصی که زودتر وسیله اش را پارک نماید حق استفاده از آن را پیدا می کند و دیگری نمی تواند به او بگوید تو وسیله ات را بردار من می خواهم وسیله ام را پارک کنم و امثال این مثالها البته این نحو استفاده زمانی صحیح است که مزاحمتی برای سایرین ایجاد نشود به این حق، حق الطریق نیز می گویند. و گونه ی دیگر حق الماره استفاده از ثمره باغ صاحب حق دار است که گاه گفته می‏شود خوردن میوه از درخت‏های باغ دیگران و بدون اجازه صاحبان آن به اندازه خوردن حلال است و برای بردن حلال نیست و این حق، همان «حقُّ المارَّة = حق عبور کننده» است.

حق المارّه چیست و شرایط آن چیست ؟

فردی که در حال عبور به درختی میوه دار برسد ـ با شرایط زیر ـ می تواند از میوۀ آن بخورد: بنابر احتیاط واجب یقین به عدم رضایت مالک نداشته باشد. به طور اتفاقی از آنجا عبور کند نه با قصد خوردن میوه. ضرر و آسیب به درخت نزند و میوه ها را تلف نکند. میوه را همان جا بخورد و با خود نبرد. وارد ملک ـ مانند باغ ـ نشود.

کسی که در حال عبور به درختی میوه دار برسد ـ با شرایط زیر ـ می تواند از میوه ی آن بخورد:

1ـ بنابر احتیاط واجب یقین به عدم رضایت مالک نداشته باشد.

2ـ به طور اتفاقی از آنجا عبور کند نه با قصد خوردن میوه.

3ـ ضرر و آسیب به درخت نزند و میوه‌ها را تلف نکند.

4ـ میوه را همان جا بخورد و با خود نبرد.

5ـ وارد ملک ـ مانند باغ ـ نشود.

اگر باغ و زراعت فاقد دیوار و در باشد. بنابر این، بالا رفتن از دیوار و گشودن در باغ و مانند آن تصرف در ملک دیگری محسوب می شود و جایز نیست، مگر آنکه شاخه درخت بیرون از دیوار باشد، که در این صورت خوردن از میوه آن جایز است.

برخی از مراجع تقلید نیز چنین گفته ‏اند:

«اگر درخت میوه در "سر راه" رهگذر قرار داشته باشد، می‏تواند در حال "عبور" از آن جا از میوه آن درخت برای خوردن در "همان جا" استفاده کند، به شرط آن که از حد "یک دفعه سیر خوردن" و "احتیاج" تجاوز نکند.»

برخی دیگر مانند حضرت آیت‏الله فاضل لنکرانی «حق الماره» را اصلاً تجویز نمی‏ کنند.

بنابراین، با توجه و رعایت شرایط پیشین و مطابقت با فتوای مرجع تقلیدمان می ‏توانیم از میوه درخت دیگران و بدون رضایت آنان بخوریم.

موارد مورد اختلاف:

شامل شدن سایر محصولات: برخی از فقها معتقدند که حق المّاره فقط شامل میوه درختان می‌شود، در حالی که برخی دیگر آن را شامل سایر محصولات کشاورزی مانند انگور و زعفران نیز می‌دانند.

چیدن میوه: برخی از فقها معتقدند که رهگذر نباید میوه را از درخت بچیند، و خوردن میوه‌های افتاده روی زمین را جایز می‌دانند.

اجازه حاکم: برخی از فقها معتقدند که در مواردی که احتمال عدم رضایت مالک وجود دارد، باید از حاکم شرع برای خوردن میوه اجازه گرفته شود.

پرسش: اگر باغی در مسیر راه باشد، آیا ما می‌توانیم از میوه‌های آن به قدر نیاز برای خوردن استفاده کنیم؟

پاسخ آیت الله مکارم شیرازی :

1) اگر باغ محصور باشد (حفاظ داشته باشد) وارد شدن و خوردن میوه آن بدون اجازه صاحبش حرام است. 

2) اگر باغ محصور نباشد یا شاخه‌هایش بیرون آمده باشد، جایز است هنگام عبور از کنار باغ‌ها از میوه آن به مقدار حاجت (نه بردن) بخورد، به شرط آن که به قصد این کار حرکت نکرده باشد و موجب افساد نگردد و احتیاط آن است که در صورت یقین به عدم رضایت مالک خوددارى کند.

احکام مربوط به حق الماره

پرسش : آیا حق الماره مشروع است؟

پاسخ : بله، جایز است براى مسافر هنگام عبور از کنار باغها از میوه آن به مقدار حاجت بخورد، به شرط آن که به قصد این کار حرکت نکرده باشد و چیزى با خود حمل نکند و موجب افساد نگردد و احتیاط آن است که در صورت یقین به عدم رضایت مالک خوددارى کند.

پرسش : اگر کسی میوه افتاده از درختی را بدون اجازه صاحب درخت جمع آوری کرده و با خود ببرد چه حکمی دارد؟

پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : می تواند به اندازه خوراک خود از آنها بخورد ولی بردن جایز نیست.

پرسش : چرا قانون حق الماره شامل برگ درخت انگور نمی شود؟

پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : حق الماره قدر متیقن دارد و تنها شامل میوه های درختان می شود و چون برگ انگور بر خلاف قاعده است به قدر متیقن عمل می شود.

پرسش : آیا در مساله حق الماره ، شامل میوه نارس هم می شود؟ مثلا غوره انگور هم شامل می شود یا فقط خود انگور ؟

پاسخ آیت الله مکارم شیرازی : ظاهر ادله میوه رسیده است.‌

پرسش : اگر راه رفت و آمد از وسط یک مزرعه یا بستانی (حصار بندی شده) باشد، آیا میتوان از میوه آنجا استفاده کرد؟ اگر میوه بر روی زمین افتاده باشد چطور؟

پاسخ : ورود به زمین و باغ دیگران جایز نیست، ولی چنانچه مسیری تبدیل به محل رفت و آمد عمومی شود و انسان بداند مالک باغ از استفاده میوه‌های درختانش رضایت دارد، رفت و آمد از آن مسیر و استفاده از آن میوه‌ها در حد خوردن اشکالی ندارد که از آن با عنوان «حق المارّة» و یا حق رهگذر یاد می‌شود.

پاسخ آیت الله خامنه‌ای :

اگر راه عمومی و محل رفت و آمد باشد و بقیه شرائط را هم داشته باشد؛ بدون ورود به بستان حصاربندی شده، از میوه‌های درخت می‌تواند استفاده کند.

پاسخ آیت الله سیستانی :

در فرض سؤال فقط باید با اجازه مالک آن باشد.

پاسخ آیت الله شبیری زنجانی :

خیر و اساساً ورود به زمین‌های مذکور جز با احراز رضایت مالک آن جایز نیست.

پاسخ آیت الله صافی گلپایگانی :

جایز نیست، مگر آنکه یقین کند مالک از میوه‌های افتاده اعراض کرده است.

پاسخ آیت الله مکارم شیرازی :

جایز نیست.

پاسخ آیت الله نوری همدانی :

اگر درخت میوه در «سر راه» رهگذر قرار داشته باشد مى‌تواند در حال «عبور» از آن راه، از میوه آن درخت براى خوردن در «همان جا» استفاده کند. به شرط آن‌که از حد سیرى و احتیاج تجاوز نکند.

گردآوری: بخش مذهبی