شرح حال علی بن عثمان هجویری، عارف و شاعر

زندگینامه علی بن عثمان هجویری

 زندگینامه هجویری عارف و شاعر

علی بن عثمان بن علی جلابی هجویری غزنوی، مشهور به داتا گنج‌بخش، یکی از عارفان قرن پنجم هجری قمری بود. او در شهر غزنه در منطقه خراسان متولد شد. در ادامه این مطلب بیشتر با این شاعر آشنا شوید.

هجویری شاعر و عارف

علی بن عثمان ابتدا شاگرد ابوالعباس شقانی بود و بعد از آن در طریقت ابوالفضل محمد بن حسن ختلی پیشرفت کرد. ابوالفضل ختلی نیز از مریدان ابوالحسن بصری بود.

او در شهر غزنه در منطقه خراسان متولد شد و در مسیر تحصیلات خود، برخی از علوم را از ابوالعباس شقانی فراگرفت. سپس در طریقت سیاق ابوالفضل محمد بن حسن ختلی پیشرفت کرد. ابوالفضل ختلی نیز از مریدان ابوالحسن بصری بود.

او یکی از بزرگان صوفیه بود و کتاب "کشف المحجوب" را نوشت که از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین مراجع درباره تصوف به زبان فارسی است. عطار نیز از این کتاب در تذکرة الاولیا بهره بسیاری برد. نثر این کتاب از نمونه‌های شاخص نثر دوره اول زبان فارسی است. از قرائن علمی می‌توان به این نتیجه رسید که تألیف این کتاب پیش از سال ۴۶۵ قمری آغاز شده و پس از سال ۴۶۹ به پایان رسیده است.

کتاب کشف‌المحجوب با تلاش آقای محمودرضا رجایی به گنجور افزوده شده است

داتا گنج‌بخش یکی از بزرگان صوفیه بود و از شخصیت‌های مهم در تاریخ تصوف و فلسفه اسلامی محسوب می‌شود. او به دنبال روش جنید بود و سیاحت و حج را نیز به جا آورد. با بسیاری از اساتید طریقت از جمله شیخ ابوالقاسم عبدالکریم قشیری، شیخ ابوسعید ابوالخیر و شیخ ابوعلی فارمدی (فریومدی) و دیگر بزرگان و محدثان نشسته و به بحث و گفتگو پرداخته است.

«ابوالفضل محمدبن المحسن الختلی» را به عنوان مرشد خود برگزیده ، و او پیرو آیین جنید بوده‌است .

سپس به سیاحت و حج مشرف گردیده و نزد شیخ ابوالعباس احمد بن محمد اشقانی آمده و از وی برخی از علوم را آموخته است .

هجویری پس از اتمام تحصیلاتش به سفرهایی در مناطق مختلف ایران و حتی خارج از ایران رفت و با مشایخ و عارفان دوره خود دیدار کرد و در بحث و گفتگو با آنها مشغول شد.

هجویری، مشایخ تصوف قدیم را در نظر گرفته و پس از اتمام تحصیلاتش به سفر آفاق و انفس پرداخت. او به شام، عراق، آذربایجان، طبرستان، خوزستان، کرمان، خراسان و ماوراءالنهر سفر کرد و با تعداد زیادی از مشایخ دوره خود دیدار و به گفتگو و بحث با آنها پرداخت.

هجویری طی چهل سالی که در سفر بود، به تظاهر و ریاکاری‌های تصوفی که به نظر او نماد ریا بود، پیرهیز می‌کرد و به زناشویی اعتقاد نداشت. پس از درگذشت شیخ حسین زنجانی، به عنوان جانشین او در شهر لاهور منتقل شد. در این دوران، حکومت غزنویان نیز در حال فروپاشی بود و زندگی در این مناطق بسیار سخت و طاقت فرسا شده بود.

علی بن عثمان هجویری عارف و شاعر

با این حال، وی به دلیل محیط نامناسب و ناجنسی مردم در دیار هند، احساس بی‌راحتی کرد و در پایان به لاهور نقل مکان کرد. در طول روزها، هجویری به تدریس می‌پرداخت و شب‌ها به مریدانش در مورد راه و رسم طریقت آموزش می‌داد. وی توانست تعداد زیادی از مردم اطراف را به دین اسلام دعوت کند.

در کتاب "کشف المحجوب"، ذکر شده است که دیوان شعر و کتاب "منهاج الدین" از او سرقت شده و به نام خودشان منتشر شده‌اند. او از خدا خواسته که نام سارق دیوان و کتاب را از دیوان طلاب درگاه خود حذف کنند.

کتاب "کشف المحجوب" تنها کتاب معتبری است که از او باقی مانده است و به عنوان اولین کتاب مهم در تصوف به حساب می‌آید. این کتاب به بحث درباره حقیقت و معنای تصوف، شرح الفاظ و اصطلاحات، آداب و رسوم و فرقه‌های تصوف می‌پردازد و احوال و مذاهب تعداد زیادی از مشایخ تصوف را شامل می‌شود.

این کتاب، به نام "کشف‌المحجوب"، به نثر زیبا و بی حشو و تکلف نوشته شده و از منابع معتبر در مورد عرفان و تصوف الهام گرفته است. کتابخانه گنج‌بخش شهر اسلام‌آباد این کتاب را در دسترس قرار داده است. نویسنده این کتاب، بر اساس تقاضای ابوسعید هجویری، به پرسش‌های او پاسخ داده است.

به گفته روایات مختلف، هجویری در بازه زمانی بین سال‌های ۴۸۱ تا ۵۰۰ هـ.ق. از دنیا رفته است. آرامگاه او در لاهور، در میان دروازه بهاتی قرار دارد و مسجدی که در کنار آن واقع شده، اصل بنای آن متعلق به خود هجویری بوده است.

آثار هجویری

وفات هجویری

هجویری، شاعر و نویسنده برجستهٔ هندی، در شهر لاهور درگذشت. در خصوص سال ورود او به دنیای ابدی، اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی او را در سال 456 درگذشته می‌دانند، در حالی که بر اساس منابع دیگر، وفات او در سال‌های 464 یا 465 رخ داده است. برخی محققان معاصر نیز با توجه به ملاقات او با مردم دینی و عارفان دورهٔ خود، وفات او را در بازهٔ زمانی 465 تا 469 میلادی قرار می‌دهند. با این حال، بر اساس سه شاخص تاریخی که بر روی دیوارهای قبرستان هجویری نوشته شده، وی در سال 465 میلادی درگذشته است. از این رو، برخی نیز وفات هجویری را در این تاریخ قرار می‌دهند. پس از درگذشت، بدن او را در نزدیکی مسجدی که خودش در لاهور بنا کرده بود، به خاک سپرده شد.

آثار هجویری

- دیوان شعر

- فنا و بقا

- اسراب الخرق والملونات

- الرعایت به حقوق الله تعالی

- کتاب البیان لاهل العیان

- منهاج الدین

- نحوالقلوب

- ایمان

- فرق فرق

- کشف‌المحجوب 

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر