بازی درمانی و کودک

کودکان به دلیل پایین بودن سطح تفکر انتزاعی، قادر به بیان هیجانات و احساسات خود نیستند، سرکوب و عدم مهارت در بیان احساسات به ویژه از نوع منفی آن بهداشت روانی کودک را به مخاطره می‌اندازد. از این رو پیدا کردن راهی که کودک را قادر نماید به شیوه‌ای غیر از بیان کلامی هیجانات خود را بروز نماید کاملا ضروری به نظر می‌رسد. بازی ابزاری است که کودک به کمک آن خود را بیان می‌نماید و برای هر کودکی جدا از نژاد، زبان و ملیت وسیله مناسبی جهت تخلیه هیجانات و ابزار خود می‌باشد.

بازی کارکردی متناسب با سن است. تلاشی که همزمان در یک فرایند بدنی و اجتماعی اتفاق می‌افتد. چهار ویژگی عمده که بازی دارد:

• ذاتی بودن: بازی فعالیتی است که کودکان تمایل ذاتی به انجام آن دارند و بدون آموزش و یادگیری به سمت بازی گرایش دارند.
• آزادانه انتخاب شدن: کودک در انتخاب نوع بازی آزاد است. تعدد بازی‌ها و خلاقیت در کشف بازی‌های جدید این فرصت را برای کودک ایجاد می‌کند.
• غیر واقعی بودن: بازی فعالیتی غیر واقعی است و کودک با قدرت تخیل خود می‌تواند در جریان بازی در نقش‌های غیر واقعی ظاهر شود.
• کاربرد فعالانه و لذت بخش: این ویژگی مهم ترین خصیصه بازی است که تمایل کودک را برای مشارکت در بازی افزایش می‌دهد.

بازی درمانی روشی است که برای مقابله با استرس‌های هیجانی و همچنین برای کودکانی که دچار آشفتگی‌های ناشی از مشکلات خانوادگی هستند به کار می‌رود. درمانگرانی که کار بازی درمانی را انجام می‌دهند معتقدند که این تکنیک به کودکان اجازه می‌دهد مسائلی را که نمی‌توانند در محیط روزمره‌شان مطرح کنند در قالب بازی ارائه دهند و با هدایت درمانگر هیجانات منفی خود را نمایان کنند.

در بازی درمانی، درمانگر رفتار کودکان را بدون قید و شرط می‌پذیرد. بدون آنکه آنها را غافلگیر کند، با آنها بحث کند و یا نادرستی کار آن‌ها را بهشان گوشزد کند.

مراحل اجرای بازی درمانی:

۱.تشخیص: اولین مرحله در اجرای این روش درمانی، تشخیص است. ابتدا باید تشخیص داد که آیا کودک نیازمند استفاده از این روش می‌باشد یا خیر. تشخیص معمولا به دو شیوه صورت می‌گیرد:

الف) مصاحبه با والدین و کسب اطلاعاتی از طریق گفت و گو با والدین یا اجرای ابزار تشخیصی.

ب) مشاهده بالینی کودک که توسط درمانگر صورت می‌پذیرد و بر این اسا درمانگر به تشخیص قطعی درمورد اختلال کودک می‌رسد و ضرورت اجرای بازی درمانی ایجاد می‌گردد.

۲. انتخاب تکنیک بازی درمانی به عنوان روش درمان: این انتخاب بر اساس نوع اختلال کودک صورت می‌پذیرد. همچنین در این مرحله فردی یا گروهی بودن بازی تعیین می‌گردد.

۳.برنامه ریزی فرایند درمان: مرحله سوم برنامه ریزی فرایند درمان می‌باشد که شامل موارد زیر است: تعیین تعداد جلسات( به طور معمول یک برنامه بازی درمانی شامل ۱۲ تا ۱۵ جلسه ی مستمر ۳۰ تا ۴۵ دقیقه ای میگردد)، بیان اهداف هر جلسه، انتخاب نوع بازی، انتخاب ابزار سنجش و یا مشاهده مستقیم رفتار کودک در حین درمان، تهیه مواد برای اجرای بازی‌ها، تعیین طول مدت هر جلسه و تعیین فاصله برگزاری جلسات.

۴.اجرای برنامه درمان: در این مرحله متخصص بازی درمانی به اجرای فرایند درمان مطابق برنامه درمان اقدام می‌نماید. لازم به توضیح است که از ویژگی‌های بازی درمانی پویا بودن برنامه‌ی درمان در هنگام اجرای برنامه می‌باشد.  بدین ترتیب که در اغلب موارد بازی درمانگر ناچار است که در هنگام اجرا مقداری در فرایند اجرا خود را با کودک همراه کند.

۵.ارزیابی رفتار: آخرین مرحله درمان، ارزیابی رفتار است که در پایان هر جلسه جداگانه صورت می‌گیرد و در انتهای دوره درمان نیز ارزیابی نهایی از طریق مصاحبه مجدد با والدین و مشاهده بالینی کودک صورت می‌گیرد.

چه بازی‌هایی با کودک میتونیم بکنیم؟

بازی کلمات احساسی:

هدف اساسی از انجام این بازی کمک به کودک برای ابراز احساساتش می‌باشد. کودکان عمدتا قادر به ابراز احساسات خود در قالب کلامی نمی‌باشند. از جمله دلایل این عدم ابراز، ترس کودک از ابراز متسقیم احساسات و هیجاناتش می‌باشد.

به وسیله این بازی می‌توان کودک را ترغیب کرد احساسات خود را در قالب کلمات نوشته شده بر روی کاغذ و یا بر اساس تصاویر کشیده شده از هر احساس بر بروی کاغذ نشان دهد.  این تکنیک علاوه بر این که برای کودکان بدون اختلال مفید است، برای کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری، نقص توجه و بیش فعالی و کودکان دارای مشکلات اضطرابی به صورت خاص قابل اجرا و موثر می‌باشد.

بازی صندلی‌ها

این بازی تکنیک بسیار مناسب برای کنترل خشم و پرخاشگری ، کاهش رقابت‌های منفی و موجب افزایش مهارت‌های اجتماعی از جمله حس همکاری در کودکان می‌گردد. برخی از کودکان تمایل شدید به رقابت دارند و به شکل افراطی تمایل پیروز شدن در رقابت‌هایشان دارند. بازی صندلی‌ها روش جذابی است که کودک را به سمت گروه و مشارکت در فعالیت‌های گروهی متمایل می‌کند.

درمانگر آهنگی را برای بچه‌ها پخش می‌کند و بعد از چند دقیقه آهنگ قطع می‌شود و بچه‌ها باید همگی روی صندلی ها جا شده باشند در غیر این صورت بازی را باخته اند.

از دیگر بازی‌ها می‌توان به بازی بلند کردن میله‌های رنگی، بازی زندگی خود را رنگ بزنید،  بازی بادکنک خشم... نام برد.