اکران آنلاین فیلم در ایران و جهان؛ پردیس های سینمایی در منازل

اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی در دنیا از دوران کرونا شروع شد و استقبال خوبی نسبت به آن به‌وجود آمد. این پدیده با پایان اپیدمی جهانی کرونا، همچنان در اقصی‌نقاط دنیا از جمله ایران ادامه دارد و اکران آنلاین فیلم‌نت و یا سینما آنلاین فیلیمو و سایر VODها در این زمینه فعال هستند. آثار سینمایی مختلفی در این پلتفرم‌ها اکران می‌شود و آمارهای رسمی حکایت از استقبال بی‌سابقه مردم از اکران آنلاین فیلم‌ های سینمایی دارد.

۲۴ فروردین ماه ۱۳۹۹ بود که کاربران ایرانی با پدیده اکران آنلاین فیلم های سینمایی مواجه شدند. پلتفرم فیلیمو در آن زمان اعلام کرد قصد دارد مانند بسیاری از پلتفرم‌های جهانی پخش فیلم، یک اثر سینمایی را به‌صورت کامل به اکران در بیاورد و سینما آنلاین فیلیمو را راه‌اندازی کند. فیلم «خروج» ابراهیم حاتمی‌کیا اولین اثری بود که پیش از آنکه رنگ اکران در سالن‌های سینما را به‌خود ببیند وارد عرصه پخش آنلاین شد. باتوجه به گزارش پلتفرم‌های پخش فیلم، این اثر در زمان اکران آنلاین خود یک میلیارد تومان فروش داشت. بنا بر گزارش‌ها، ۸۴ هزار و چهارصد بلیت برای اکران آنلاین فیلم خروج به فروش رفت و شروعی راضی‌کننده برای پدیده اکران آنلاین فیلم‌ها در ایران شکل گرفت حالا با حضور پلتفرم هایی چون فیلم نت به مرحله جدیدی از رشد خود رسیده است.

در زمانه کرونا و در دنیا مفهومی به نام «day and date release» شکل گرفت (انتشار همزمان یک فیلم در پلتفرم‌های آنلاین و اکران سینمایی)  که توانست خیلی زود پای خودش را به مارکت توزیع سینمایی کشور هم باز کند. پس از خروج آثار متعددی به اکران آنلاین درآمدند و برخی از آن‌ها توانستند به فروش هنگفتی دست پیدا کنند. به‌عنوان مثال فیلم «دینامیت» توانست بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار بلیت در اکران آنلاین خود بفروشد، ۵ میلیون مخاطب داشته باشد و بیش از ۱۱ میلیارد تومان فروش داشته باشد. 

اکران آنلاین فیلم‌ها در دنیا موافقین و مخالفین بسیاری دارد و نام کارگردانان بزرگ و منتقدین سرشناس سینمایی جهان نیز در بین این دو قطب دیده می‌شود. به‌عنوان مثال کارگردانی همچون کریستوفر نولان که توانست در اسکار امسال جوایز سینمایی را با فیلم اپنهایمر خود درو کند، از مخالفین سرسخت این نوع اکران فیلم‌ها است. او در سالیان گذشته و در زمانی که فیلم انگاشته Tenet را ساخته بود، نسبت به تصمیم استودیو سازنده این فیلم (برادران وارنر) مبنی بر اکران آنلاین این اثر موضع منفی گرفت و با آن‌ها درگیری لفظی پیدا کرد. برادران وارنر که با سرویس HBO MAX خود در دوران کرونا وارد سرویس‌های استریمینگ آثار سینمایی شده بودند، قصد داشتند تا بسیاری از تولیدات سینمایی خود را به‌جای اکران در سالن‌های سینمایی، مستقیماً در پلتفرم آنلاین خود به نمایش در بیاورند. نولان اما تصمیم وارنر برای پخش آنلاین ۱۷ فیلم سینمایی در سال ۲۰۲۱ میلادی در شبکه HBO Max را «بسیار بسیار بسیار بسیار کثیف» نامید و آن‌ها را محکوم به مدیریت اشتباه کرد. 

در مثالی دیگر باید به دنی ویلنوو اشاره کرد؛ کارگردانی که این روزها با قسمت دوم DUNE دل منتقدین و تماشاگران را ربوده است نیز از دیگر کارگردانانی بود که نسبت به این عملکرد برادران وارنر انتقاد داشت. او تأکید کرده بود که اثر سینمایی خود را برای پرده‌های عریض سینمایی در سالن‌ها ساخته و نگاهی به صحنه‌آرایی عظیم و باشکوه فیلم DUNE می‌تواند این ادعای او را تأیید کند. با این حال واقعیت اینجاست که این موضوع در ایران مزیت‌ها و مشکلات دیگری دارد که از جنس جهانی نیستند و مختص به مرزهای جغرافیایی کشور ما می‌شود.

با آمدن کرونا به کشور و تعطیلی سالن‌های سینمایی، دو تصمیم برای آینده حیات سینما در ایران گرفته شد: اکران آنلاین و سینما ماشین که در سال‌های پیش از انقلاب هم وجود داشت و سالیان سال بود که بساط آن جمع شده بود. سینما ماشین بخاطر کمبود جا نتوانست به یک سیاست اصلی تبدیل شود اما رشد مضاعف اینترنت در آن زمان و ظهور پلتفرم‌های قدرتمند VOD دست به دست هم داد تا مقوله اکران آنلاین جان بگیرد؛ غافل از اینکه فرهنگ دانلود غیرقانونی فیلم‌های سینمایی مدت‌ها است که به‌خاطر عواملی نظیر زندگی نکردن مردم ایران تحت قوانین کپی‌رایت جهانی در بین کاربران جا افتاده و فیلم‌های اکران آنلاین اولین قربانی این فرهنگ غلط شدند. آثار سینمایی که به اکران آنلاین می‌رسند معمولا در عرض چند دقیقه با کیفیت‌های مختلف سر از شبکه‌های اجتماعی در می‌آورند و با اکران آنلاین فیلم، ریسک پخش شدن غیرقانونی اثر بسیار بالا می‌رود.

از آنسو اما واقعیت اینست که تفریحی مانند سینما در بسیاری از کلان‌شهرها تبدیل به یک تفریح لوکس شده است. اگر یک خانواده ۴ نفره قصد رفتن به سینما را داشته باشند، با احتساب هزینه رفت و برگشت و خوراکی که در سینما میل می‌کنند چیزی نزدیک به نیم‌میلیون تومان باید هزینه کنند، حال اکران آنلاین فیلم‌ها با هزینه‌ بسیار بسیار کمتری، می‌تواند تمامی اعضای خانواده را پای یک فیلم سینمایی بنشاند. همچنین نباید این نکته را فراموش کرد که بسیاری از شهرستان‌ها سالن‌های سینمایی مجهزی ندارند و آثار معدودی در آن‌ها به همین سالن‌ها راه پیدا می‌کند. در بسیاری از مواقع هم خانواده‌ها بنا به دلایل گوناگون از جمله مشغله کاری و دور بودن سالن‌های سینما و… نمی‌توانند به این مکان‌ها بروند. در نهایت باید به این نکته اشاره کرد که بسیاری از افراد علاقه دارند تا اثری را که در سینما دیدند دوباره تماشا کنند (Rewatch) و بار دیگر از ابعاد مختلف آن اثر لذت ببرند. تمامی این عوامل باعث می‌شود که اکران آنلاین حتی در دوران پساکرونا هم توجیه منطقی داشته باشد.

نکته دیگری که در مقوله اکران آنلاین فیلم‌ها در ایران وجود دارد، موضوع اکران شدن آثاری است که سالیان سال پشت درب‌های وزارت ارشاد جا ماندند و نتوانستند در زمان تولید، به اکران عمومی برسند. اکران آنلاین فیلم‌ها در ایران توانسته راهی موفق برای این دسته آثار داشته باشد و کاری کند که بسیاری از فیلم‌های توقیفی از گنجه‌های خود خارج شده و با یک بازبینی مجدد، به دست تماشاگران ایرانی برسند.  همچنین باید اذعان داشت که اکران آنلاین فیلم‌ها باعث شده که آثار کوتاه سینمایی نیز توانستند در این بازار موفق ظاهر شوند و بازار خوبی را پس از سال‌ها سکوت خبری و نمایشی به دست بیاورند. 

آخرین موضوع مهمی که باید درباره اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی ایرانی گفت اینست که تقریبا ۱۰۰ درصد آثار تولید شده داخلی، برای پرده عریض سینماها ساخته نشده‌اند. درواقع فیلم‌های ایرانی به‌خاطر محدودیت‌های خاصی که در زمینه بودجه و تجهیزات سینمایی و استفاده از جلوه‌های ویژه دارند، آثاری هستند که دیدن آن‌ها در پرده‌ نقره‌ای سینما و یا یک تلویزیون نسبتاً بزرگ در یک خانه، تفاوتی از منظر بصری ایجاد نمی‌کند. اگر کارگردان Dune و یا تنت نسبت به اکران آنلاین شدن آثارشان انتقاداتی داشتند، دلیل موجهی برای تماشای آثارشان در داخل سالن‌های سینمای باکیفیت داشتند. فیلم‌های سه بعدی با صدای دالبی و قاب‌های تصویر چشم‌نواز و جلوه‌های ویژه پرهزینه از جمله مواردی هستند که تفاوت فاحشی بین اکران آنلاین یک فیلم در خانه و یک فیلم در سالن سینمایی را به‌وجود می‌آورد. آثار ایرانی اما عمدتاً عاری از این موارد هستند و تماشای آن‌ها در تلویزیون خانگی، از لذت بصری و ارزش‌های فنی اثر نمی‌کاهد.

اکران آنلاین این مزیت را با خود به همراه داشت که سینما مجدد به سبد خانواده‌ها بازگردد. اکران آنلاین فیلم نت هم توانسته در سال جاری میزبان بسیاری از آثار سینمایی مطرح کشور باشد و آن‌ها را با بهترین کیفیت به دست مخاطبین فیلم‌نت برساند. در حال حاضر آثاری چون حدود ۸ صبح، در جستجوی فریده، شهرک، ضد، عروس فرشته، رویای کاغذی و تکه‌ای از تو در سینما آنلاین فیلم نت در دسترس مخاطبین قرار گرفته‌اند. آینده سینما آنلاین فیلم نت نیز در ایام عید پر از محتواهای درخشان و متنوع برای مخاطبین است. فیلم «والدین امانتی» در ژانر کمدی ویژه گروه سنی کودک و نوجوان از ساعت 8 شب دوشنبه 28 اسفند، «قطع فوری» در ژانر درام از ساعت 8 شب چهارشنبه اول فروردین و «ویلای ساحلی» در ژانر کمدی از ساعت 8 شب جمعه سوم فروردین 1403 در بخش «سینما آنلاین» فیلم‌نت اکران خود را آغاز می‌کنند.