قصص قرآن؛ عبرتی از عاقبت انحراف اقتصادی قوم شعیب نبی

به گزارش گروه وبگردی اخبار ، شعیب نبی از سلسله انبیای ابراهیمی و از سلاله حضرت ابراهیم (علیه السلام) شمرده می‌شود. ایشان پس از هود، صالح و لوط به رسالت برگزیده و به‌تصریح قرآن در شهر مَدیَن مستقر شد و بر قوم مدین نبوت کرد. در قرآن از قوم دیگری به‌نام أَصْحابُ الْأَیْکَةِ برای شعیب نبی صحبت به میان آمده است که برخی معتقدند همان اهل مدین هستند.

برخی محققان این شهر را جزو شهر‌های شام به حساب آورده و احتمال داده‌اند امروزه شهر «معان» کشور اردن باشد. در هر صورت نام این شهر در ۱۰ جای قرآن و داستان شعیب نبی حداقل در ۴۰ آیه و پنج سوره ذکر شده است و این نشان از اهمیت درس‌های نهفته در قوم شعیب نبی است.

توصیه‌های شعیب به قوم

بر اساس آیات قرآن، قوم شعیب اهل گران‌فروشی بودند و نیز کم‌فروشی می‌کردند. شعیب آنان را نصیحت می‌کرد، اما فقط تعداد اندکی از مردم به او ایمان آوردند و با وجود هشدار‌هایی که ایشان به مردم نسبت به عذاب خدا می‌داد، هیچ گاه از کار خود دست نکشیدند و در نهایت دچار عذاب الهی شدند.

در آیه ۸۵ سوره اعراف خداوند می‌فرماید:

وَ إِلى‏ مَدْیَنَ أَخاهُمْ شُعَیْباً قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرُهُ قَدْ جاءَتْکُمْ بَیِّنَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ فَأَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمیزانَ وَ لاتَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لاتُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنین‏؛ و به‌سوى [مردم‏]مَدْیَنْ، برادرشان شعیب را [فرستادیم‏]؛ گفت «اى قوم من، خدا را بپرستید که براى شما هیچ معبودى جز او نیست. در حقیقت، شما را از جانب پروردگارتان برهانى روشن آمده است. پس پیمانه و ترازو را تمام نهید، و اموال مردم را کم ندهید، و در زمین، پس از اصلاح آن فساد مکنید. این [رهنمودها]اگر مؤمنید براى شما بهتر است.

ِبر اساس این آیه، شعیب علیه السلام حداقل ۴ توصیه نسبت به قوم خود دارد که عبارتند از عبودیت خدا، ادای حق پیمانه و وزن، عدم کم‌فروشی و پرهیز از فسادانگیزی در زمین. نزدیک به این مضمون در جای جای آیات مربوط به قوم شعیب آمده است.

همچنان که خداوند در بخشی از آیات سوره شعراء به برخی توصیه‌های شعیب نسبت به قومش اشاره می‌کند و از قول این رسول بزرگوار می‌فرماید: أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ لاتَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرینَ (پیمانه را تمام دهید و از کم‌‏فروشان نباشد)؛ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ (و با ترازوی درست و باقوام بسنجید) وَ لاتَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لاتَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدینَ (و از ارزش اموال مردم نکاهید و در زمین سر به فساد برندارید) وَ اتَّقُوا الَّذی خَلَقَکُمْ وَ الْجِبِلَّةَ الْأَوَّلینَ (و از آن کس که شما و خلق [انبوه‏]گذشته را آفریده است پروا کنید) (آیات ۱۷۶ تا ۱۸۴).

پاسخ قوم به شعیب نبی

پاسخی که شعیب نبی از قوم خویش دریافت می‌کرد، همانند سایر اقوام انبیا بسیار زننده و سبب خشم خداوند بود؛ مثلاً در ادامه آیات سوره شعراء پس از توصیه‌های دلسوزانه پیامبر خویش به او نسبت سحرشدن و دروغگویی داده و گفتند إِنَّما أَنْتَ مِنَ الْمُسَحَّرینَ؛ وَ ما أَنْتَ إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُنا وَ إِنْ نَظُنُّکَ لَمِنَ الْکاذِبینَ؛ تو مورد سحر واقع شدی و ما تو را بشری مثل خود می‌دانیم و گمان می‌کنیم از دروغگویان هستی». (۱۸۵ و ۱۸۶ شعراء) و عجیب‌تر اینکه از او درخواست می‌کردند اگر صدق در گفتار و رفتارت داری، عذابی برای ما از آسمان بفرست فَأَسْقِطْ عَلَیْنا کِسَفاً مِنَ السَّماءِ إِنْ کُنْتَ مِنَ الصَّادِقینَ (۱۸۷ شعراء).

اما در این بین بزرگان قوم شعیب نیز با مردم علیه ایشان همداستان شده بودند. آن‌ها که تاب ترک عادات خود در گرفتن ربا از مردم و یا سایر سنت‌های ناپسند خود را نداشتند، تکبر کرده با ایشان و مؤمنان به او به تقابل پرداختند، در این باره خداوند در آیه ۸۸ سوره اعراف می‌فرماید «قالَ الْمَلَأُ الَّذینَ اسْتَکْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّکَ یا شُعَیْبُ‏ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَکَ مِنْ قَرْیَتِنا أَوْ لَتَعُودُنَّ فی‏ مِلَّتِنا قالَ أَوَ لَوْ کُنَّا کارِهینَ؛ سران قومش که تکبر مى‏‌ورزیدند، گفتند: «اى شعیب، یا تو و کسانى را که با تو ایمان آورده‏‌اند، از شهر خودمان بیرون خواهیم کرد، یا به عادات ما برگردید.»

و یا در جای دیگر درباره عدم تمایل به درک سنت‌های پیشین خود گفتند «اى شعیب، آیا نماز تو به تو دستور مى‏‌دهد که آنچه را پدران ما مى‏‌پرستیده‌‏اند رها کنیم، یا در اموال خود به میل خود تصرّف نکنیم؟ راستى که تو بردبارِ فرزانه‌‏اى؛ قالُوا یا شُعَیْبُ‏ أَ صَلاتُکَ تَأْمُرُکَ أَنْ نَتْرُکَ ما یَعْبُدُ آباؤُنا أَوْ أَنْ نَفْعَلَ فی‏ أَمْوالِنا ما نَشؤُا إِنَّکَ لَأَنْتَ الْحَلیمُ الرَّشیدُ».

در نهایت حضرت شعیب (ع) پس از نصایح فراوانی که نسبت به قوم خود داشت، از آن‌ها رویگردان شد. خداوند در این باره می‌فرماید «فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَ قالَ یا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسالاتِ رَبِّی وَ نَصَحْتُ لَکُمْ فَکَیْفَ آسى‏ عَلى‏ قَوْمٍ کافِرینَ؛ پس [شعیب‏]از ایشان روى برتافت و گفت: «اى قوم من، به‌راستى که پیامهاى پروردگارم را به شما رساندم و پندتان دادم؛ دیگر چگونه بر گروهى که کافرند دریغ بخورم؟» (۹۳ اعراف)

عاقبت قوم شعیب

در نهایت خداوند مهلتش را از آن‌ها برداشت و گرفتار عذابشان کرد. در آیات متعددی درباره عذاب این قوم صحبت شده است از جمله آنکه در آیه ۹۴ سوره هود می‌خوانیم «وَ لَمَّا جاءَ أَمْرُنا نَجَّیْنا شُعَیْباً وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَ أَخَذَتِ الَّذینَ ظَلَمُوا الصَّیْحَةُ فَأَصْبَحُوا فی‏ دِیارِهِمْ جاثِمینَ؛ و زمانی که فرمان ما آمد، شعیب و کسانى را که با او ایمان آورده بودند، به رحمتى از جانب خویش نجات دادیم و کسانى را که ستم کرده بودند، صِیحه‌ای [مرگبار]فرو گرفت، و در خانه‌‏هایشان از پا درآمدند.»

بر این اساس یکی از درس‌های نهفته در ماجرای شعیب نبی و قومش، این‌گونه است که اگر مسیر کسب روزی از طریق حلال باشد، جامعه به رستگاری می‌رسد در غیر این صورت آثار و تبعات آن گریبان‌گیر مردم خواهد شد؛ در واقع می‌توان نتیجه گرفت جامعه‌ای به سعادت دنیوی و اخروی دست می‌یابد که دارای اقتصاد سالم‌تر باشد؛ چرا که این مسأله ارتباط مستقیمی با تأمین نیاز‌های معنوی و اصلاح اندیشه، ایمان و باور‌های قلبی آن دارد. برای درک دقیق‌تر تأثیر رزق بر سرنوشت افراد همین بس که امام حسین (ع) در روز عاشورا مهم‌ترین عامل عداوت دشمنان را روی آوردن به حرام معرفی کردند و خطاب به آن‌ها فرمود: «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ...؛ شکم‌های شما از حرام پر شده است که حاضر نیستید صدای مرا بشنوید».

منبع: تسنیم