تاریخچه «ضریح» در حرم مطهر امام رضا (ع) ۵ ضریح از دوره صفویه تاکنون چگونه بوده اند؟

به گزارش گروه وبگردی اخبار ، فرا رسیدن ایام نوروز برای بسیاری از ایرانیان فرصتی برای مسافرت و گردش را فراهم می‌کند. سفر‌هایی که شمار بالایی از آن به مشهد الرضا علیه السلام منتهی شده و شوق زیارت امام هشتم رنج پیمایش راه طولانی را بر مسافران کم می‌کند.

امسال، اما آخرین عید نوروز قرن چهاردهم هجری شمسی همزمان با شیوع ویروس منحوس کرونا در سراسر دنیا و به ویژه ایران شده و همین موضوع سبب ساز قرنطینه خانگی و کاهش چشمگیر مسافرت‌ها تا نزدیک صفر شده است. بر همین اساس گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا تصمیم دارد هر روز صبح به معرفی گوشه‌ای از بهشت آستان مقدس رئوف اهل بیت حضرت علی بن موسی الرضا علیه آلاف تحیه و ثنا بپردازد و روح مخاطب را بدین وسیله به سمت قبله هفتم روانه کند. با ما در پرونده «باز هم زائرتان نیستم از دور سلام» همراه باشید، تا در هشتمین شماره این پرونده سری بزنیم به ضریح مطهر و منور حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام و بیشتر با آن آشنا شویم.

ضریح مطهر و منور حضرت علی ابن موسی الرضا علیه السلام که از جمله طراحی‌های استاد فرشچیان هم می‌باشد، چند سالی است که در روضه منوره نصب شده و تبدیل به میعادگاه میلیون‌ها میلیون عاشق و مشتاق حضرتش شده است. ضریحی که درد و دل‌ها و نجوا‌های زیادی به خود شنیده و به یاد رئوف اهل بیت بوسه‌گاه شمار زیادی از مشتاقان بوده است.

این ضریح زیبا، اما پنجمین ضریحی است که در طی تاریخ، در روضه منوره قرار گرفته و پیش از آن چهار ضریح دیگر در این مکان مقدس قرار داشته‌اند. بنا بر مستندات تاریخی نصب ضریح از دوره صفویه رواج پیدا کرده و پیش از آن چنین چیزی وجود نداشته است.

تاریخچه هر یک از ضریح‌های پنج گانه در ادامه آمده است.

ضریح اول، ضریحی از جنس چوب

نختسین ضریح بارگاه مطهر امام رضا علیه السلام ضریحی چوبی، با تزییناتی از طلا و نقره بوده که در اواسط قرن دهم هجری و به سال ۹۵۷ هجری قمری بر روی صندوق چوبی حرم مطهر نصب شده است. این ضریح در عهد شاهط هماسب صفوی ساخته شد و درحال حاضر، کتیبه‌ها و تزئینات طلایی آن، در موزۀ مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. سازۀ اصلی این ضریح هم به مرور زمان از بین رفته است و درب مرصع آن بالای دیوار غربی قرار داده شده است.

ضریح دوم، ضریح نگین نشان نادری

دومین ضریح مرقد مطهر رضوی، معروف به ضریح نگین نشان نادری است. این ضریح در سال۱۱۶۰ هجری قمری، توسط شاهرخ میرزا که نوۀ نادرشاه افشار بود وقف و تقدیم مضجع منور امام رضا علیه السلام شد. این ضریح از زمان نصب تا سال ۱۳۷۹ هجری شمسی، در طبقۀ فوقانی و داخل ضریح چهارم جای داشت و بعد از برداشتن ضریح چهارم و قبل از نصب ضریح جدید، به لحاظ وقفی بودنش به درون سرداب مقدس امام رضا و روی مرقد منور ایشان انتقال یافت.

سومین ضریح با سقف شیروانی

سومین ضریح ضریحی فولادی مربوط به دورۀ قاجاریه است. این ضریح سقف شیروانی چوبی و یک طوق طلایی جواهرنشان داشته است. در سال ۱۳۱۲ هجری قمری، دورتادور قسمت فوقانی آن به متن آیةالکرسی مزین شد.

ضریح سوم در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی به موزه منتقل شد.

ضریح چهارم ضریح شیر و شکر

ضریح چهارم معروف به ضریح طلا و نقره یا شیر و شکر است. این ضریح در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی و پس از برداشتن ضریح فولادی قدیمی، در روضۀ منوره نصب شد.

این ضریح با نظارت مرحوم سیدابوالحسن حافظیان و با هنرمندی استاد، حاج محمدتقی ذوفن اصفهانی و جمعی دیگر از هنرمندان ساخته شد. ضریح چهارم هفت تن وزن دارد و از چهارده دهانه به نماد چهارده معصوم تشکیل شده که در بالای هر دهانه‌اش، در گلبرگی از طلا، نام یکی از معصومان نوشته شده است.

قسمت بالای ضریح، به سوره‌های مبارکۀ یس و انسان آراسته شده که با خط استاد احمد زنجانی، بر کتیب‌های طلایی نگاشته شده است.

ضریح شیر و شکر، همزمان با نصب ضریح پنجم در ۱۳۷۹ هجری شمسی به موزۀ آستان قدس رضوی انتقال یافت.

ضریح پنجم حاصل طراحی استاد فرشچیان

با گذشت نزدیک به ۴۱ سال از عمر ضریح چهارم، استحکام ساز‌های آن رفته رفته کم شد؛ درعین حال، ایجاد انفجار توسط منافقان در ضلع بالاسر مبارک امام رضا علیه السلام در عاشورای خونین سال ۱۳۷۳ هجری شمسی، آسیب‌هایی را به ضریح چهارم وارد کرد؛ بنابراین در ۱۳۷۲ هجری شمسی طراحی ضریح پنجم با مشورت گرفتن از صاحب نظران و هنرمندان، توسط استاد محمود فرشچیان آغاز شد. خاتم‌کاری این ضریح را استاد کشتی آرای شیرازی، قلمزنی آن را استاد خدادادزادۀ اصفهانی و خطاطی اش را استاد موحد برعهده داشته‌اند.

ساخت ضریح پنجم، با کیفیت عالی و البته استحکام کامل، هفت سال به طول انجامید. سرانجام در روز ۱۶ اسفند ۱۳۷۹ و همزمان با عید سعید قربان، کار نصب ضریح جدید با حضور مقام معظم رهبری مدظله العالی پایان پذیرفت.

منبع: آنا