تالاب گاوخونی هرروز تشنه تر از دیروز لزوم اقدام عاجل مجلس و دولت

به گزارش خبرنگار گروه استان های اخبار از اصفهان ،  در سال‌های اخیر، رسانه‌های جمعی و بسیاری از فعالان حوزه محیط زیست به پیامد‌های خطرآفرین خشکی تالاب‌ها و رودخانه ها، از جمله تالاب بین المللی گاوخونی اشاره کرده اند و با گذشت زمان، این زنگ خطر به مرحله بحران نزدیک‌تر شده و به راهکار‌های جدی و پایدار برای احیا و بازگشت تعادل به طبیعت آن منطقه نیاز دارد. با گذشت سال ها، حال گاوخونی بدتر از قبل و کم کم در هیاهوی شعار‌ها و راهکار‌های زودگذر و موقتی، به فراموشی سپرده می‌شود.

احمد جلالیان، دکترای تخصصی خاک شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان  گفت: باتوجه به اینکه تالاب گاوخونی ظرفیت تبدیل شدن به کانون خطرناک گرد و غبار‌های سمی را دارد، در سال‌های گذشته با کمک برخی پژوهشگران و با همراهی دانشگاه آزاد اصفهان و اداره کل حفاظت از محیط زیست مطالعات و تحقیقاتی را به منزله شناخت وضع تالاب آغاز کردیم.

او نتایج این تحقیق را اینگونه شرح داد، بررسی اندازه ذرات مختلف در ریزگردها، خاک منطقه و پیرامون آن، بررسی رس‌های کانی‌ها و اندازه گیری فلزات غیرمتحرک در تالاب مثل سیلیسیم یکی از راه‌هایی بود که در مورد فعال شدن یا نشدن ذرات در منطقه تالاب گاوخونی ما را به نتیجه می‌رساند.

با بررسی این موارد در سال ۹۶ به این نتیجه رسیدیم که بیشتر گرد و غبار موجود ناشی از فضای اطراف تالاب بوده و هنوز منطقه تالاب فعال نشده است. البته در آن زمان مقدار رطوبت تالاب بیشتراز زمان کنونی بود و همچنان تحقیقات ادامه دارد.

اهمیت تالاب گاوخونی کمتراز دریاچه ارومیه نیست!

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان در ادامه توضیح داد: جمع آوری گرد و غبار، برداشت نمونه خاک از چند نقطه مختلف تالاب از جمله داده‌های این تحقیق بود.

بررسی ذرات گرد وغبار موجود در تالاب ثابت کرد که این منطقه به شدت به عنصر کادمیم، روی و سرب که از فلزات سنگین و خطرناک برای محیط زیست است آلوده است، همچنین بافت مناطق شرقی که بیشتر از رس است، می‌تواند به صورت معلق در هوا پراکنده شود.

جنس این رس به گونه‌ای ست که می‌تواند فلزات سنگین را به خود جذب کند. همچنین با توجه به جهت باد شرقی و غربی می‌تواند اصفهان و تهران و سایر استان‌ها مثل سمنان، یزد و چهارمحال را تحت تاثیر قرار دهد و آلوده کند.

جلالیان با اشاره به موضوع پیگیری‌های جدی برای حفظ دریاچه ارومیه اذعان کرد: اهمیت زیست محیطی تالاب از دریاچه ارومیه کمتر نیست،

چطور برای دریاچه ارومیه کارگروه تشکیل داده شد و اینقدر هزینه می‌شود، اما برای تالاب گاوخونی اقدامی نمی‌شود. اصفهان آلوده‌ترین شهر ایران است و اگر این کانون خطرناک در منطقه خشک گاوخونی هم فعال بشود کل کشور با بحران جدی رو به رو خواهد شد.

تعدیل حقابه‌ها راهکار الزامی برای حفظ تالاب

مهدی بصیری، عضو بازنشسته هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: همان زمانی که سدسازی‌های مکرر انجام میگرفت کاملا قابل پیش بینی بود که به خشکی تالاب می‌انجامد، اما جلوی آن گرفته نشد.

او فرآیند کلی مدیریتی را که منجر به خشکی تالاب و مشکلات کشاورزان منطقه شده این گونه توصیف کرد: خشکی تالاب از سال‌های پیش که سدسازی‌های متعدد باعث جلوگیری از ورود سیلاب‌ها به تالاب شد نشات می‌گیرد. سدسازی نیاز به مدیریت و اجرای بسیاردقیق دارد و در غیر این صورت باعث برهم زدن طبیعت می‌شود.

این استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی اصفهان ادامه داد: وجود صنایع و کارخانه‌هایی که آب را از رودخانه پمپاژ می‌کنند و گسترش کشاورزی در بالا دست، سبب شده تا به پایین دست آب نرسد.

قبلا به گونه‌ای نبود که حقابه مخصوص تالاب باشد، اما زمانی که آب به منطقه می‌رسید، هم تالاب زنده بود و هم کشاورزی درمناطقی مانند شرق اصفهان دچار مشکل نبود. در حال حاضر هم نمی‌توانیم آب را به تالاب بریزیم، امروز خاک این منطقه شور است و بعد از چند سال مبدا ریزگرد‌ها می‌شود.

بصیری افزود: باید برای کل حوزه زاینده رود و مخصوصا شرق اصفهان احیای جدی صورت گیرد. ما نمی‌گوییم سد‌ها را بشکنید، اما آب‌هایی که از حقابه‌ها برداشت شده یا باید تعدیل شود یا جایگزینی برای آن صورت بگیرد و این اقدام باید از سمت دولت و وزارت نیرو باشد.

او اظهار کرد: از رسانه ملی نیز درخواست می‌کنیم به شفاف سازی در مورد مسائل آب و محیط زیست برای مردم کمک کند تا همه از ابعاد موضوع باخبر شوند و با مسئولان همکاری کنند. 

لزوم توقف استفاده‌های غیرعلمی از حوزه آبخیز زاینده رود

این استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: درگذشته که مدیر آبخیزداری زاینده رود بودم، حوزه آبخیز بر اساس ظرفیت‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. در حال حاضر استفاده غیر علمی از منابع آب و خاک می‌بینیم که جایی که مرتع بوده به باغ تبدیل شده و یا به جای احیای پوشش گیاهی به منظور نفوذ آب، سدسازی‌ها را گسترش می‌دهند و همه این‌ها باعث شده آب هدر برود.

جلالیان گفت: راهکار پیشنهادی خود را در این خصوص این چنین عنوان کرد: کل حوزه باید به صورت علمی مدیریت شود تا احیا صورت بگیرد و تنش‌های مختلف از جمله تنش‌های زیست محیطی کاهش یابد. با راه حل‌های فرعی به جایی نمی‌رسیم.

احیای تالاب مستلزم توجه جدی به زاینده رود است

محمد کوشافر، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان و فعال حوزه محیط زیست در خصوص تاثیر رهاسازی پساب زهکشی‌های کشاورزی به منطقه تالاب گاوخونی گفت: هم کمیت و هم کیفیت آب برای اکوسیستم مهم است.

او ضمن تاکید بر اهمیت پوشش گیاهی منطقه تالاب اظهار کرد: در مورد مناطق اطراف و حاشیه تالاب کمتر صحبت شده است. این منطقه دارای پوشش گیاهی بسیار خوبی بوده، اما با اتفاقی که از دو بعد کمی و کیفی برای آب رخ داده است این پوشش گیاهی دستخوش آسیب یا خشکی شده است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان افزود: با توجه به اینکه گیاهان با حفظ رطوبت و پیشگیری از فرسودگی خاک و کاهش قدرت باد از پراکندگی ریزگرد‌ها جلوگیری می‌کنند، در صورت از بین رفتن آن‌ها خطر پراکندگی ریزگرد‌ها از منطقه تالاب بسیار قابل توجه خواهد بود.

کوشافر گفت: اگر چه مشکل همگانی ست ما حتما باید به مردمی که نزدیک تالاب زندگی می‌کنند توجه کنیم و نمی‌توان منتظر نشست تا بقیه استان‌ها هم دچار خطر بشوند. برای حفظ سلامتی مردم منطقه نزدیک به تالاب باید همین الان اقدام جدی شود.

او در پایان تصریح کرد: زاینده رود و تالاب از هم جدا نیستند و از آنجایی که رودخانه زاینده رود تامین کننده اصلی جریان‌های سطحی و زیر سطحی می‌باشد، گیاهان آن منطقه توان فیلتراسیون خاک و آب را دارند و وظیفه تالاب همین است. اگر توان زیست پالایی گیاهان بر اثر خشکی از بین برود درصد آلودگی خاک آن منطقه نیز افزایش می‌یابد و به همین دلیل احیای زاینده رود به احیای تالاب می‌تواند کمک بسیاری کند.

باتوجه به عضویت ایران در کنوانسیون بین المللی رامسر، به نظر می‌رسد اهمیت احیای گاوخونی که به گفته کارشناسان امر، مستلزم احیای زاینده رود و تامین حقابه‌ها و مدیریت و بهره وری حوزه آبخیز است، در ابعاد جهانی نیز حائز اهمیت بوده و بر منافع مشترک دولت‌ها تاثیر زیادی خواهد داشت.

استفاده از نظرات متخصصان حوزه منابع طبیعی، خاک شناسی، آبخیزداری و سایر رشته‌های مرتبط، می‌تواند آثار مخرب مدیریت غیرعلمی منابع آبی کشور را تا حدود زیادی کاهش دهد، اما این اقدام اگر به تعویق بیفتد، ممکن است بر سایر ابعاد از جمله اقتصاد، سیاست و فرهنگ و تمدن چندهزارساله این مرز و بوم آثار جبران ناپذیری بگذارد.

گزارش از نسیم مسیبی