هشدار تنها وزیر بهداشت زن ایران درباره حذف غربالگری جنین ژنوم ایرانیان به خارج ارسال می شود؟

به گزارش خبرنگار حوزه بهداشت و درمان  گروه علمی پزشکی اخبار ، موضوع غربالگری جنین چند وقتی است در مجلس مطرح شده است و برخی معتقد هستند که غربالگری جنین اجباری بوده است و باید این اجبار برداشته شود و برخی هم اعتقاد به حذف غربالگری دارند و در تلاش هستند که این روش تشخیصی یا حمایت های ملی و پوشش بیمه ای آن حذف شود، به همین دلیل برای بررسی بیشتر موضوع غربالگری جنین و پیامدهای حذف آن  با مرضیه وحید دستجردی به عنوان تنها وزیر بهداشت زن در ایران که خود متخصص زنان و زایمان است، گفت‌وگو کردیم.

در ادامه شرح گفت و گوی خبرنگار بهداشت و درمان اخبار با وزیر اسبق بهداشت را درباره غربالگری جنین بخوانید.

اخبار: درباره غربالگری جنین و انجام آن در ایران بگویید. گفته می‌شود که در کشور‌های پیشرفته دنیا غربالگری برای زنان بالای ۳۵ سال انجام می‌شود، چرا در ایران برای زنان زیر ۳۵ سال هم انجام می‌شود؟

دستجردی وزیر اسبق بهداشت: در حقیقت علم و پیشرفت آن غربالگری سلامت جنین را به خانم‌های باردار هدیه کرده و این امکان را در اختیار خانواده‌ها قرار داده است و از سال‌ها پیش هم بعضی از این امکانات تشخیصی برای سلامتی جنین در اختیار بود، ولی مثل امروز پیشرفته و مرحله‌به‌مرحله و دارای دستورالعمل‌های مشخص نبود.

غربالگری سلامت جنین در همه دنیا انجام می‌شود و در کشور‌های پیشرفته به همه خانم‌های باردار پیشنهاد می‌شود و بعضی از خانم‌های باردار و خانواده‌ها از آن استقبال می‌کنند و برخی از آن استقبال نمی‌کنند، در ایران هم غربالگری به صورت مدرن و جدید به صورت پیشنهاد توسط متخصصین زنان و حتی ممکن است توسط ماما‌ها به خانم‌های باردار پیشنهاد شود.

آنچه که ما پزشکان انجام می‌دهیم به دلیل تعهد حرفه‌ای و حاصل علمی است که به دست آورده‌ایم، علم پزشکی توصیه می‌کند که به همه زنان باردار غربالگری را توصیه کنید، زیرا ۷۰ تا ۷۵ درصد ناهنجاری‌های ژنتیکی در زنان زیر ۳۵ سال است میزان باروری در زنان زیر ۳۵ سال بیشتر است و ما به پزشکان به دلیل تعهد حرفه‌ای باید غربالگری ژنتیک را به مادران باردار توصیه کنیم و هیچ دستورالعملی پزشکان را مجبور به این توصیه نمی‌کند.

اخبار: به عنوان فردی که سابقه وزارت بهداشت را دارید و متخصص زنان هستید شفاف برایمان بگویید که آیا وزارت بهداشت توصیه غربالگری جنین را برای پزشکان اجباری کرده است؟ گفته می‌شود که برخی پزشکان به دلیل این اجبار به توصیه پای میز محاکمه و دادگاه کشیده شده اند.

دستجردی وزیر اسبق بهداشت: من به عنوان پزشکی که ۳۰ سال در ایران فعالیت می‌کند و چهار سال دوران رزیدنتی خود را گذرانده‌ام هرگز ندیده ام که دستورالعملی پزشکان را موظف کند که غربالگری را انجام دهند و چنین بخشنامه‌ای نداشته ایم و نداریم و پزشکان بر اساس تعهد حرفه‌ای غربالگری ژنتیک را به خانم باردار توصیه می‌کنند و در صورت موافقت مادر باردار غربالگری ژنتیک تجویز می‌شود، اما اگر مادر باردار مخالف کرد در پرونده بیمار درج می‌شود که او راضی به غربالگری نبود تا اگر اتفاقی افتاد و فرزندی با ناهنجاری متولد شد و همسر یا خانواده بیمار به پزشک مراجعه کردند به توانیم اعلام کنیم که مادر باردار با انجام غربالگری موافقت نکرده است.

بیماران ما برای انتخاب پزشک آزاد هستند به عنوان مثال من بیماران بسیاری را دارم که مراجعه می‌کنند و می‌گویند به دلیل آنکه پزشک من حاضر نبود اقدامات لازم را تجویز کند به شما مراجعه کرده‌ام مادران ما اکنون آگاهی کافی دارند و با اطلاع پزشک خود را انتخاب می‌کنند و در صورتی که پزشک نظر بیمار را جلب نکند بیمار به آسانی می‌تواند پزشک خود را تغییر دهد و وقتی این ظرفیت وجود دارد که بیمار با تغییر پزشک به نتیجه مورد نظر خود دست پیدا کند دیگر نیازی به شکایت نیست.

وزارت بهداشت ۲ حیطه کار دارد که یک حیطه سیستم شبکه بهداشت و درمان کشور است و یک سوم جمعیت کشور را پوشش می‌دهد و حیطه دوم بیمارستان ها، کلینیک‌ها و مطب‌های دولتی و خصوصی است که دو سوم جمعیت کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد و دوستان مطرح می‌کردند که در سیستم شبکه بهداشتی انجام غربالگری جنین اجباری بود اما به نظر من  اجباری نبوده است چرا که من دستورالعمل وزارت بهداشت را به طور کامل بررسی و مطالعه کردم و اجباری ندیدم البته ممکن است در نقطه ای از کشور تخلفی رخ داده باشد که این تخلف را می‌توانند به وزارت بهداشت گزارش کنند.

از چه زمانی موضوع سقط درمانی با غربالگری جنین در ایران مطرح شد وآیا این سقط‌ها موجب کاهش جمعیت می‌شود؟

دستجردی وزیر اسبق بهداشت: مسئله ما فقط سقط درمانی نیست مسئله این است که امروز علم یک پیشنهادی برای سلامت جنین  می‌دهد و حقق زنان و مادران باردار این مرز و بوم است که این پیشنهاد به آن‌ها داده شود و آن‌ها تصمیم بگیرند اگر خواستند این پیشنهاد را انجام دهند و هیچ اصرار و اجباری هم در این قضیه وجود ندارد زیرا غربالگری جنین یک کار علمی است و مادران و خانواده ها حق دارند در مورد سرنوشت جنین تصمیم گیری کنند.

قانون از سال ۱۳۸۴ مجوز سقط درمانی را داده است و این قانون به شورای نگهبان رفته و توسط فقها و حقوقدانان مورد تایید قرار گرفته است بنابراین قانون سقط درمانی قانون اسلامی و شرعی است و می‌خواهیم این حق از مادران این سرزمین و زنان ما صلب نشود، ما می‌خواهیم که افزایش جمعیت داشته باشیم، واقعاً چیزی که امروز نگران آن هستم کاهش نرخ رشد جمعیت است و نباید کاری بکنیم که افراد با نگرانی و اضطراب دست به باردار شدن بزنند بلکه باید زنان ما با اطمینان خاطر باردار شوند و مطمئن باشند که تمام دستگاه‌های دولتی، وزارت بهداشت مراقب سلامت مادر و جنین هستند.

اخبار: آیا غربالگری جنین با افزایش رشد جمعیت مخالفتی دارد؟

دستجردی وزیر اسبق بهداشت: به طور کلی در حدود ۲ تا ۲.۵ درصد بارداری‌ها ممکن است جنین ناهنجاری‌های بزرگ داشته باشد و و اگر ما یک میلیون و ۲۰۰ هزار تولد زنده در سال ۱۳۹۸ را در نظر بگیریم، ۲ تا ۲.۵ درصد(معادل ۲۰ تا ۳۰ هزار مورد) ممکن است ناهنجاری‌های بزرگ ژنتیکی یا ساختاری و فیزیکی داشته باشند از ۲۰ تا ۳۰ هزار نفری که ناهنجاری جنینی در مرحله نخست تشخیص داده شده است، سال گذشته ۱۲ هزار مورد برای انجام سقط درمانی به سازمان پزشکی قانونی مراجعه کردند و از این ۱۲ هزار مورد ۸۳۶۱ مورد سازمان پزشکی قانونی به علت اندیکاسیون‌های جنینی شامل ناهنجاری‌های ژنتیکی یا ناهنجاری‌های بزرگ ساختاری و فیزیکی با سقط موافقت کرده است و ۸۳۶۱ مورد سقط درمانی در یک میلیون و ۲۰۰ هزار تولد زنده سال ۱۳۹۸ حدود ۰.۶۴ درصد موارد را تشکیل می‌دهد و اصلا این تعدد سقط رقمی نیست که بخواهد ضد جمعیتی باشد.

ما نیاز داریم در کشور نرخ رشد جمعیت سالم افزایش داشته باشد و موضوعی که مقام معظم رهبری بر آن تاکید دارند افزایش جمعیت سالم کشور است و برای افزایش نرخ رشد ما باید از سقط غیر قانونی و سقط‌های جنایی جلوگیری کنیم، آمار و ارقام بسیاری درباره اینکه چند صد هزار سقط غیرقانونی انجام می‌شود، در کشور گزارش شده است البته ما دقیقا نمیدانیم این آمار چقدر است اما آن‌ مواردی که سقط درمانی صورت می‌گیرد، قانون مجوز سقط را به دلیل ناهنجاری بزرگ صادر کرده است، در این موارد ناهنجاری با سونو گرافی و تست‌های غربالگری تشخیص نهایی با کاریوتایپ داده شده است و سازمان پزشکی قانونی مجوز سقط درمانی داده است و به همین دلیل این سقط‌ها ضد جمعیتی نیست.

اخبار: گفته می‌شود که رانت‌های مالی و سود پشت پرده آزمایش‌های غربالگری وجود دارد،  در این باره تحقیق و بررسی صورت گرفته است و آیا این موضوع را تایید می کنید؟

دستجردی وزیر اسبق بهداشت: باید شما ببینید، ما کاری که برای غربالگری انجام می‌دهیم آیا بر اساس یک دستورالعمل یا برنامه است یا نه؟ باید توجه داشت، غربالگری سلامت جنین اقدامی نیست که هر کسی، هر طوری بخواهد و به هر شکلی تجویز کند و وزارت بهداشت در این زمینه دستورالعمل مشخص دارد و این دستورالعمل به کمک گروه پریناتولوژی و ژنتیک پزشکی تدوین شده است.

دستورالعمل غربالگری سلامت جنین مشخص کرده است که هر خانم باردار در هفته دوازدهم چه آزمایشی و سونوگرافی باید انجام دهد و در نزدیک به ۹۵ درصد موارد سلامت جنین تایید و بین ۵ تا ۶ درصد موارد سلامت جنین مشکوک  یا با احتمال زیاد دارای ناهنجاری تشخیص می می شود البته موارد مشکوک و پرخطر بدان معنا نیست که ناهنجاری صد درصد وجود دارد و بایستی آزمایش‌های تکمیلی انجام شود و این مسیر مرحله‌به‌مرحله و گام‌به‌گام غربالگری سلامت جنین در دستورالعمل تایید شده وزارت بهداشت مشخص شده است.

پزشکان نمی‌توانند خلاف دستورالعمل وزارت بهداشت عمل کنند و این دستورالعمل‌های مورد تایید وزارت بهداشت خودش جلوی رانت‌خواری و زد و بند‌ها رو می‌گیرد و اساس نظریه غربالگری، سلامت جنین و مادر است؛ فکر نکنید غربالگری فقط در مورد سلامتی جنین است و ما غربالگری سرطان پستان را هم داریم و در غربالگری سرطان پستان خانم‌ها سالیانه ماموگرافی و سونوگرافی انجام می‌دهند، همچنین غربالگری سرطان‌های روده را داریم و من فکر می‌کنم بیشتر این مواردی که راجع به رانت‌ها و زد و بند‌ها مطرح می‌شود توهمی بیش نیست و اگر هم موارد نادری وجود داشته باشد بایستی به نظر من حتماً به وزارت بهداشت ارجاع داده و پیشگیری شود.

اخبار: برخی‌ها هزینه‌های بالای غربالگری جنین را علت حذف آن بیان می‌کنند، کمی برایمان درباره هزینه‌های غربالگری جنین بگویید؟

دستجردی وزیر اسبق بهداشت: درباره اینکه گفته می‌شود هزینه‌هایی به خانواده تحمیل می‌شود، خدمت شما عرض کنم که این آزمایش‌ها و سونوگرافی‌هایی که ابتدا انجام می‌شود، تحت پوشش بیمه است و سونوگرافی NT و ناهنجاری همگی بر اساس دستورالعمل به خانم‌ها پیشنهاد می‌شود و اگرخانم‌ها تمایل داشته باشند برای آنهااین اقدامات انجام می‌شود و اگر دوست نداشته باشند برای آن‌ها تجویز و انجام نمی‌شود، اما این سونوگرافی‌ها تحت پوشش بیمه قرار دارند.

در حدود ۵.۲ دهم درصد موارد آزمایشات ابتدا جنین را مشکوک یا پرخطر تشخیص می‌دهد و در این صورت نیاز به آزمایش تکمیلی به نام سل فری دی ان‌ای (cell free fetal DNA= cffDNA) داریم که متاسفانه هنوز تحت پوشش بیمه قرار نگرفته است البته وزارت بهداشت در تلاش است تا این آزمایش‌ها تحت پوشش بیمه قرار بگیرد و هزینه این آزمایش بسته به آزمایشگاه کمی متفاوت است و سال گذشته حدود ۲ میلیون تومان بود اکنون آزمایشگاه‌ها حدود ۲ میلیون و ۹۰۰ تا ۳ میلیون و پانصد هزار تومان هزینه آن است.

برخی مدافعان حذف غربالگری ژنتیک درباره هزینه‌های تشخیص ناهنجاری‌های ژنتیکی نکاتی  مطرح می‌کنند و در این باره مقایسه هزینه این آزمایش‌ها و هزینه نگهداری از کودکانی که با ناهنجاری‌ها متولد می‌شوند، کمک کننده است با هزینه کمتر از ۲۰۰ هزار تومن ۹۵ درصد موارد یا ۹۴.۸ درصد موارد سلامت جنین مشخص می‌شود وبرای آزمایش آمنیوسنتز ۹*۱۷ هزار تومان هزینه باید صرف کرد که با پوشش بیمه‌ای بسیار کم خواهد بود.

باید دانست که برای نگهداری یک کودک با ناهنجاری‌های بزرگ در ایران حداقل بین ۳۴ تا ۵۱ میلیون تومان در سال باید هزینه کرد و در نتیجه هزینه غربالگری با هزینه نگهداری از کودک دارای ناهنجاری قابل قیاس نیست و مواردی که دوستان مطرح می‌کنند علمی، منطقی، اقتصادی نیست و شما فکر کنید که یک کودک با ناهنجاری متولد می‌شود و خانواده باید سالیان سال متحمل هزینه شوند در حالی که حمایت جدی دولتی ندارند و هزینه‌های کلانی به خانواده‌ها تحمیل می‌شود.

اخبار: گفته می‌شود که ژنوم ایرانیان برای انجام آزمایش‌های غربالگری به خارج از کشور ارسال می‌شود، آیا این موضوع درست است؟

دستجردی وزیر اسبق بهداشت: برخلاف آن مطالبی که منتشر شده است این آزمایش در آزمایشگاه‌های کشور انجام می‌شود و به هیچ وجه ژنوم ایرانیان به خارج از کشور نمی‌رود و آزمایشگاه‌ها حتی درخواست داشتند تا نمایندگان محترم مجلس تشریف ببرند و از آزمایشگاه‌ها بازدید و از نحوه انجام آزمایش های غربالگری جنین اطمینان حاصل کنند.

اخبار: یکی از موضوعاتی که مطرح شده است، خطای در انجام آمینوسنتز و سقط جنین های سالم در طول انجام این آزمایش است، چه تعداد از جنین ها در فرآیند انجام آمینوسنتز در ایران سقط می شوند و میانگین دنیا در این زمینه چقدر است؟

دستجردی وزیر اسبق بهداشت: چیزی حدود شاید نیم درصد بارداری‌ها آزمایش cell free fetal DNA مثبت بوده و آزمایش تکمیلی تری به نام آمینوسنتز نیاز است انجام و کاریوتایپ جنین از نظر ناهنجاری ژنتیکی مشخص شود و این آزمایش تحت پوشش بیمه قرار دارد و هزینه بسیار کمی هم دارد و هزینه آن حدود ۹K=۹*۱۷۰۰۰ تومان است و با پوشش بیمه‌ای این هزینه بسیار کم خواهد شد.

بر خلاف موضوعاتی که مطرح می‌شود تعداد سقط جنین‌های سالم در آمینوسنتز اصلا بالا نیست، میزان سقط در آمنیوسنتز در دنیا یک در هزار مورد است و ما در ایران دو تا کار تحقیقاتی گسترده انجام دادیم و این تحقیقات نشان داد تعداد سقط‌ها در آمینوسنتز حدود یک در ۵۰۰ مورد است و بنابراین مطالبی که درباره سقط جنین‌های سالم در آمینوسنتز مطرح می‌شود، اصلا صحت ندارد و علمی نیست و مقالات بین المللی و تجربیات گروه پریتانولوژی هم موید این موضوع است.

اخبار: برخی افزایش سقط‌های غیر قانونی را پیامد حذف غربالگری جنین می‌دانند، در این باره توضیح دهید.

دستجردی وزیر اسبق بهداشت: به نظر من برعکس اگر که یک خانم بداند که وقتی باردار شود می‌تواند با یک تست ارزان قیمت ۱۰۰ درصد از سلامت جنین خود اطمینان حاصل کند و در ۹۵.۵ درصد موارد هم جنین سالم است، در این صورت با فراغ بال باردار خواهد شد، پس غربالگری به دلیل اطمینان خاطر به خانم‌ها موجب افزایش جمعیت هم خواهد شد.

اگر غربالگری برداشته یا برای انجام آن محدودیت ایجاد شود و خانم‌های باردار اطمینان لازم را از سلامت جنین خود حاصل نکنند ممکن است حتی در مواردی بارداری نشوند یا پس از بارداری دست به اقدامات غیر قانونی یا زیرزمینی بزنند که گناه است، حتی در مواردی ممکن است خانم‌های باردار برای انجام آزمایشات به کشور‌های همسایه مراجعه کنند و در این صورت راهی برای تجارت خارجی‌ها و برخی‌ها باز خواهد شد، زیرا فرهنگ خانواده‌های ایرانی این است که فرزند سالم می‌خواهند.

در واقع ممنوعیت و محدودیت غربالگری سلامت جنین می‌تواند یک اقدام ضد جمعیتی باشد و خطر افزایش سقط‌های زیرزمینی را به دنبال دارد؛ بنابراین من فکر می‌کنم که در مورد این قضیه صحبت کردن صحیح نیست.