پیشرفت کشور در گرو دانشگاه های کارآفرین مارپیچ دولت، صنعت، دانشگاه چگونه باعث توسعه یافتگی می شود؟

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاهی گروه علمی پزشکی اخبار ، دانشگاه و دانشگاهیان در تمام ادوار تاریخ جزو جدایی ناپذیر و رکن اصلی توسعه بوده اند. همواره دانشگاه‌ها اتاق فکر هر کشوری محسوب شده چرا که تمامی تصمیم گیران و مسئولان و مهره‌های اصلی از کانال آن‌ها عبور می‌کنند و سپس به ورطه تصمیم گیری و تصمیم سازی وارد می‌شوند.

در یکی دو دهه گذشته با ورود نوآوری و فناوری به جوامع چراغ جدیدی به نام اختراعات و توجه به این مقوله در کشور‌ها روشن شد. این امر به دانشگاه‌ها نیز ورود پیدا کرد و دانشگاه‌ها به عنوان مرکز ثقل جوانان فعال به این عرصه ورود کردند تا نقشی پر رنگ‌تر برای حل مسائل جامعه ایفا کنند.  

با ظهور مفاهیم جدید در دنیای کسب‌وکار، نظیر نوآوری و کارآفرینی و نقش‌آفرینی گسترده فناوری در اقتصاد، شاهد ظهور نوع جدیدی از تعاملات و هم‌پوشانی‌های فزاینده، بین دانشگاه‌ها با سایر بخش‌های جامعه هستیم که از آن، تحت عنوان مارپیچ سه‌گانه (دولت، صنعت، دانشگاه) یاد می‌شود. تمرکز دانشگاه‌ها بر نقش جدید باعث ظهور مفهوم «دانشگاه‌های کارآفرین» شده است.

با ورود دانشگاه‌ها به حوزه نوآوری و کارآفرینی، میزان نوآوری در دانشگاه، به معیاری مهم در ارزشیابی تبدیل شده است. اهمیت فاکتور‌های مرتبط با نوآوری، به‌قدری افزایش یافته که برخی نهادها، دانشگاه‌ها را صرفاً بر اساس عوامل و معیار‌های مؤثر بر نوآوری و کارآفرینی، رتبه‌بندی می‌کنند.

جایگاه دانشگاه‌های ایران در ثبت پتنت

دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه تربیت مدرس و دانشگاه صنعتی شریف ۳ دانشگاه برتر کشور در زمینه ثبت اختراعات خارجی (پتنت) هستند. عملکرد دفتر ثبت اختراعات دانشگاه تربیت مدرس در سال ۹۷ نشان می‌دهد جایگاه دانشگاه در زمینه ثبت اختراعات خارجی (پتنت) به رتبه دوم در بین ۴۰ دانشگاه کشور صعود کرده است. بر اساس گزارش منتشر شده، عملکرد دفتر ثبت اختراعات دانشگاه تربیت مدرس نشان دهنده صعود جایگاه دانشگاه در زمینه ثبت اختراعات خارجی از رتبه سوم در سال ۹۶ به رتبه دوم در سال ۹۷ است.

در این رده بندی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در جایگاه نخست و دانشگاه صنعتی شریف در رتبه سوم قرار دارد. همچنین پژوهشگاه رویان، دانشگاه‌های شیراز، علوم پزشکی مشهد، فردوسی مشهد، صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، علوم پزشکی تهران و صنعتی اصفهان در جایگاه چهارم تا دهم دانشگاه‌های برتر در زمینه ثبت اختراعات خارجی قرار گرفتند.

طی بررسی‌های انجام شده تا پایان شهریور ۱۳۹۴، در بانک پتنت (Orbit (Qpat از کل ۱۹۵ گرنت شده در ادارات ثبت اختراع USPTO و EPO، تعداد ۱۰۵ پتنت توسط دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ایرانی، موفق به دریافت گرنت شده اند. تعداد ۸۷ مورد از پتنت‌ها تنها یک دانشگاه یا پژوهشگاه در آن اختراع شرکت داشته است (اختصاصی) و تعداد ۱۸ مورد نیز به صورت مشترک بین چند دانشگاه یا پژوهشگاه کشور بوده  است. در ۱۴ مورد از پتنت‌ها ۲ دانشگاه یا پژوهشگاه نقش داشته اند و ۴ پتنت نیز بین ۳ دانشگاه یا پژوهشگاه مشترک بوده است.

رتبه‌بندی جهانی تایمز برای معرفی برترین دانشگاه‌های جهان در سال ۲۰۲۰ منتشر شد و ۴۰ دانشگاه ایرانی در جمع یک هزار و ۴۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گرفتند. از یک هزار و ۳۹۶ دانشگاه مورد بررسی در این نظام رتبه بندی، ۴۰ دانشگاه ایرانی در رتبه‌های اعلام شده در رتبه بندی جهانی تایمز ۲۰۲۰ قرار گرفته اند. در رتبه بندی ۲۰۲۰ تعداد ۲۴ دانشگاه ایرانی در جمع هزار دانشگاه برتر و ۱۶ دانشگاه در رتبه ۱۰۰۱ قرار گرفتند. ثبت اختراعات از جمله معیار‌های مورد پذیرش رتبه بندی تایمز است.

جایگاه‌های دانشگاه‌های جهان در ثبت پتنت

مؤسسه رویترز، یکی از این نهاد‌های بین‌المللی است که از سال ۲۰۱۵ میلادی، اقدام به ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاه‌های نوآور در سطح جهان نموده است. در گزارش جدید این مؤسسه که تحت عنوان «نوآورترین دانشگاه‌های جهان در سال ۲۰۱۸» انتشار یافته است، ۱۰۰ دانشگاه برتر جهان از منظر نوآوری و با تأکید بر تعداد پتنت، ارزیابی و رتبه‌بندی شده‌اند.

هر یک از دانشگاه‌ها بر اساس ۱۰ شاخص شامل تعداد پتنت‌ها، موفقیت در اخذ گواهی ثبت اختراع، درخواست‌های ثبت شده در چند دفتر  ثبت پتنت، تعداد استنادات پتنت، ضریب تأثیر تعداد استنادات پتنت، درصد پتنت‌ها مورد استناد، ضریب تأثیر استنادات مقالات از پتنت‌ها، ضریب تأثیر استنادات صنعتی در مقالات، درصد مقالات منتشر شده در همکاری با صنعت و تعداد کل مقالات انتشار یافته بررسی و ارزیابی می‌شوند.

دانشگاه‌های استنفورد، «MIT» و هاروارد، توانسته‌اند برای چهارمین سال متوالی، در رده‌های اول تا سوم فهرست صد دانشگاه برتر جهان در زمینه نوآوری قرار گیرند. دانشگاه استنفورد که در طی سال‌های اخیر، به یک بازیگر پیشرو در حوزه نوآوری بدل شده است، با فعالیت‌های گسترده در زمینه تحقیق و پژوهش و نیز ثبت اختراعات که غالباً از سوی دیگر دانشگاهیان در سرتاسر جهان به آن‌ها استناد می‌شود، در رده نخست فهرست رویترز جای گرفته است.

این دانشگاه، با «۱۷۵۳۴» دانشجو و بهره‌مندی از «۴۳۳۹» عضو هیئت‌علمی، بیش از ۶۹۱ درخواست ثبت پتنت داشته است و از منظر نرخ موفقیت در گرنت پتنت، با ۴۱.۵ درصد، پس از دانشگاه‌های واندربیلت و «MIT»، سومین دانشگاه موفق محسوب می‌شود. این دانشگاه، همچنین از نظر «امتیاز تجاری‌سازی» که مبتنی بر معیار میزان استنادات مقالات آکادمیک از پتنت‌های به ثبت رسیده اندازه‌گیری شده است، موفق به کسب امتیاز ۷۲.۵۱ شده که در مقایسه با امتیاز میانگین (۳۸.۸۲)، اختلافی قابل‌توجه دارد. در جدول ۱، لیست ده دانشگاه برتر جهان از منظر نوآوری، ارائه شده است.

نقش و اهمیت اختراعات در کارویژه‌های دانشگاه‌ها

تغییرات جهانی، همراه شدن این تغییرات با فناوری های اطلاعاتی و اقتصاد بازار آزاد، تغییر وضعیت جمعیت شناختی دانشجویان و کاهش منابع مالی دولتها، زمینه تشویق نظامهای آموزش عالی را برای توجه به ملاحظات ملی و پاسخگویی مناسب تر به نیازهای محلی فراهم کرده است. دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی عالی در پاسخ به این نیروها نیازمند پرورش و ایجاد بسترهای نوآوری هستند. به ویژه آن دسته از نوآوری ها که در رویه های موجود تغییرات اساسی ایجاد می‌کنند  که از آن تحت عنوان «نوآوری های مرزشکن» یاد می شود. که این جز، با تکیه بر دستاوردهای جدید در زمینه دانش و اداره اثربخش دانش امکان پذیر نیست.

نوآوری، ابداعات و اختراعات نقش بزرگی در تاریخ بشریت بازی کرده است. نوآوری و ابداعات با عزم، تصمیم و اراده یک شخص خلاق شروع می‌شود که سعی می‌کند با درهم شکستن ایده های معمولی و موجود در این عصر و زمان چیز جدیدی ارائه دهد یا بسازد. در عصر امروز که سرعت پیشرفت فناوری ها روز به روز در حال افزایش است، دانشگاه ها باید برای بقا و رشد، خود را با این امر منطبق کنند؛ چراکه موفقیت این روزهای دانشگاه های با اختراعات رابطه ای ناگسستنی پیدا کرده است.