حافظ عارف نیست دلایلی که اشعار لسان الغیب را جهانی کرد

حوزه ادبیات  گروه فرهنگی اخبار ، هر کدام از روز‌های سال قصه و داستان‌های مخصوص دارند. از وقوع یک حادثه تا درگذشت یک شخص مهم و یا نکوداشت یک اسطوره؛ در همین راستا  بیستم مهر ماه به عنوان روز بزرگداشت حافظ ذکر شده است.

به بهانه سالروز بزرگداشت لسان الغیب، در مورد چرایی و اهمیت حافظ شیرازی در بین شعرای بزرگ پارسی، با  اسماعیل امینی، شاعر طنزپرداز، نویسنده، پژوهشگر، منتقد، مدرس، استاد دانشگاه تهران و داور جشنواره‌های ادبی گفت و گو کردیم.

اسماعیل امینی، در خصوص بزرگترین ویژگی حافظ که او را از بین دیگر شعرای قرن هشتم متمایز کرده است به خبرنگار  اخبار ، گفت: مهمترین ویژگی شعر حافظ این است که گزیده‌ای از آثارش را نگه داشته و بقیه را به دیوانش راه نداده است. همین گزیده گویی  اشعار او را برجسته می کند. همچنین حافظ در اشعارش به وضعیت انسان فارغ از زمان و مکان می پردازد و همچنین قدرت انتخاب انسان که او از فرشتگان و حیوانات برتر میکند مورد توجه است.در شعر حافظ تمایلات مادی، گرایش به زیبایی، برآوردن تمایلات انسانی، لغزش و گناه دیده می‌شود و چشم پوشی نکردن از همه جنبه‌های وجودی انسان بزرگ‌ترین ویژگی شعر اوست.

وی افزود: حافظ  در اشعارش  علیه دروغ، ریاکاری، افشاگری و سخن چینی  سخن می گوید و برخلاف فرهنگ اباحه گری این‌ها را مباح نمی‌داند.  تکلیف مبتنی بر اخلاق و بنیان‌های انسانی در اشعار او دیده می‌شود؛ مثلاً، در شعر «مباش در پی آزار و هر چه خواهی کن /که در شریعت ما غیر از این گناهی نیست» نسبت به آزار ندادن دیگران سخن گفته است.

 نویسنده کتاب «دکتر بازی» در خصوص ترجمه اشعار حافظ  گفت: مفاهیم و اندیشه‌های حافظ را می توان ترجمه کرد اما ترجمه  زیبایی‌هایی نظیر تلمیحات، ارجاعات، اشارات اشعار او امکان پذیر  نیست و ظرفیت‌های کلمات در ترجمه انتقال پیدا نمی‌کند. عین القضات همدانی عارف می‌گوید: «کسی که شعر می‌گوید مانند کسی است که آینه می‌سازد»، ظرافت، زیبایی و شفافیت کلام موجب می‌شود که آدم تصویر خودش را در دیوان حافظ ببیند.

نویسنده کتاب «بوستان بی‌درخت» بیان کرد: عبیدزاکانی  از حافظ بزرگ‌تر و استاد حافظ  بود و  در برخی اشعار حافظ را راهنمایی میکرد.  زیرا زاکانی علاوه بر طنز، شعر عاشقانه و  عرفانی هم دارد اما باتوجه به اینکه سواد پدیده‌ای جدید و منحصر به ۸۰ سال اخیر است و قبلا خواص جامعه با سواد بودند، به همین دلیل مردم عادی شعرهای عبید زاکانی را نمی خواندند و با او آشنایی نداشتند . برای مثال؛ کتاب «رساله تحریفات» که از اول برای خواص نوشته شده، نقیضه‌ای برای کتاب‌های تحریف است که اصطلاحات موجود در قدیم را به زبان طنز نوشته است. کتاب «اخلاق الاشراف»  تفسیر محتوایی آموزش‌های دینی را دربرمی گیرد که با زبان طنز و بسیار دلنشین نوشته شد. این دو کتاب برای خواص سودمند است.  حافظ در طول دویست سال اخیر مطرح شده و پیش از او سعدی به سبب تعلیماتش در مکتب خانه‌ها، مشهور بوده است.

امینی بیان کرد: «ملامتیه» جریانی بود که برای مقابله با فضای ریا و تزویر در جامعه قرن هشتم شکل گرفت. قرار بود طرفداران این فرقه  رو به روی آدم‌های ریاکار بایستند و ریاکاران می خواستند مردم آن‌ها را با نام نیک بشناسند. در صورتی که ملامتی‌ها عبادت‌های شان را پنهان و مردم آن‌ها را سرزنش می‌کردند.  آن ها هم معتقد بودند که این سرزنش‌های مردم ثواب دارد. حافظ از شیوه ملامتی استفاده می‌کند و وارد حوزه ممنوعیات می‌شود، از جمله آن ها می توان به  رقص سماع، بت پرستی، موسیقی، می‌گساری، مستی، جمال پرستی و شادی اشاره کرد. قصد حافظ از این کار  لجاجت  با ادبیات رسمی کشور بود . حافظ عارف محسوب نمی‌شود، گرچه از اصطلاحات عرفانی، علم کلام و تفسیر استفاده کرده است اما فقط  شاعر شناخته می‌شود.

کتاب‌هایی برای درک و تعمق بیشتر در آثار حافظ
این  استاد ادبیات دانشگاه تهران ادامه داد: دیوان حافظ در خانه همه ما موجود است اما آثارش را نمی خوانیم. نباید  اشعار حافظ را اشتباه خواند، باید آثارش  را  زمزمه کنیم و به فرزندانمان  هم یاد دهیم. مردم می توانند برای مطالعه بیشتر درباره حافظ  شرح هایی چون  «درس حافظ» از دکتر استعلامی، «حافظ نامه» از بهاءالدین خرمشاهی،  «گمشده لب دریا» از دکتر تقی پورنامداریان، «مکتب حافظ» یا «مقدمه‌ای بر حافظ شناسی» از دکتر منوچهر مرتضوی و «از کوچه رندان» اثر عبدالحسین زرین کوب را مطالعه کنند.