خواص درمانی «گون» و ارزش غذایی بی شمار آن

به گزارش گروه وبگردی اخبار ، گیاهان از ارزش و اهمیت بالایی در سلامت و بهداشت جهانی برخوردار هستند و در بسیاری از کشور‌های در حال توسعه طب گیاهی به عنوان بخش مهمی از سیستم درمانی آن‌ها شناخته می‌شود.

عواملی، چون تنوع اقلیمی و کلینیکی ایران، وجود ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهان و وجود ۳۰۰ روز آفتابی در سال موجب شده ایران از تنوع گیاهی قابل توجهی برخوردار شود و تعداد گونه‌های گیاهی شناخته شده در آن بیش از ۸ هزار گونه باشد.

امروزه اهمیت گیاهان دارویی در سطح جهان بر کسی پوشیده نیست. میلیون‌ها نفر از مردم جهان در زمینه کشت، برداشت، فرآوری و سایر جنبه‌های گیاهان دارویی فعالیت دارند. بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو)، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی که هم اکنون در حدود ۱۰۰ میلیارد دلار در سال است در سال ۲۰۵۰ میلادی به رقم ۵ تریلیون دلار خواهد رسید.

کشور ایران با شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی به مراتب بهتر از اروپا و به رغم وجود قابلیت‌های فراوان در زمینه تولید گیاهان دارویی، در حال حاضر دو درصد از تجارت گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده که این امر نشاندهنده این است که هنوز از ظرفیت‌های موجود در کشور برای حضور در بازار‌های جهانی به خوبی بهره‌برداری نشده است و سهم ایران در بازار جهانی گیاهان دارویی بسیار ناچیز است که البته بخش عمده سهم تجارت ایران در زمینه گیاهان دارویی نیز متعلق به صادرات زعفران است.

در این میان نهاوند نیز به عنوان بخشی از جغرافیای کشورمان با شرایط مساعد آب و هوایی در بخش‌های مختلف کشاورری از جمله گیاهان دارویی توانسته رتبه خوبی را در سطح استان به خود اختصاص دهد.

پراکندگی گونه‌های مختلف گیاهان دارویی در پهنه‌های جغرافیایی کشورمان تنوع محصولات مد نظر را چشمگیرتر کرده که در صورت برنامه‌ریزی اصولی برای فراوری آن‌ها رونق اشتغالزایی در این بخش و صادرات محصول بسیار بیشتر از آنچه وجود دارد خواهد بود.

در این میان نهاوند نیز به عنوان بخشی از جغرافیای کشورمان با شرایط مساعد آب و هوایی در بخش‌های مختلف کشاورری از جمله گیاهان دارویی توانسته رتبه خوبی را در سطح استان به خود اختصاص دهد.

این شهرستان که در زمینه تولید برخی از محصولات کشاورزی دارای رتبه نخست استان و کشور است منطقه مناسبی برای کشت گیاهان دارویی به شمار می‌رود و در این زمینه نیز در خصوص برخی از محصولات مانند گشنیز توانسته جایگاه برتر کشور را به خود اختصاص دهد.

با توجه به شرایط لازم و مناسب در این منطقه، گیاهان دارویی توسط کشاورزان به ویژه روستاییان در مزارع و یا داخل باغ کشت شده و یا به صورت خودرو در مراتع طبیعی به شکل محصولات فرعی رشد می‌کند که با توجه به سودآور بودن این محصولات حتی به صورت غیرفراوری شده کشت آن‌ها در سال‌های اخیر مورد استقبال قرار گرفته است.

«گون» از جمله محصولات گیاهی است که به دلیل استخراج کتیرا از آن دارای خواص دارویی است. این گیاه در تمام عرصه‌های منابع طبیعی نهاوند وجود داشته و از گذشته به شکل‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

رئیس اداره منابع طبیعی نهاوند در این خصوص اظهار کرد: نهاوند با توجه به کوهستانی بودن و آب و هوای مساعد خاستگاه رویش چند گونه گیاه دارویی از جمله گشنیز، آرتیشو، گل همیشه بهار، کاسنی، گل محمدی، موسیر، گون، گل‌گاوزبان، آویشن و زعفران است.

حسن قیاسوند با بیان اینکه تعدادی از این گیاهان خودرو بوده و در عرصه‌های منابع طبیعی رشد می‌کند ادامه داد: با وجود این این ظرفیت، نهاوند می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم تولید گیاهان دارویی کشور و فراوری این محصولات تبدیل شود.

وی افزود: گون که در علم گیاه‌شناسی با نام آستراگالوس معروف است گیاهی با خواص بسیار زیاد است که به صورت بوته‌ای می‌روید و از ساقه آن برای بهبود و معالجه بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شود.

رئیس اداره منابع طبیعی نهاوند با بیان اینکه مهمترین محصول گیاه گون کتیرا نام دارد اظهار کرد: کتیرا به ترشحات صمغی خشک شده که در اثر خراش دادن قسمت پایینی ساقه گیاه گون به‌دست می‌آید گفته می‌شود، کتیرای خوب کتیرایی است که از شاخه‌های قدیمی گیاه به دست می‌آید.

هرچه کتیرا شفاف‌تر، بی‌رنگ و نازک‌تر باشد دارای کیفیت بهتر و گرانتر است، قسمت‌های مورد استفاده گون شامل صمغ (کتیرا) و ریشه گیاه است و از شهد گل‌های آن نیز عسل گون تهیه شده که خواص درمانی و ارزش غذایی بی‌شماری دارد.

وی با اشاره به اینکه هرچه کتیرای حاصل شده شفاف‌تر، بی‌رنگ و نازک‌تر باشد دارای کیفیت بهتر و قیمت گرانتری است افزود: قسمت‌های مورد استفاده دارویی این گیاه شامل صمغ (کتیرا) و ریشه گیاه است و از شهد گل‌های آن نیز عسل گون تهیه شده که خواص درمانی و ارزش غذایی بی‌شماری دارد و برای سلامت و ایمنی بدن بسیار مفید است.

رئیس اداره منابع طبیعی نهاوند با اشاره به ظرفیت موجود شهرستان در زمینه تولید گیاهان دارویی از نبود مراکز فراوری به عنوان یکی از نقاط مغفول مانده در صنایع کشاورزی یاد کرد و ادامه داد: نهاوند خاستگاه رویش گونه‎های گیاهان دارویی است؛ اما نبود صنایع تبدیلی و صنایع بسته‌بندی باعث شده از ظرفیت‌های شهرستان در این زمینه به خوبی استفاده نشود و راه توسعه از این مسیر برای آن محدود شود.

وی با بیان اینکه اغلب این محصولات از طبیعت برداشت شده و بدون استاندارد‌های لازم به خارج از کشور صادر می‌شود می‌افزاید: صادرات خام و فله‌ای گیاهان دارویی به منزله فروش منابع و ذخایر ژنتیکی ما به ارزان‌ترین قیمت ممکن است که علاوه بر ایجاد مشکلات، نفع چندانی هم عاید کشور نمی‌کند بنابراین در صورت ایجاد فرآوری، علاوه بر افزایش ارزش افزود، شاهد اشتغال بیشتر هموطنان خواهیم بود.

کشور ما دارای تنوع فراوان گیاهان دارویی است که با فرآوری برخی از آن‌ها می‌توان درآمد‌های صادراتی را به نحو چشمگیری افزایش داد و این کار می‌تواند از اجزای مختلف گیاهان داروی صورت گیرد، اما در حال حاضر فقط این فرآوری به صورت ساده و سنتی در حد گرفتن عرقیات گیاهان است.

کارشناس مراتع و آبخیزداری اداره منابع طبیعی نهاوند نیز در خصوص گیاه کتیرا اظهار کرد: کتیرا صمغی است که از تیغ‌زنی گونه‌های مختلف گیاه گَوَن با نام علمی آستراگالوس به دست می‌آید و به طور طبیعی بر اثر فشار درونی گیاه از منافذ ایجاد شده خارج می‌شود.

علیرضا بحیرایی تصریح کرد: صمغ کتیرا به شکل ماده‌ای بی‌بو است که ۶۰ تا ۷۰ درصد آن در آب حل نمی‌شود، ولی با جذب رطوبت به صورت لعاب چسبنده‌ای درمی‌آید و با توجه به اینکه دارای مواد معدنی و سه درصد نشاسته است ذرات نشاسته در لعاب آن به طور محسوس دیده می‌شود.

گون نهاوند که از محصولات فرعی مراتع شهرستان محسوب می‌شود از نوع گون پنبه‌ای یا گون کتیراست که به عنوان گونه غالب در تمام مراتع طبیعی شهرستان به صورت طبیعی دیده می‌شود.

وی تمام عرصه‌های مراتع شهرستان نهاوند را محل رویش گیاه گون عنوان کرد و ادامه داد: گون نهاوند که از محصولات فرعی مراتع شهرستان محسوب می‌شود از نوع گون پنبه‌ای یا گون کتیراست که به عنوان گونه غالب در تمام مراتع طبیعی شهرستان به صورت طبیعی دیده می‌شود.

کارشناس مراتع و آبخیزداری اداره منابع طبیعی نهاوند افزود: این گیاه بر خلاف محصول اصلی مراتع که علوفه است خواص علوفه‌ی نداشته و علاوه بر استفاده دارویی و صنعتی موجب حفظ خاک و تثبیت آن در مراتع می‌شود.

وی با بیان اینکه در شهرستان نهاوند ۹۳ هزار و ۵۸۱ هکتار انواع مرتع وجود دارد که از مرغوبترین مراتع استان به حساب می‌آیند تأکید کرد: گیاه گون در کنار موسیر به عنوان گیاهان غالب در نهاوند رشد می‌کند که البته با توجه به کوهستانی بودن منطقه کیفیت این گیاهان از سایر مناطق استان بیشتر مورد توجه است.

بحیرایی در خصوص نوع بهره‌برداری از این محصول گفت: ابتدا طرح بهره‌برداری از محصولات به صورت کارشناسی تهیه شده و پس از آن که مشخص شد در هر هکتار حدودا چقدر کتیرا قابل بهره‌برداری وجود دارد.

وی ادامه داد: آن طرح با قیمت‌گذاری مصوب به صورت مناقصه واگذار شده و متقاضیان قیمت‌های پیشنهادی خود را اعلام کرده و سرانجام به صورت اجاره‌ای واگذار می‌شود که معمولا بیشترین اجاره از سوی متقاضیان کرمانشاه پرداخت می‌شود.

این کارشناس منابع طبیعی در نهاوند تأکید کرد: در اجاره دادن این محصول بحث درآمدزایی مد نظر نیست بلکه اصلاح و احیا مراتع در آن بیشتر مد نظر است، زیرا برخی متاسفانه برداشت‌های غیر مجاز دارند و ممکن است با برداشت غیر اصولی باعث قطع ریشه و تاج آن و در نتیجه از بین رفتن گیاه شوند.

وی با بیان اینکه در این خصوص نظارت به عمل آمده و با متخلفین برخورد می‌شود افزود: اجاره دادن محل‌های رشد گیاه نیز مانع از برداشت غیر اصولی می‌شود.

بحیرایی افزود: با توجه به اینکه رشد این گیاه بسیار کند صورت می‌گیرد بنابراین هر مرتع یک سال قابل برداشت بوده و پنج تا ۱۰ سال زمان نیاز دارد تا مجددا این گیاه رشد کرده و آماده برداشت شود، به همین دلیل ما حساسیت زیادی در برداشت آن داریم و تاکید می‌کنیم که برداشت‌کنندگان موظفند پس از برداشت و پایان قرار داد خود نسبت به اصلاح و احیا مراتع اقدام کنند.

وی با بیان اینکه که کتیرای به دست آمده از مراتع شهرستان از بهترین نوع این ماده است بیان کرد: با توجه به خواص دارویی و صنعتی این گیاه از جمله استفاده آن در صنایع نساجی، کاغذسازی، کفاشی، ساخت دندان مصنوعی، صنایع آرایشی، به خصوص در ساخت لوسیون‌ها و کرم‌های دست و کرم‌های بدون چربی که باعث ارزش افزوده می‌شود، فراوری این محصول می‌تواند ارزش افزوده زیادی را برای بهره‌برداران رقم بزند و برای کشور ارزآفرینی کند.

این کارشناس منابع طبیعی در نهاوند تأکید کرد: متاسفانه به دلیل نبود صنایع تبدیلی در نهاوند این محصول به صورت خام عرضه شده و در نتیجه فواید اقتصادی برای شهرستان ایجاد نکرده که در صورت فراهم شده شرایط برای ایجاد صنایع تبدیلی می‌توان علاوه بر تولید بهترین محصولات، اشتغال‌آفرینی و درآمدزایی را توسعه داد.

متاسفانه به دلیل نبود صنایع تبدیلی در نهاوند این محصول به صورت خام عرضه شده و در نتیجه فواید اقتصادی برای شهرستان ایجاد نکرده است

وی به یکی دیگر از گیاهان دارویی خودرو در مراتع نهاوند اشاره کرد و افزود: موسیر هم مانند گون یکی دیگر از محصولات فرعی است که در مراتع شهرستان رشد کرده و یا به صورت بومی در آنجا کاشته می‌شود که این گیاه نیز علاوه بر خواص دارویی از عوامل اشتغالزایی فصلی برای تعدادی از بهره‌برداران به حساب می‌آید.

بحیرایی از ترویج کشت موسیر در مراتع به عنوان یکی از سیاست‌های اداره منایع طبیعی طی چند سال گذشته یاد کرد و افزود: در سال‌های گذشته با توجه به درآمدزایی و اشتغال‌آفرینی که این محصول در سطح شهرستان داشت از سوی اداره منابع طبیعی تسهیلات مالی به همراه بذر و غده موسیر در اختیار متقاضیان کشت این محصول پرداخت می‌شد.

وی ادامه داد: طی دو سال اخیر به دلیل نبود اعتبار این وام‌ها متوقف شده و در حال حاضر برداشت‌ها به صورت غیر مجاز صورت می‌گیرد که البته به دلیل صدماتی که به طبیعت وارد می‌شود با متخلفین برخورد می‌شود.

این کارشناس منابع طبیعی در نهاوند گفت: در حال حاضر متقاضی کشت موسیر زیاد است، در صورتی که اعتبار لازم تخصیص داده شود می‌توان با پرداخت آن به بهره‌برداران هم زمینه اشتغالزایی را در شهرستان بالا برد و هم بهره‌برداری اصولی از این محصول را گسترش داد.

گیاهان دارویی از جمله بستر‌های درآمدزایی است که در صورت برنامه‌ریزی اصولی روی آن‌ها از طریق فراوری محصولات بدست آمده علاوه بر جلوگیری از خام‌فروشی باعث ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی در مناطق مختلف می‌شود.

باید با پرهیز از پراکندگی در سرمایه‌گذاری بر روی تمام صنایع گیاهان دارویی و اولویت دادن به سرمایه‌گذاری در صنایع گیاهان دارویی که بیشترین بازار و ارزش افزوده و زمینه توسعه و ارتقای تولید را دارند و توجه خاص به سرمایه‌گذاری به پرتقاضاترین گیاهان دارویی ایران که در حال حاضر شامل زعفران، شیرین‌بیان، زیره، آنغوزه، باریجه، گشنیز، آویشن، مرزه و گل‌محمدی و کتیراست، توجه صورت گیرد.

منبع: فارس