آیا تابهحال برایتان پیش آمده که مطمئن باشید گوشیتان در جیب یا کیفتان لرزیده است، اما وقتی آن را چک میکنید، هیچ تماس یا پیامی دریافت نکردهاید؟ یا شاید صدای زنگ گوشیتان را شنیدهاید، در حالی که گوشیتان ساکت بوده است؟
اگر این تجربه را داشتهاید، به جمع میلیونی انسانهایی خوش آمدید که با پدیدهای مدرن به نام سندروم ویبره خیالی (Phantom Vibration Syndrome) دست و پنجه نرم میکنند!
در دنیایی که تلفنهای هوشمند به امتداد بدن ما تبدیل شدهاند، مغز نیز در حال تکامل (و گاهی گیج شدن) است. این حس عجیب که گاهی باعث میشود فکر کنیم دیوانه شدهایم یا دچار توهم لامسه هستیم، در واقع یک واکنش طبیعی مغز به وابستگی تکنولوژیک است. در این مقاله از مجله «چطور»، با نگاهی علمی و دقیق بررسی میکنیم که چرا مغز ما “ویبرههای دروغین” تولید میکند و چگونه میتوانیم کنترل حواس خود را از دست تکنولوژی پس بگیریم.
سندروم ویبره خیالی (PVS) به ادراک حسی غلطی گفته میشود که در آن فرد به اشتباه تصور میکند تلفن همراهش در حال لرزیدن یا زنگ خوردن است. این پدیده نوعی توهم لمسی (Tactile Hallucination) است که منحصراً در عصر دیجیتال ظهور کرده است.
اولین بار در سال ۲۰۰۳، این پدیده با نام «Ringxiety» (ترکیب Ring و Anxiety) مطرح شد، اما بعدها با گسترش گوشیهای لمسی و ویبرهدار، اصطلاح سندروم ویبره خیالی جایگزین آن شد.
دکتر میشل دروین (Michelle Drouin)، روانشناس و پژوهشگر تکنولوژی، در تحقیقات خود نشان داد که این پدیده بسیار شایعتر از آن است که فکر میکنیم. طبق مطالعات، حدود ۹۰ درصد از دانشجویان و کاربران فعال تلفن همراه، حداقل یک بار این حس را تجربه کردهاند.
شاید فکر کنید این فقط یک خطای ساده است، اما دانشمندان عصبشناسی و روانشناسی توضیحات پیچیدهتری برای آن دارند. سندروم ویبره خیالی در واقع هزینه “هوشمند بودن” مغز ماست.
مغز ما دائماً در حال اسکن کردن محیط برای دریافت سیگنالهای مهم است. طبق این نظریه، مغز در مواجهه با محرکهای مبهم، باید تصمیم بگیرد که آیا سیگنالی وجود دارد یا خیر.
چهار حالت ممکن است رخ دهد:
مغز شما ترجیح میدهد دچار “هشدار کاذب” شود (حالت ۴) تا اینکه یک تماس مهم را از دست بدهد (حالت ۳). بنابراین، آستانه تحریکپذیری خود را پایین میآورد. در نتیجه، هر تحریک حسی کوچکی مثل سایش شلوار به پا، انقباض ریز عضلانی یا جابجایی کلید در جیب را به اشتباه “ویبره گوشی” تفسیر میکند.
بر اساس اصول شرطیسازی کلاسیک (مانند سگهای پاولوف)، ما شرطی شدهایم که لرزش گوشی را با پاداش (پیام، لایک، تماس) مرتبط کنیم. این انتظار برای پاداش، مغز را در حالت آمادهباش نگه میدارد و باعث میشود حتی در غیاب محرک، آن را “پیشبینی” کند.
برخی محققان معتقدند که گوشی موبایل آنقدر به ما نزدیک شده که مغز آن را به عنوان بخشی از بدن (مثل دست یا پا) پذیرفته است. همانطور که گاهی دچار خارش یا پرش عضلانی میشویم، سندروم ویبره خیالی هم نوعی “پرش عصبی” در این عضو جدید و مصنوعی بدن است.
تحقیقات نشان میدهد که برخی عوامل، احتمال بروز این سندروم را افزایش میدهند:
| فاکتور ریسک | ارتباط | میزان تاثیر |
|---|---|---|
| اضطراب دلبستگی | افرادی که نگران طرد شدن در روابط هستند، حساسیت بیشتری به پیامها دارند. | بسیار بالا |
| سن | جوانان و نسل Z به دلیل استفاده بیشتر، بیشتر درگیر میشوند. | بالا |
| شغل پر استرس | مشاغلی که نیاز به پاسخگویی فوری دارند (پزشکان، مدیران فروش) | متوسط تا بالا |
| FOMO (ترس از دست دادن) | نگرانی دائمی از اینکه خبری را از دست بدهیم، مغز را در حالت اسکن نگه میدارد. | بسیار بالا |
خبر خوب این است که این سندروم به خودی خود یک بیماری خطرناک یا اختلال روانی حاد نیست. بیشتر محققان آن را یک آزار جزئی میدانند.
اما اگر:
در این صورت میتواند نشانهای از استرس بالا یا اعتیاد به تکنولوژی باشد که نیاز به مدیریت دارد.
اگر از دست زدن به جیب خالیتان خسته شدهاید، مغزتان نیاز به بازآموزی دارد. راهکارهای زیر به شما کمک میکنند تا حساسیت سیستم عصبیتان را تنظیم کنید:
مغز شما یاد گرفته که ویبره را فقط در یک نقطه خاص (مثلاً جیب راست شلوار) حس کند.
برای مدتی سیستم ویبره گوشی را کلاً قطع کنید و فقط از زنگ استفاده کنید.
اضطراب اینکه «نکند پیامی آمده باشد»، موتور محرک سندروم ویبره خیالی است.
گاهی سیستم عصبی فقط نیاز به استراحت دارد.
برای درک بهتر تأثیر تکنولوژی بر ذهن و کاهش اضطراب دیجیتال، کتابهای زیر را پیشنهاد میکنیم:
سندروم ویبره خیالی یادآور عجیبی از دورانی است که در آن زندگی میکنیم؛ دورانی که مرز بین انسان و ماشین باریکتر از همیشه شده است. این لرزشهای کوچک و دروغین، زنگ هشداری هستند که میگویند شاید کمی بیش از حد به دنیای مجازی متصل شدهایم و ارتباطمان با دنیای واقعی و بدن خودمان کمرنگ شده است.
دفعه بعد که پایتان لرزید و گوشی ساکت بود، نگران نشوید. فقط لبخند بزنید، گوشی را به جیب دیگرتان منتقل کنید و یک نفس عمیق بکشید. دنیای واقعی با تمام سکوت و آرامشاش، منتظر توجه شماست.
اگر این مقاله از «چطور» برایتان مفید بود، آن را با دوستانی که همیشه دستشان به جیبشان است به اشتراک بگذارید. آیا شما هم قربانی این ویبرههای مرموز هستید؟ تجربیات خود را در بخش نظرات برایمان بنویسید.
خیر. این پدیده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) به عنوان بیماری طبقهبندی نشده است. صرفاً یک پدیده روانشناختی و خطای ادراکی ناشی از عادت و اضطراب است.
بله. پدیدهای مشابه به نام Ringxiety (اضطراب زنگ) وجود دارد که در آن فرد صدای زنگ گوشی خود را میشنود، در حالی که گوشی زنگ نمیخورد. این حالت معمولاً در محیطهای پر سر و صدا (مثل حمام یا خیابان) رخ میدهد که مغز نویز سفید را به اشتباه تفسیر میکند.
اگر این توهمات حسی فراتر از گوشی موبایل رفت (مثلاً حس میکنید حشرات روی پوستتان راه میروند) یا اگر اضطراب ناشی از چک کردن گوشی زندگیتان را مختل کرده است، بهتر است با روانشناس مشورت کنید.
در آیدت،
فایلهای
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالاتتان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها