انواع داروی بیهوشی کاربردهای مختلفی دارند و اثرات متفاوتی نیز بر بدن می‌گذارند. متخصصان بیهوشی از این داروها استفاده می‌کنند تا بیماران حین جراحی آرام باشند و دردی حس نکنند. ممکن است برای جراحی‌های کوچک از آرام‌بخشی ملایم استفاده شود و برای جراحی‌های سنگین انواع گازهای بیهوشی قوی و شل‌کننده‌های عضلانی به کار روند. برای آشنایی بیشتر با انواع داروی بیهوشی، اثرات آنها بر بدن و مراقبت‌های بعد از استفاده از آنها با ما همراه باشید.
داروی بیهوشی ماده‌ای است که باعث ازدست‌رفتن کامل یا جزئی حواس می‌شود. در کل ۳ نوع بیهوشی وجود دارد: بیهوشی عمومی، بیهوشی ناحیه‌ای و بیهوشی موضعی. هنگامی که بیمار بیهوشی عمومی دریافت می‌کند، تمام حواس و هوشیاری خود را از دست می‌دهد. بیهوشی عمومی به روش‌های مختلفی ایجاد می‌شود که یکی از آنها تزریق وریدی داروی بیهوشی است. روش دیگر استفاده از گاز بیهوشی با ماسک اکسیژن است و گاهی اوقات نیز تزریق و گاز هم‌زمان استفاده می‌شوند.
مسکن‌ها درد را تسکین می‌دهند. این نوع داروها بسته به نوع عملکردشان به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند و بعضی از نمونه‌های پرکاربردشان عبارت‌اند از:
آرام‌بخش‌ها اضطراب را کاهش می‌دهند و بدن را آرام می‌کنند. دوز بیشتر این داروها باعث به‌خواب‌رفتن بیمار می‌شود. گاهی نیز ممکن است فراموشی آنتروگرید ایجاد کنند، یعنی بیمار اتفاقات پس از تزریق دارو تا چند ساعت بعد را به خاطر نیاورد. این داروها معمولا پیش از جراحی داده می‌شوند تا بیمار پیش از ورود به اتاق عمل آرامش داشته باشد. از شایع‌ترین انواع آرام‌بخش میدازولام است که از طریق ورید تزریق می‌شود. البته ممکن است به کودکان میدازولام مایع خوراکی یا اسپری بینی داده شود.
این داروها باعث مسدود‌شدن پیام‌های عصبی انتقال‌دهنده درد می‌شوند. این داروها معمولا مواد بی‌حسی نامیده می‌شوند. می‌توان بیهوش‌کننده‌های موضعی را به قسمت کوچکی از بدن تزریق یا اسپری کرد تا همان ناحیه محدود بی‌حس شود. همچنین می‌توان آنها را نزدیک اعصاب مهم تزریق کرد تا حس اندامی کامل را کاهش دهند. اسپری بنزوکائین یا پماد لیدوکائین گاهی برای بی‌حس‌کردن دهان و گلو برای انجام اندوسکوپی یا عمل‌های کوچک گوش، حلق و بینی استفاده می‌شوند. بعضی از انواع تزریقی بی‌حسی موضعی که نزدیک محل جراحی برای بی‌حسی موضعی استفاده می‌شوند، عبارت‌اند از:
داروهای بیهوشی عمومی باعث ازدست‌دادن هوشیاری و ماندن در آن حالت می‌شوند. این داروها نیز ممکن است فراموشی پس از مصرف ایجاد کنند، یعنی بیمار اتفاقات پس از مصرف آنها را به خاطر نیاورد. داروهای بیهوشی عمومی برای بیهوشی جراحی به کار می‌روند و معمولا با تزریق وریدی یا گاز استنشاقی به بیمار داده می‌شوند.
پروپوفول شایع‌ترین داروی بیهوشی عمومی وریدی است. دوز کم این دارو بیمار را به خواب می‌برد، اما باعث قطع تنفس او نمی‌شود. معمولا متخصص بیهوشی این دارو را برای آرام‌کردن فرد به‌همراه آرام‌بخش‌ها و مسکن‌های دیگر تجویز می‌کند. دوز زیاد پروپوفول نوعی سرکوب‌کننده تنفسی قوی است و می‌توان برای بیهوشی و قراردادن لوله تنفسی و سایر عمل‌های جراحی از آن استفاده کرد.
شل‌کننده‌های عضلانی داروهایی هستند که باعث رهایی کامل ماهیچه‌ها می‌شوند و قراردادن لوله تنفسی و جراحی را راحت‌تر می‌کنند. این داروها فقط به بیمارهایی داده می‌شوند که بیهوش و تحت نظارت هستند. ساکسینیلکولین شل‌کننده عضلانی کوتاه‌اثری است که معمولا حین عمل‌های کوتاهی که نیاز به لوله‌گذاری دارند یا اورژانسی هستند به کار می‌رود. وکرونیوم، روکرونیوم و سیساتراکوریوم شل‌کننده‌های عضلانی طولانی‌اثرترند و برای عمل‌های طولانی‌تر استفاده می‌شوند. پس از پایان جراحی، داروهای بازگرداننده به فرد داده می‌شوند تا اثر این شل‌کننده‌های عضلانی را پیش از پایان بیهوشی و برداشتن لوله تنفسی خنثی کنند.
فنتانیل نوعی داروی مسکن مخدر است که معمولا برای درمان درد حاد، شدید یا مزمن استفاده می‌شود. این دارو برای بیهوشی بسیار پراستفاده است و می‌توان پیش از جراحی، حین آن و پس از جراحی از آن استفاده کرد. این دارو با داروهای دیگری که خواب‌آورند یا باعث تنفس کند می‌شوند (مخدرها، قرص‌های خواب، شل‌کننده‌های عضلانی و داروهای اضطراب و تشنج) تداخل دارد. شایع‌ترین عوارض فنتانیل عبارت‌اند از:
دارویی مخدر است که برای پیشگیری از درد حین و پس از جراحی به کار می‌رود. این دارو برای بیمارانی که جراحی شده‌اند کاربرد زیادی دارد. تداخل‌های دارویی رمی‌فنتانیل و عوارض آن کاملا مشابه فنتانیل است.
نوعی داروی بیهوشی خوراکی برای انسان مخدر و ۷ برابر مورفین اثر دارد و برای مهار درد متوسط تا شدید استفاده می‌شود. ترکیب‌های کوتاه‌اثر هیدرومورفون برای درمان درد متوسط تا شدید کاربرد دارند، اما ترکیبات طولانی‌اثر آن را می‌توان مرتب برای مهار درد به بیمار داد. این دارو در قالب شربت و قرص ارائه می‌شود. توصیه می‌شود شربت آن هر ۳ تا ۶ ساعت با توجه به درد بیمار ۲٫۵ تا ۱۰ میلی‌لیتر مصرف شود. قرص آن نیز باید هر ۴ تا ۶ ساعت در دوزهای ۲ یا ۴میلی‌گرمی استفاده شود. هیدرومورفون نیز مانند مخدرهای دیگر با داروهای خواب، مخدرها، شل‌کننده‌های عضلانی و داروهای اضطراب و تشنج تداخل دارد. عوارض این دارو شامل تاری دید، گیجی، درد قفسه سینه، سرگیجه، بی‌حالی، سرکوب تنفسی، سردرد، اضطراب، تعریق و ضعف و خستگی غیرعادی است.
این ماده آرام‌بخش و خواب‌آور است که با اثرگذاری بر سیستم عصبی مرکزی باعث بیهوشی عمومی می‌شود. اثر خواب‌آوری اتومیدات باعث تبدیل خواب سبک به بیهوشی می‌شود. این ماده بیهوشی برای بیمارانی استفاده می‌شود که عملکرد قلبی‌ریوی ضعیفی دارند، زیرا کمتر از سایر داروهای بیهوشی وریدی مانند باربیتورات و پروپوفول سرکوب تنفسی ایجاد می‌کند
اتومیدات با ایزوکاربوکسازید، فنلزین، سلژیلین و ترانیلسیپرومین تداخل دارویی دارد و استفاده هم‌زمان آنها بر فشار خون اثر می‌گذارد. سدیم اوکسیبات نیز ممکن است عواض جانبی اتومیدات مانند سرگیجه، سبکی سر، خواب‌آلودگی، گیجی، فشار خون پایین، تنفس سطحی، اختلال فکر، قضاوت یا هماهنگی حرکات را تشدید کند. واکنش شدید این دو نیز ممکن است به کما یا مرگ منجر شود. از عوارض شایع اتومیدات می‌توان به تهوع پس از عمل، استفراغ، درد محل تزریق، درد هنگام حرکت عضلات اشاره کرد.
این ماده بیهوشی تزریقی در جراحی به کار می‌رود و از درد پیشگیری می‌کند. کتامین نه‌تنها پیش از جراحی و حین آن استفاده می‌شود، بلکه برای کاهش درد بعضی درمان‌های پزشکی دیگر نیز کاربرد دارد. این دارو نیز ممکن است تداخل‌های خطرناک زیادی با داروهای دیگر داشته باشد. ۱۹۷ دارو با کتامین تداخل شدید دارند و ۱۷۳ دارو تداخل متوسط. از شایع‌ترین تداخل‌ها می‌توان به مخدرها، قرص‌های خواب، شل‌کننده‌های عضلانی و داروهای ضداضطراب یا ضدتشنج اشاره کرد.
ممکن است کتامین عوارض زیادی داشته باشد از جمله گیجی، توهم، افکار غیرعادی، ترس شدید، ادرار دردناک یا کاهش‌یافته، بی‌اختیاری ادرار، خون در ادرار، سرگیجه، ضربان قلب کند، تنفس سطحی، تاری دید یا دوبینی، تهوع، ازدست‌دادن اشتها، بی‌خوابی و استفراغ. اگر کتامین باعث توهم شود، می‌توان از بنزودیازپین‌ها، ویتامین V یا باریبتوئا‌ت‌ها (پروپوفول) استفاده کرد.
این داروی بیهوشی تزریقی باعث کندترشدن فعالیت مغز و سیستم عصبی می‌شود. متوهکسیتال باعث می‌شود بیمار پیش از عمل به خواب رود. این دارو میزان آنیسندیون، دیکامارول یا وارفارین را در خون کاهش می‌دهد و اثر این داروهای پیشگیری‌کننده از لخته خونی را کم می‌کند. ترکیب متوهکسیتال با اتانول ممکن است بعضی عوارض مانند سرگیجه و خواب‌آلودگی را تشدید کند. اثر داروی هِمین نیز با مصرف این ماده بیهوشی کمتر می‌شود.
عوارض احتمالی متوهکسیتال شامل احساس سوزش و التهاب در محل تزریق، تحریک مسیر هوایی، ضربان قلب سریع، بی‌حسی، سرگیجه، تنفس سطحی، گیجی، اضطراب، خواب‌آلودگی، لرز، تهوع، سرفه، سکسکه، پرش عضله‌ها، کهیر پوستی و استفراغ است. دوز کم این دارو باعث پرش ماهیچه، سکسکه یا تشنج می‌شود. البته دوز زیاد متوهکسیتال برای درمان تشنج استفاده می‌شود.
پروپوفول نوعی داروی بیهوشی است که سرعت فعالیت مغز و سیستم عصبی را کاهش می‌دهد. این دارو پیش از عمل استفاده می‌شود تا بیمار را به خواب ببرد و او را حین عمل بیهوش نگه دارد. همچنین این دارو به‌جای آرام‌بخش برای بیمارانی استفاده می‌شود که در بخش مراقبت‌های ویژه بستری هستند و به دستگاه ونتیلاتور نیاز دارند.
عوارض شایع پروپوفول شامل سرگیجه، تنفس سطحی، درد شدید، سوزش محل تزریق، ضربان قلب سریع، ضربان قلب کند یا کهیر خفیف است. استفاده طولانی‌مدت از این ماده ممکن است سندرم تزریق پروپوفول ایجاد کند و به مرگ منجر شود. در بزرگ‌سالان مبتلا به بیماری شدید و جراحت‌های سر که پروپوفول را مدت طولانی دریافت می‌کنند، ممکن است عوارضی مانند افزایش چربی خون، هضم‌نشدن چربی توسط کبد، التهاب کبد، اسیدوز متابولیک، واپاشی ماهیچه و تجمع میوگلوبین در ادرار دیده شود.
دسفلوران نوعی داروی بیهوشی عمومی پرکاربرد است که از طریق گاز استنشاقی به بیمار داده می‌شود و بر گیرنده‌های گابا اثر می‌گذارد. استنشاق دسفلوران باعث ازدست‌رفتن هوشیاری در حین جراحی یا پیش از آن شود. معمولا این گاز برای حفظ بیهوشی پس از دریافت ماده بیهوش‌کننده به کار می‌رود.
استفاده از دسفلوران با دوپریدول احتمال ریتم قلبی نامنظم را افزایش می‌دهد که عارضه‌ای بسیار خطرناک اما نادر است. افرادی که به سندرم عرضی QT بلند، بیماری‌های قلبی دیگر یا عدم تعادل الکترولیت‌ها مبتلا هستند، بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند. عوارض این گاز نیز معمولا شامل آبی‌شدن لب‌ها یا پوست، گرفتگی بینی، سرفه، خشکی یا درد گلو، گرفتگی صدا، سرکوب تنفسی، آبریزش بینی، احساس فشار در قفسه سینه، بلع دشوار و تغییر صداست.
این دارو نوعی بیهوش‌کننده مایع استنشاقی است که تبخیرشده به بیمار داده می‌شود. این ترکیب برای ایجاد بیهوشی عمومی یا حفظ آن به کار می‌رود.
ایزوفلوران نیز با دوپریدول تداخل دارد و احتمال ایجاد ریتم نامظم قلب را افزایش می‌دهد، مخصوصا در افرادی که دچار سندرم ارثی QT بلند، بیماری‌های قلبی دیگر یا عدم تعادل الکترولیتی هستند. اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین نیز اگر با ایزوفلوران استفاده شوند، ممکن است بر ریتم قلب اثر بگذارند و باعث بروز تاری دید، تهوع و تشنج شوند. البته استفاه هم‌زمان این داروها در صورت فشار خون پایینِ خطرناک یا ایست قلبی اشکالی ندارد.
استفاده هم‌زمان این دارو با ایزوکاربوکسازید، فنلزین، سلژیلین یا ترانیلسیپرومین ممکن است تأثیر شدیدی بر فشار خون داشته باشد و این داروها نباید تا ۲۴ پس از بیهوشی استنشاقی مصرف شوند. سدیم اکسیبات نیز ممکن است عوارض این گاز را تشدید کند. در موارد نادر ممکن است تداخل‌های شدیدی بین این دو دارو رخ دهد و منجر به کما یا مرگ بیمار شود. باید بین مصرف سدیم اکسیبات و بیهوشی استنشاقی حداقل ۲۴ ساعت فاصله باشد.
عوارض ایزوفلوران شامل نشانه‌های افزایش پتاسیم، ضربان قلب نامنظم، گیجی، احساس سبکی سر، احساس بی‌حالی، تنگی نفس، بی‌حسی، سرکوب تنفسی، خشکی ماهیچه‌ها، آبی‌شدن پوست، لب‌ها و بستر ناخن انگشت‌های دست یا پا است. همچنین ممکن است این ترکیب هایپرترمیا (افزایش شدید دمای بدن) بدخیم ایجاد کند که همراه با ضربان قلب تند، تنفس سریع، تب، اسپاسم یا قفل‌شدن فک شروع می‌شود.
این بیهوشی استنشاقی معمولا برای ایجاد بیهوشی پیش از عمل، حین یا پس از آن ایجاد می‌شود. این دارو با ۶۳ ترکیب دیگر تداخل دارویی شدید دارد و با ۲۱۷ ترکیب دیگر تداخل متوسط؛ به همین دلیل باید پیش از تجویز پزشک سابقه دارویی بیمار به‌دقت بررسی شود. عوارض جانبی شایع سووفلوران شامل سرفه، تهوع، لرز، سرگیجه، افزایش بزاق، سرگیجه، سردرد و استفراغ است.
این داروی بیهوشی معمولا قبل از بیهوشی عمومی داده می‌شود و با شل‌کردن عضلات بیمار را حین جراحی بی‌حرکت‌تر نگه می‌دارد. همچنین عضلات گلو را منبسط می‌کند که قراردادن لوله تنفسی را آسان‌تر می‌کند. سیس‌آتراکوریوم باید فقط توسط متخصصان و برای بیمارانی با مسیر تنفسی باز استفاده شود. عوارض شایع این دارو عبارت‌اند از:
این داروی بیهوشی پیش از جراحی داده می‌شود و با بی‌حرکت‌کردن ماهیچه‌ها بیمار را حین جراحی ثابت نگه می‌دارد. این دارو نیز لوله‌گذاری را راحت‌تر می‌کند. عوارض شایع آن شامل فلجی، ایست تنفسی، ضعف ماهیچه، ازدست‌دادن توانایی حرکت بدن، احساس سبکی سر، فشار خون بالا، بی‌حالی، تاری دید، سردرد، اضطراب یا گیجی است. عوارض مصرف آن برای بیمارانی که نارسایی کبد دارند، مسن یا باردارند طولانی‌تر خواهد بود.
این دارو برای شل‌شدن ماهیچه‌های عضلانی برای درمان‌های پزشکی کوتاه‌مدت کاربرد دارد و پس از بیهوشی عمومی به کار می‌رود. علاوه بر این، ممکن است برای شل‌کردن ماهیچه‌های گلو و لوله‌گذاری تنفسی به کار رود. افزایش پتاسیم یکی از عوارض خطرناک ساکسینیلکولین است و به همین دلیل نباید برای بعضی بیماران استفاده شود.
از عوارض ساکسینیلکولین می‌توان به فلجی، ایست تنفسی، درد ماهیچه‌ها، افزایش فشار چشم، افزایش پتاسیم، ضربان قلب سریع، ضربان قلب کند، افزایش فشار خون، کاهش فشار خون، قرمزی، کهیر، ترشح بیش از حد بزاق و افزایش فشار روده‌ها اشاره کرد. ساکسینیلکولین میزان پتاسیم خون را افزایش می‌دهد که ممکن است باعث ریتم نامنظم قلب یا ایست قلبی شود.
وکرونیوم نوعی شل‌کننده عضلانی است که برای عمل‌های کوتاه استفاده می‌شود و پس از بیهوشی عمومی کاربرد دارد. این دارو لوله‌گذاری تنفسی را راحت‌تر می‌کند. عوارض آن شامل فلجی، ایست تنفسی، ضعف ماهیچه، ازدست‌دادن توانایی حرکت بدن و تنفس سطحی است.
این دارو همچون آرام‌بخش استفاده می‌شود و ۵ برابر از دیازپام قوی‌تر است. میدازولام برای جراحی‌های کوچک، عمل‌های دندان‌پزشکی و سایر عمل‌های پزشکی خاص کاربرد دارد. از عوارض این دارو می‌توان به سرکوب پاسخ‌های مسیر تنفسی، کاهش توانایی قورت‌دادن، تاری دید، سرگیجه، ضربان قلب نامنظم، تهوع، تعریق، بدن‌درد، لرز، تب، گرفتگی بینی، گلودرد، بی‌خوابی، سردرگمی، لب و پوست و ناخن‌های آبی یا رنگ‌پریده، تغییرات خلق، رعشه یا استفراغ اشاره کرد. میدازولام ممکن است باعث وقفه (آپنه) تنفسی شود.
پیش از جراحی، متخصص بیهوشی شما را معاینه می‌کند تا مطمئن شود برای انجام عمل در شرایط مناسبی هستید. برای این کار باید جزئیات را با پزشک خود در میان بگذارید از جمله:
همچنین باید درباره این جزئیات با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید:
پس از جراحی، مراقب این اطلاعات را درباره شما ثبت خواهد کرد:
بسته به نوع جراحی، ممکن است پس از به‌دست‌آوردن هوشیاری با این موارد روبه‌رو شوید:
بعضی عوارض نادر پس از بیهوشی عمومی عبارت‌اند از:
برای مراقبت از خود در منزل پس از جراحی باید به گفته‌های پزشک یا متخصص بیهوشی توجه کنید، اما این نکات کلی را نیز به خاطر داشته باشید:
داروهای بیهوشی مختلفی در شرایط متفاوت به کار می‌روند و هرکدام ویژگی‌ها و عوارض متفاوتی دارند. البته همه این داروها در اتاق عمل یا محیط بیمارستان استفاده می‌شوند و تیم مراقبت اثرات آنها را زیر نظر دارند. آشنایی با عوارض داروهای مختلف به شما کمک می‌کند پس از جراحی بهتر از خود یا اطرافیانتان مراقبت کنید و آمادگی بیشتری برای مواجهه با این شرایط دشوار داشته باشید.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها