تجهیزات ضد انفجار (Ex): امنیت در محیط‌های خطرناک

در بسیاری از صنایع، مانند نفت و گاز، پتروشیمی، معدن و نیروگاه‌ها، محیط‌هایی وجود دارند که ممکن است شامل گازهای قابل اشتعال، بخارات و گرد و غبار قابل احتراق باشند. در این محیط‌ها، احتمال وقوع انفجار بسیار زیاد است و بنابراین، استفاده از تجهیزات مناسب برای جلوگیری از وقوع چنین حوادثی ضروری است. تجهیزات ضد انفجار یا Ex یکی از مهم‌ترین ابزارهایی هستند که برای تأمین امنیت در این محیط‌ها به کار می‌روند.

تعریف تجهیزات ضد انفجار

تجهیزات ضد انفجار (Explosion-Proof Equipment) به تجهیزاتی اطلاق می‌شود که به گونه‌ای طراحی و ساخته شده‌اند که در صورت حضور در محیط‌های خطرناک، احتمال ایجاد جرقه یا گرمای بیش از حد که می‌تواند منجر به انفجار شود را به حداقل می‌رسانند. این تجهیزات باید مطابق با استانداردها و مقررات خاصی تولید شوند تا از ایمنی و کارآیی آنها اطمینان حاصل شود.

دسته‌بندی مناطق خطرناک

برای درک بهتر استفاده از تجهیزات ضد انفجار، ابتدا باید با مفهوم مناطق خطرناک (Hazardous Areas) آشنا شویم. این مناطق بر اساس احتمال حضور گازها، بخارات یا گرد و غبار قابل انفجار به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. Zone 0: منطقه‌ای که در آن گازها یا بخارات قابل اشتعال به طور دائمی یا برای مدت‌های طولانی حضور دارند.
2. Zone 1: منطقه‌ای که در آن گازها یا بخارات قابل اشتعال به طور معمول حضور دارند.
3. Zone 2: منطقه‌ای که در آن گازها یا بخارات قابل اشتعال به طور غیر معمول و فقط در شرایط غیر عادی حضور دارند.

انواع تجهیزات ضد انفجار

تجهیزات ضد انفجار به چند دسته مختلف تقسیم می‌شوند که هر یک برای کاربردهای خاصی طراحی شده‌اند:

1. تجهیزات مقاوم به شعله (Flameproof Enclosure - Ex d): این تجهیزات به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در صورت وقوع انفجار درون خود دستگاه، آن را محدود کرده و از انتشار شعله به بیرون جلوگیری کنند.

2. تجهیزات ایمن ذاتی (Intrinsic Safety - Ex i): این تجهیزات جریان و ولتاژ را به سطحی کاهش می‌دهند که حتی در صورت بروز خطا، نتوانند جرقه یا گرمای کافی برای ایجاد انفجار تولید کنند.

3. تجهیزات با حفاظ افزایش‌یافته (Increased Safety - Ex e): این تجهیزات به گونه‌ای ساخته شده‌اند که از تولید گرما و جرقه جلوگیری کنند، به طوری که خطر انفجار را به حداقل برسانند.

4. تجهیزات پرشده با گاز (Pressurized Apparatus - Ex p): در این نوع تجهیزات، گاز خنثی درون دستگاه پر می‌شود تا از ورود گازهای قابل انفجار به داخل آن جلوگیری شود.

قیمت گلند ضد انفجار به عوامل زیادی مانند برند نوع و جنس و رزوه بستگی دارد.

استانداردها و مقررات

تجهیزات ضد انفجار باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی و منطقه‌ای ساخته شوند. برخی از مهم‌ترین استانداردهای موجود در این زمینه عبارتند از:

• IEC 60079: استاندارد بین‌المللی تجهیزات و سیستم‌های حفاظت در برابر انفجار.
• ATEX (Atmosphères Explosibles): دستورالعمل اتحادیه اروپا برای استفاده از تجهیزات در محیط‌های خطرناک.
• NEC (National Electrical Code): کد ملی برق در ایالات متحده که شامل قوانین مربوط به تجهیزات ضد انفجار است.

نتیجه‌گیری

استفاده از تجهیزات ضد انفجار در محیط‌های صنعتی خطرناک نه تنها یک الزام قانونی است، بلکه یک اقدام ضروری برای حفظ جان انسان‌ها و جلوگیری از خسارات مالی و محیطی است. این تجهیزات باید با دقت انتخاب و نصب شوند و مطابق با استانداردهای معتبر مورد بررسی و نگهداری قرار گیرند تا اطمینان حاصل شود که به درستی عمل می‌کنند و محیط کاری را ایمن نگه می‌دارند.