دستاورد محقق ایرانی: پادزهری علیه سم ۱۷ مار کشنده

محقق ایرانی دانشگاه دانمارک موفق شد پادزهری بسازد که سم ۱۷ نوع مار مرگبار آفریقا را خنثی می‌کند و جان هزاران نفر را نجات می‌دهد.

دیجیاتو: محقق ایرانی دانشگاه دانمارک موفق شد پادزهری بسازد که سم ۱۷ نوع مار مرگبار آفریقا را خنثی می‌کند و جان هزاران نفر را نجات می‌دهد.

دانشمندان با استفاده از پادتن‌های لاما و آلپاکا پادزهر جدیدی ساخته‌اند که در برابر خانواده وسیعی از مارهای سمی آفریقا، از جمله مامبای سیاه، کبرا و رینکال محافظت ایجاد می‌کند. محققان با موفقیت این پادزهر را روی موش‌ها آزمایش کردند.

نیاز به پادزهرهای جدید حیاتی است. هر ساله بین ۸۱ هزار تا ۱۳۸ هزار نفر، عمدتاً در مناطق روستایی آفریقا و آسیا، بر اثر مارگزیدگی جان خود را از دست می‌دهند و ۴۰۰ هزار نفر نیز دچار جراحات دائمی مانند قطع عضو، نابینایی یا زخم‌های باز وحشتناک می‌شوند.

بااین‌حال، فرایند تولید پادزهر در یک قرن گذشته تقریباً هیچ تغییری نکرده است. محصولات فعلی هنوز براساس دوشیدن زهر مارها، تزریق آن به اسب‌ها و سپس برداشت پادتن‌های تولیدشده در بدن اسب ساخته می‌شوند.

اکنون پژوهشگران دانشگاه فنی دانمارک، ازجمله «شیرین احمدی»، محقق ایرانی، برای غلبه بر این نقص‌ها به سراغ نانوبادی‌ها رفتند. نانوبادی‌ها پادتن‌های بسیار کوچکی هستند که از حیواناتی مانند شتر، لاما و آلپاکا به دست می‌آیند.

ساخت پادزهری برای درمان سم ۱۷ مار مرگبار

به گزارش تلگراف، برخلاف پادتن‌های اسب یا انسان که از چهار زنجیره پروتئینی تشکیل شده‌اند، نانوبادی‌ها فقط از یک زنجیره تشکیل شده‌اند. این ساختار مزایای فوق‌العاده‌ای دارد: به دلیل اندازه کوچک، بسیار سریع‌تر از پادتن‌های معمولی به بافت‌ها نفوذ می‌کنند، و می‌توانند آسیب‌های ناشی از زهر (مانند «نکروز» یا مرگ بافتی و فلج عصبی) را قبل از گسترش متوقف کنند. به‌علاوه، تولید آنها نیز در آزمایشگاه ارزان‌تر است، خلوص بالاتری دارند و در برابر دما بسیار پایدارتر هستند.

اما چالش اصلی تنوع بسیار زیاد سموم بود. شیرین احمدی که یکی از محققان اصلی این پژوهش بوده، دراین‌باره می‌گوید: «مقیاس کار در ابتدا واقعاً ترسناک بود. آیا ممکن بود که بتوان کل خانواده‌های سمی در میان این همه مارهای مختلف را پوشش داد؟»

برای ساخت این پادزهر، محققان یک آلپاکا و یک لاما را با ترکیبی از زهر ۱۸ مار خطرناک خانواده الاپید در آفریقا ایمن‌سازی کردند. سپس با استفاده از روشی به نام «Phage Display» پادتن‌های خون این حیوانات را غربالگری کردند تا قوی‌ترین و گسترده‌ترین آنها را شناسایی کنند. درنهایت، محققان به یک ترکیب حاوی ۸ نانوبادی رسیدند. این ۸ نانوبادی به تنهایی قادر بودند ۷ خانواده یا زیرخانواده سم‌های مختلف را که در زهر این مارها یافت می‌شوند، خنثی کنند.

این پادزهر ترکیبی در آزمایش روی موش‌ها، مرگ ناشی از زهر ۱۷ مار را خنثی کرد (تنها استثنا مامبای سبز شرقی بود). مهم‌تر اینکه این درمان توانست به‌طور قابل توجهی نکروز ناشی از زهر کبراهای پرتاب‌کننده زهر و رینکال‌ها را متوقف کند؛ این همان آسیبی است که منجر به قطع عضو قربانیان می‌شود.

شیرین احمدی لحظه دریافت این نتایج را اینگونه توصیف می‌کند: «یادم می‌آید که در رستوران با خواهرم نشسته بودم که پیامی حاوی نمودار داده‌ها را روی گوشی‌ام دریافت کردم. پریدم هوا و در رستوران فریاد زدم! بعد مجبور شدم توضیح دهم که این‌ها نتایجی هستند که ما مدت‌ها به دنبالش بودیم.»

برخلاف فرایند سنتی، پس از طراحی این محصول می‌توان آن را به‌طور نامحدود در آزمایشگاه و با استانداردهای دقیق تکثیر کرد و دیگر نیازی به ایمن‌سازی مجدد لاماها نیست. بااین‌حال، هنوز مسائلی باقی مانده است. این پادزهر جدید بسیار سریع عمل می‌کند، اما نیمه‌عمر کوتاهی در بدن دارد. این بدان معناست که ممکن است برای خنثی‌سازی کامل زهری که به تدریج در بدن پخش می‌شود، به چند دوز تزریق نیاز باشد. همچنین محققان می‌گویند برای عرضه عمومی این محصول به حداقل پنج سال زمان به‌منظور آزمایش‌های بالینی انسانی نیاز است.