کورسوی امیدی برای احیای دریاچه ارومیه

مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی اعلام کرد انتقال آب ارس به تبریز علاوه بر تأمین نیازهای شهری، می‌تواند نقشی کلیدی در احیای دریاچه ارومیه داشته باشد.

ایران: با افزایش نگرانی‌ها از کمبود منابع آبی در استان آذربایجان شرقی، پروژه انتقال آب از رودخانه ارس به تبریز به عنوان یکی از اولویت‌های راهبردی و اجرایی در دستور کار قرار گرفته است.

«بهرام سرمست»، استاندار آذربایجان شرقی، با تأکید بر اهمیت حیاتی این طرح و تعیین ضرب‌الاجل یک‌ساله برای تکمیل آن، اجرای سریع و بی‌وقفه این پروژه حیاتی را مطالبه کرده است. این پروژه ملی با هدف تأمین آب شرب بیش از دو میلیون نفر در شهرستان‌های جلفا، مرند و تبریز طراحی شده و طبق گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی ، اجرای آن در شرایط فعلی ضرورتی انکارناپذیر است.

در چنین شرایطی، تسریع در بهره‌برداری از خط انتقال آب ارس می‌تواند نقشی کلیدی در تضمین امنیت آبی منطقه ایفا کرده و گامی مؤثر در مسیر تاب‌آوری اقلیمی و توسعه پایدار استان باشد. این پروژه نه‌تنها پاسخی به نیازهای فوری مردم، بلکه نمادی از عزم ملی دولت چهاردهم برای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی و مدیریت هوشمند منابع طبیعی محسوب می‌شود. 

«یوسف غفارزاده» مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی می‌گوید: «پروژه انتقال آب از رودخانه ارس با هدف تأمین آب شرب برای جمعیتی حدود ۳ میلیون نفر طراحی شده است. این پروژه شامل شهرستان‌های جلفا، مرند، شبستر و تبریز است که با توجه به تنش‌های آبی اخیر در فصل تابستان، کاهش بارندگی و افزایش دمای هوا، اجرای آن به عنوان یک ضرورت حیاتی را در دستور کار قرار داده است. در سال‌جاری، به دلیل کاهش آبگیری سدها و افت روان‌آب‌ها، استان آذربایجان شرقی با تنش آبی جدی مواجه است. بر همین اساس، استاندار محترم تأکید کردند که زمان اجرای پروژه باید به حداقل ممکن کاهش یافته و در کوتاه‌ترین زمان ممکن به بهره‌برداری برسد». 

ضرورت طرح انتقال آب ارس

مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی اجرای پروژه انتقال آب ارس را تشریح کرده و می‌گوید: «این پروژه حیاتی، زیربنایی و راهبردی شامل آبگیر و پیش‌تصفیه با ظرفیت برداشت ۱۸۴.۴ میلیون مترمکعب در سال در حاشیه رودخانه ارس، خط انتقال شامل لوله فولادی ۲۰۰۰ میلیمتری به طول ۱۰۵ کیلومتر و تونل به طول ۵ کیلومتر، تصفیه‌خانه در دو مدول به ظرفیت کل ۷ مترمکعب در ثانیه با یک باب ایستگاه پمپاژ به ارتفاع پمپاژ ۱۵۰ متر و ۷ باب مخزن به حجم کل ۲۶۰ هزار متر مکعب و نیرورسانی شامل احداث پست برق ۱۳۲/۴۰۰ کیلوولت و خط ۱۳۲ کیلوولت به طول ۷۰ کیلومتر است.

ضرورت طرح انتقال آب ارس نیز با هدف تأمین بلندمدت نیازآبی شهرستان‌های تبریز، مرند، شبستر و جلفا با جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون نفر در افق ۱۴۲۵ شامل ۲۲ شهر از جمله کلانشهر تبریز و ۱۶۹ روستا و مجتمع‌های صنعتی واقع در مسیر خط انتقال آب ارس هدفگذاری شده است. در این پروژه، آب از رودخانه ارس برداشت شده و در قالب حقابه استان آذربایجان شرقی، برای شرب شهرهای مسیر و در نهایت تبریز منتقل خواهد شد.»

طبق گفته این مقام مسئول، «در فاز اول طرح، تاکنون حدود ۴۰ کیلومتر از لوله‌گذاری انجام شده و ۶ ایستگاه پمپاژ احداث شده است. اقدامات باقی مانده عبارت است از حدود ۹۵ کیلومتر لوله‌گذاری، یک ایستگاه پمپاژ، تصفیه‌خانه با ظرفیت ۶.۶ متر مکعب در ثانیه، تونل ۵.۵ کیلومتری و مخازن بین‌راهی با ظرفیت ۱۸۰ هزار متر مکعب که پس از تکمیل، پروژه به مرحله نهایی رسیده و آب شرب تبریز و شهرهای مسیر تأمین خواهد شد». 

تأمین اعتبارات از منابع داخلی

مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی ادامه می‌دهد: «مطالعات طرح انتقال آب ارس از سال ۱۳۸۵ آغاز شده و با اخذ مجوزهای لازم در نهایت اجرای طرح به‌صورت فاینانس خارجی تصویب شد. اما تحریم‌های ظالمانه وعدم تأمین اعتبار مورد نیاز از محل فاینانس خارجی، سال‌ها اجرای این پروژه را با کندی مواجه کرد. در نتیجه، تصمیم بر آن شد که پروژه از منابع مالی داخلی مانند مولدسازی، بدهی کشور آذربایجان بابت سدهای خداآفرین و قیزقلعه سی و اعتبارات تملک دارایی تأمین مالی شود.

بنابراین برای این منظور، اقدامات قراردادی و کارشناسی انجام شد تا فاینانس خارجی به منابع ریالی تبدیل شود. در نهایت، وزارت نیرو پیشنهاد خود را به سازمان برنامه و بودجه ارائه داد و مصوبه هیأت دولت اخذ شد و پس از طی مراحل ترک تشریفات، پروژه به قرارگاه خاتم‌الانبیا واگذار شد تا تعهدات اجرایی شروع شود».

«یوسف غفارزاده» تصریح می‌کند: «با توجه به شرایط بحرانی آب در فصل تابستان و دستور استاندار محترم، برنامه‌ریزی شد تا پروژه در چندین جبهه کاری به صورت هم‌زمان اجرا شود. در همین راستا، برای تصفیه‌خانه، ایستگاه‌های پمپاژ، تونل و لوله‌گذاری، کارگاه‌های مجزا تعریف شد تا زمان اجرای پروژه نیز به حداقل برسد».

وی ادامه می‌دهد: «بر اساس هماهنگی‌های صورت‌گرفته با پیمانکار و مشاور، مقرر شده است که خط لوله فاز اول ظرف یک سال تکمیل شده و فاز تکمیلی سال بعد به بهره‌برداری برسد. البته قابل تأکید است که اجرای این حجم از عملیات نیازمند تأمین نقدینگی کافی است که پیگیری‌های لازم از سوی استانداری، وزارت نیرو و سایر نهادهای مسئول در حال انجام است». 

تأمین آب شرب و توسعه پایدار

طبق گفته «یوسف غفارزاده»، «هدف اصلی پروژه انتقال آب ارس این است که با تکمیل فاز اول، لوله‌گذاری باقی‌مانده انجام شود، تصفیه‌خانه نهایی گردد و آب ابتدا به شهرهای مسیر و تبریز برسد. در حال حاضر، پروژه به صورت ریالی تعریف شده و سازمان برنامه و بودجه مصوبه لازم را صادر کرده است. با تأمین اعتبار و تزریق مالی مناسب، امید است که پروژه در زمان مقرر به بهره‌برداری برسد و بخش مهمی از مشکلات آبی استان برطرف شود».

مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی تصریح می‌کند: «در فاز اول پروژه انتقال آب از رودخانه ارس، پیش‌بینی شده که تصفیه‌خانه با ظرفیت ۷ متر مکعب در ثانیه، حدود ۵۰ درصد از آب را تصفیه کرده و از طریق خط انتقال به کلانشهر تبریز و شهرهای مسیر برساند.

این میزان معادل حدود ۳.۵ متر مکعب در ثانیه است که پس از تکمیل بخش‌های اجرایی، در طول یک سال آینده وارد مدار بهره‌برداری خواهد شد. فاز دوم پروژه نیز که شامل تکمیل ظرفیت تصفیه‌خانه است، یک سال پس از فاز اول اجرا خواهد شد. با توجه به ضرب‌الاجل تعیین‌شده از سوی استاندار محترم، تمرکز فعلی بر اجرای فاز اول است تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن، آب اولیه به شهرهای مسیر و تبریز برسد». 

وی ادامه می‌دهد: «با وجود زمان محدود، اگر تزریق مالی به‌موقع انجام شود و جبهه‌های کاری به‌درستی فعال شوند، امکان تکمیل پروژه در بازه زمانی کوتاه‌تر وجود دارد. البته لازمه تحقق این هدف، تأمین نقدینگی کافی و مستمر است». 

انتقال آب ارس به دریاچه ارومیه

مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی ادامه می‌دهد: «اهمیت این طرح تنها تأمین آب شرب تبریز و شهرهای اطراف نیست و یکی از مهم‌ترین مزایای آن کمک به احیای دریاچه ارومیه از طریق برگشت پساب آن به دریاچه ارومیه است. طبق برنامه‌ریزی، ۷۵ درصد از آب واردشده به شهرها به پساب تبدیل شده و پس از تصفیه، به دریاچه ارومیه بازخواهد گشت.

برای مثال، اگر ۱۲۰ میلیون متر مکعب آب تأمین شود، حدود ۹۰ میلیون متر مکعب آن می‌تواند به دریاچه ارومیه تزریق شود. این موضوع بویژه برای شهرهایی مانند شبستر و تبریز و مناطقی از اطراف دریاچه ارومیه که در طرح آب شرب قرار دارند، اهمیت زیست‌محیطی بالایی دارد». 

وی می‌افزاید: «در فاز اول، با تصفیه ۵۰ درصدی و انتقال ۳.۵ متر مکعب در ثانیه، بخش قابل توجهی از آب به تبریز و شهرهای مسیر خواهد رسید. تفاوت فاز اول و دوم از نظر اثرگذاری بر دریاچه ارومیه چندان زیاد نیست، چرا که اجرای آن‌ها به‌صورت موازی برنامه‌ریزی شده و فاز دوم حدود ۶ ماه پس از فاز اول تکمیل خواهد شد.

نکته مهم دیگر، ساختار خطی پروژه است که امکان تقسیم‌بندی آن به بخش‌های مستقل را فراهم می‌کند. برای مثال، در مسیر ۹۰ کیلومتری لوله‌گذاری باقی‌مانده، می‌توان هر ۱۵ کیلومتر را با یک کارگاه مستقل اجرا کرد، چرا که این بخش‌ها به هم وابسته نیستند». 

طبق گفته این مقام مسئول، «در حال حاضر، تأمین مالی پروژه از فاینانس خارجی به منابع ریالی تبدیل شده است. با توجه به اینکه این پروژه جزو دغدغه‌های اصلی دولت، هیأت دولت، استانداری و وزارت نیرو است، انتظار می‌رود با حمایت‌های لازم دولت، در بازه زمانی تعیین‌شده به بهره‌برداری رسیده و بخشی از مشکلات آبی منطقه را برطرف کند».