یکی از سازمان‌هایی که ممکن است این روزها بیشتر نامش را بشنوید، سازمان مردم نهاد یا همان ngo است. در این مقاله، شما را با سازمانهای مردم نهاد بیشتر آشنا می‌کنیم و توضیح می‌دهیم که ngo چیست.
پیش از پاسخ به این پرسش مهم که ngo چیست، باید بدانیم این واژه در انگلیسی به چه معناست. ngo در زبان انگلیسی مخفف این ۲ کلمه است:
درنتیجه ngo در زبان فارسی مترادف با «سازمان غیردولتی یا مردم نهاد» است. این سازمان به‌اختصار «سمن» نامیده می‌شود.
سازمان مردم نهاد معمولا از گروهی از افراد تشکیل شده است که مستقل از دولت‌ها هستند. این اصطلاح را سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ میلادی برای تمایز میان نهادهای دولتی و سازمانهای خصوصی ابداع کرد. سازمانهای مردم نهاد عموما توسط شهروندان عادی برای هدف یا ارائه خدمتی خاص و انجام‌دادن کارهای داوطلبانه تشکیل می‌شوند. این سازمان‌ها از ظرفیت خود برای حمایت، در بخش غیردولتی استفاده می‌کنند.
بانک جهانی سمن‌ها را این‌طور تعریف می‌کند:
سازمانهای خصوصی که برای تسکین دردها، توسعه منافع فقرا، حفاظت از محیط‌زیست، ارائه خدمات اجتماعی یا توسعه جامعه فعالیت می‌کنند.
در ایران هم سمن تعریف مشابهی دارد. بر اساس «آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد» مصوب سال ۱۳۹۵، سمن عبارت است از:
نهادی غیردولتی که به‌منظور فعالیت در راستای توسعه اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایجاد شده یا می‌شود.
سازمانهای مردم نهاد ساختارهای مختلفی دارند. بعضی از آنها ممکن است فعالیت جهانی کنند و فعالیت برخی دیگر به محله‌ای از شهری کوچک محدود می‌شود. در دهه‌های گذشته تعداد سازمانهای مردم نهاد و نفوذ آنها در بخش‌های مختلف رشد فزاینده‌ای داشته است. در حال حاضر این گروه‌ها نه‌تنها مردمی فعالیت می‌کنند، بلکه مشاور دولت‌ها، آژانس‌های بین‌المللی و حتی سازمان ملل هم شده‌اند. کارکرد این گروه‌ها در دموکراسی به اندازه‌ای است که گاهی به آنها «سازمانهای جامعه مدنی» هم می‌گویند. «سازمان عفو بین‌الملل» و «صلیب سرخ» از جمله سمن‌های مشهوری هستند که در سراسر جهان فعالیت می‌کنند.
مهم‌ترین سؤالی که ممکن است بعد از درک مفهوم سمن از خودتان بپرسید، این است که نقش ngo چیست؟ تشکیل این سازمان یا گروه برای کشور چه فایده‌ای دارد؟
در جامعه مدنی، سازمانهای مردم نهاد بازیگران اصلی به شمار می‌روند. این سازمان‌ها در تغییرات اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌کنند. فعالیت سمن‌ها ممکن است به مسائل اجتماعی، سیاسی، محیط‌زیستی و حقوق بشری مربوط باشد، اما به این حوزه‌ها محدود نیست. سازمانهای غیردولتی در جامعه گروه‌هایی را تشکیل می‌دهند که:
البته طبق پژوهش‌ها، بیشتر این سازمان‌ها فعالیت دشواری دارند. از یک‌سو دولت‌ها و از سوی دیگر شرکت‌هایی که می‌خواهند انتقادات واردشده به خود را سرکوب کنند، به این گروه‌ها و سازمان‌ها فشار می‌آورند. مقررات محدودکننده و تشکیل کمپین‌هایی علیه سمن‌ها برای بی‌اعتبارکردن آنها نزد افکار عمومی از جمله مشکلات پیش روی سمن‌ها در سراسر جهان است.
برای دسته‌بندی سمن‌ها راه‌های متعددی وجود دارد، اما در کل این سازمان‌ها به ۲ دسته تقسیم می‌شوند:
علاوه بر این، سمن‌ها را می‌توان بر اساس کارهایی که انجام می‌دهند هم تقسیم‌بندی کرد:
بر اساس آخرین آماری که در وب‌سایت وزارت کشور در دسترس است، در حال حاضر ۸۷۰ سازمان مردم نهاد فقط در معاونت مشارکت‌های اجتماعی این ورزات‌خانه ثبت شده‌اند و فعالیت می‌کنند. موضوع فعالیت سمن‌ها در لیست ngo های ایران به این موارد محدود می‌شود:
علاوه بر این، بر اساس آخرین آمار موجود در پایگاه اطلاع‌‌رسانی و خیریه‌‌های کشور، در حال حاضر ۵۶۳۶۷ سمن در زمینه امور خیریه در کشور فعالیت می‌کنند.
اگر به این فهرست اسامی سازمان های مردم نهاد جهاد را هم اضافه کنیم، متوجه گسترش این نهاد مدنی در کشور می‌شویم. سازمانهای مردم نهادی که زیر نظر وزارت‌خانه جهاد کشاورزی فعالیت می‌کنند، بر اساس قانون اهداف و وظایف این وزارت‌خانه برای توسعه امور کشاورزی تأسیس می‌شوند.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ظرفیت زیادی برای مشارکت مردمی دارد. هم در مقدمه و هم در اصل‌های مختلف این قانون بر همکاری مردم در مسائل مختلف جامعه تأکید شده است. اصول سوم، هفتم و صدم این قانون بیش از همه بر مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خود تأکید کرده‌اند. در اصل بیست‌وششم هم بر آزادی تشکل‌ها تأکید شده است:
احزاب، جمعیت‌ها، انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته‌شده آزادند، مشروط به این که اصول استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند. هیچ‌کس را نمی‌توان از شرکت در آنها منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت.
بر همین اساس، هیئت وزیران «آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی» را در سال ۱۳۸۴ و «آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد» را در سال ۱۳۹۵ تصویب کرد. در حال حاضر، در ایران این قوانین و مقررات برای تأسیس و اداره سمن‌ها اجرا می‌شوند.
بر اساس آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد، سمن‌ها نهادهایی غیردولتی و غیرانتفاعی هستند. به‌زبان ساده‌تر، در قوانین ایران به سازمان‌هایی مردم نهاد می‌گویند که دولت و نهادهای حاکمیتی در تأسیس و اداره آنها هیچ نقشی نداشته باشند و فعالیت در آنها هیچ گونه منفعت اقتصادی را نصیب اعضا نکند.
برای ثبت سازمان مردم نهاد باید به سامانه معاونت امور سازمانهای مردم نهاد وزارت کشور مراجعه کنید. بعد از آن تا ۱۰ روز نتیجه درخواست‌تان در همین سامانه مشخص می‌شود.
پس از مشخص‌شدن نتیجه، باید مشخصات مؤسسان سازمان را به همراه اساسنامه‌ای که برای آن تنظیم کرده‌اید، در این سامانه وارد کنید. در مرحله بعدی نماینده سازمان باید به اداره کل امور سازمانهای مردم نهاد در وزارت کشور مراجعه کند. در صورتی که در شهری غیر از تهران سکونت دارید هم نماینده سازمان باید به استانداری یا فرمانداری مراجعه کند و مدارک لازم را تحویل بدهد.
با تحویل مدارک لازم به وزارت کشور، استانداری یا فرمانداری، هیئت نظارت مربوطه تا ۱ هفته فرصت دارد درباره صدور پروانه سمن تصمیم بگیرد. درنهایت هم با تصویب اساسنامه سمن و معرفی آن برای ثبت به‌عنوان شخصیت حقوقی، پروانه به هیئت مؤسس تحویل داده می‌شود.
بر اساس ماده ۱۸ آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی، برای تشکیل هر سمن باید حداقل ۵ نفر به‌عنوان عضو هیئت مؤسس معرفی شوند. اعضای هیئت مؤسس باید این ویژگی‌ها را داشته باشند:
در ماده ۱۷ آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد، ۲ شرط دیگر هم به این شرایط اضافه شده است:
یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های اصلی اعضای سمن‌ها برآورده‌کردن نیازهای مالی این سازمان‌هاست. این سازمانهای غیردولتی در کشورهای مختلف با کمک دولت‌ها، سازمان‌هایی مثل سازمان ملل یا بانک جهانی، خیرین و مؤسسات خصوصی اداره می‌شوند.
در کشور ما بر اساس ماده ۶ آیین‌نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی، منابع مالی سمن‌ها عبارت‌اند از:
طبق ماده ۳۰ آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد، هر سمن باید منابع تأمین هزینه‌های خود را در اساسنامه مشخص کند.
مطابق با ماده ۷ آیین‌نامه تشکل‌های مردم نهاد، شورایی به‌نام «شورای ملی توسعه و حمایت از تشکل‌ها» بر فعالیت این سازمان‌ها نظارت می‌کند. معاون اجتماعی وزیر کشور رئیس این شوراست. اعضای دیگر این شورا نماینده‌هایی از این وزارت‌خانه و سازمان‌ها هستند:
بر اساس ماده ۲۸ همین آیین‌نامه، در صورتی که یک سمن اقدامی خلاف قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران انجام دهد، این مراحل اجرا می‌شود:
برای ثبت این سازمان ۲ راه دارید. هم می‌توانید اینترنتی، یعنی از طریق سامانه معاونت امور سازمانهای مردم نهاد وزارت کشور، اقدام کنید و هم با مراجعه حضوری به اداره کل امور سازمانهای مردم نهاد در وزارت کشور، استانداری‌ها و فرمانداری‌های کشور درخواست صدور پروانه سمن را ثبت کنید.
برای تقاضای ثبت سمن باید مدارک شناسایی، مدرک تحصیلی ۲ عضو مؤسس کارشناس در زمینه فعالیت سازمان و معرفی‌نامه نماینده هیئت مؤسس را ارائه کنید.
بر اساس قوانین و مقررات موجود، سمن‌ها می‌توانند در حوزه فعالیت اساسنامه خود و اموری مثل مشاوره دولت مشارکت کنند.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها