نیتروژن  یکی از عناصر کلیدی در رشد رویشی گیاهان است؛ نقش اصلی آن در ساخت پروتئین‌ها، کلروفیل و رشد سریع بافت‌های سبز است. کمبود نیتروژن باعث توقف رشد، زردی برگ‌ها و کاهش محصول می‌شود؛ از سوی دیگر مصرف بی‌رویه آن می‌تواند منجر به آب‌شویی، آلودگی محیط و کاهش کیفیت محصول شود.

انواع رایج کودهای نیتروژنی و مشخصات آنها

کود اوره: پرمصرف‌ترین منبع نیتروژن معدنی؛ کاربرد به‌صورت پاشش سطحی، توزیع در خاک یا در محلول‌پاشی (برای فرمولاسیون مایع) انجام می‌شود.معایب: در شرایط گرم و قلیایی بخشی از نیتروژن ممکن است به صورت آمونیاک از دست برود.مگر اینکه با آب شسته یا در خاک مخفی شود.

نیترات کلسیم: منبع نیترات قابل‌دسترس برای گیاه و همچنین کلسیم را تامین می‌کند؛ مناسب برای محصولاتی که نیاز به کلسیم‌ دارند (مثل میوه‌ها و سبزیجات حساس به نقص کلسیم)

آمونیوم نیترات:هم به صورت آمونیومی و هم نیتراتی قابل تبدیل است؛ راندمان خوب ولی در برخی کشورها دسترسی یا مقررات محدودیت دارد.

UAN: مناسب برای کوددهی سطحی، سازگار با سیستم‌های آبیاری و محلول‌پاشی؛ قابل اختلاط با برخی کودها و سموم (باید سازگاری بررسی شود).

سولفات آمونیوم: هم نیتروژن و هم گوگرد دارد. مناسب خاک‌هایی که نیاز به گوگرد دارند یا pH را کمی کاهش می‌دهد.

. . .

ترکیب کودهای نیتروژن با سایر کودها

نیتروژن + فسفر (N+P): گاهی به‌عنوان کود شروع‌کننده (starter) در اطراف بذر استفاده می‌شود؛ اما کودهای حاوی N در تماس مستقیم با بذر (بخصوص اوره، UAN) می‌توانند به بذر آسیب برسانند—وظیفه‌ی راهنماهای فنی این است که محدودیت تماس مستقیم را مشخص کنند.

نیتروژن + پتاسیم (N+K): برای تعادل رشد رویشی و روزنه‌های آب‌دهی مفید است؛ نکته این است که ترکیب فیزیکی برخی فرمول‌ها با هم ممکن است رسوب دهند یا با بذر ناسازگار باشند.

نیتروژن + سیلیکات (N + Si): سیلیکات پتاسیم (Potassium silicate) می‌تواند مقاومت به تنش‌های محیطی، آفات و بیماری‌ها را افزایش دهد. ترکیب مناسب سیلیکات پتاسیم با منابع نیتروژن می‌تواند هم‌افزایی در مقاومت و کیفیت محصول ایجاد کند اما قبل از اختلاط باید سازگاری شیمیایی و pH مخلوط بررسی شود.

“Efficient nitrogen management is not just about increasing crop yields, but also about sustaining soil health and protecting the environment.” – FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations)

مدیریت کارآمد نیتروژن تنها به افزایش عملکرد محصول مربوط نمی‌شود، بلکه به پایداری سلامت خاک و حفاظت از محیط زیست نیز ارتباط دارد.» – سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)

مقدار مصرف کودها

مقدار مصرف کود سیلیکات پتاسیم برای محلول‌پاشی در مزارع معمولا تا حداکثر ۵ لیتر سیلیکات پتاسیم مایع در هکتار (با حجم آب حامل معمولاً ۴۰۰–۸۰۰ لیتر در هکتار) توصیه می شود. مقدار دقیق وابسته به فرمولاسیون محصول (مایع یا پودری)، نوع گیاه، مرحله رشد و شرایط خاک و آب‌و‌هوایی است. محلول‌پاشی برای پاسخ سریع گیاه (مثلاً تقویت مقاومت به تنش یا بیماری) مناسب‌تر است؛ آبیاری کود (ریشه‌ای) معمولاً با مقادیر کمتر در هر نوبت اما تکرار شده انجام می‌شود.

مقدار مصرف کود اوره در زراعت‌های دیم و آبی مثل گندم، جو: حدود 100–180 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در 2–3 نوبت (شروع رشد، قبل از ساقه‌دهی و خوشه‌دهی). ذرت و محصولات پرنیاز: 330–540 کیلوگرم اوره در هکتار. باغات: معمولاً بر اساس سن درخت؛ حدود 50–150 گرم اوره برای هر سال سن درخت (برای درختان جوان کمتر، برای بالغ‌ها بیشتر).

مقدار مصرف کود نیترات کلسیم در سبزیجات و صیفی‌ها: 20–30 کیلوگرم در هکتار در هر نوبت آبیاری یا محلول‌پاشی، بسته به محصول و مرحله رشد.

درختان میوه: 200–400 گرم برای هر درخت بالغ در چند نوبت (معمولاً اوایل رشد و بعد از تشکیل میوه).

گلخانه‌ای / هیدروپونیک: محلول غذایی در محدوده 150–200 ppm N و همزمان تأمین کلسیم

کود سولفات آمونیوم 

غلات و ذرت: 80–150 کیلوگرم N در هکتار → معادل 380–700 کیلوگرم سولفات آمونیوم در هکتار.

درختان میوه: 300–500 گرم در هر درخت بالغ، تقسیم در چند نوبت.

سبزیجات: 20–40 کیلوگرم در هکتار در هر نوبت، به‌ویژه در خاک‌های کم‌گوگرد.

. . .

جمع‌بندی

کودهای نیتروژنی (اوره، نیترات کلسیم، آمونیوم نیترات، UAN و سولفات آمونیوم) قلب برنامه‌های تغذیه گیاه هستند. انتخاب نوع کود و مقدار مصرف باید بر اساس نیاز واقعی گیاه، آزمون خاک، شرایط آب‌وهوایی و مرحله رشد انجام شود. تقسیم کوددهی به چند نوبت و استفاده‌ی ترکیبی از منابع مختلف (مثلاً N+Ca یا N+S) می‌تواند علاوه بر تأمین نیتروژن، عناصر دیگر را هم در دسترس گیاه قرار دهد و به افزایش عملکرد و کیفیت کمک کند. در عین حال، مدیریت صحیح مصرف مانع از هدررفت و آلودگی محیط زیست خواهد شد.