استفاده سوء یا خودسرانه از داروهای اعتیادآور ممکن است نتایج خطرناک و حتی مرگ‌باری را به دنبال داشته باشد. بسیاری از افراد بر این باورند که چون پزشک‌ها داروها را تجویز می‌کنند، پس داروها بی‌خطرند؛ اما باید بدانید اینکه پزشکی دارویی را توصیه کرده، به این معنی نیست که آن دارو برای همه مناسب است. در ادامه، به نقل از مقالات پزشکی، درباره این داروها، عوارض جانبی، نشانه‌های اعتیاد و راه‌های کنترلشان توضیحاتی داده‌ایم.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
معنی سوءمصرف دارو | عوامل اثرگذار بر سوءمصرف داروهای اعتیادآور | انواع داروهای اعتیادآور | راه‌های پیشگیری از اعتیاد به داروها | کمک به افراد گرفتار اعتیاد | سخن آخر
سوءمصرف دارو یعنی دارویی به‌دلیلی به‌جز دلیل پزشکی استفاده شود. اعتیاد به دارو (حتی داروهای تجویزی پزشک) یکی از انواع اختلال در مصرف دارو است. این بیماری ممکن است روی عملکرد مغز و رفتار اثر بگذارد و کنترل فرد را برای مصرف دارو مختل کند. در ابتدا، خود فرد انتخاب می‌کند که از این داروها استفاده کند؛ اما به‌مرور زمان، تغییراتی در مغز اتفاق می‌افتد که کنترل شخصی و توانایی انتخاب درست را از او می‌گیرد. زمانی که این اتفاق بیفتد، فرد نیاز فوری به دریافت میزان بیشتری از دارو را در خود احساس می‌کند.
همان‌قدر که تعداد خطای پزشکی در دنیا افزایش یافته، سوءمصرف دارو نیز بیشتر شده است. پژوهشگران آمریکایی در سال ۲۰۱۵ دراین‌باره تحقیقی انجام داده‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد ۱۸میلیون و ۹۰۰هزار آمریکایی بالای ۱۲ سال، در یک سال گذشته نسبت به داروهای تجویزی سوءمصرف داشته‌اند. این یعنی ۶ درصد از کل جمعیت آمریکا! همچنین ۱ درصد از این افراد در مصرف داروها اختلال در مصرف داشته‌اند.
بر اساس بررسی‌های انجام‌شده در ایران، مصرف دارو ۳ برابر استانداردهای جهانی بوده و ایران جزو ۲۰ کشور اول دنیا و دومین کشور قاره آسیا پس از چین در زمینه مصرف خودسرانه داروهای تجویزی است.
یکی از دلایل افزایش استفاده غیراصولی از داروها این است که این داروها بیش از هر زمان دیگری در دسترس‌اند. پزشکان به‌طور مداوم در حال تجویز دارو هستند، تعداد داروخانه‌ها روز‌به‌روز بیشتر می‌شود و سایت‌های زیادی هم پدید آمده‌اند که این داروها را در اختیار افراد قرار می‌دهند. نوجوانان ممکن است به‌طور مخفیانه از داروهای والدینشان استفاده کنند. بسیاری از جوانان هم هیچ اطلاعی ندارند که دقیقا در حال استفاده چه دارویی هستند یا کدام‌یک از آنها عوارض جدی دارند یا کدام‌ها باهم تداخل دارویی ایجاد می‌کنند.
درست است که برخی افراد به داروهای تفریحی قاچاق (هروئین یا کوکائین) معتاد می‌شوند، اما این امکان هم وجود دارد که افرادی به داروهایی که پزشک تجویز کرده معتاد شوند. در صورتی که فردی به داروهای اعتیادآور وابسته شود، حتی زمانی‌که به او آسیب می‌رساند، به مصرف خود ادامه می‌دهد.
برخی از عوامل گاهی فرد را تحریک می‌کنند که به استفاده نادرست از داروها روی بیاورد. این عوامل خطرآفرین شامل موارد زیرند:
برخی داروهای تجویزی از سایر داروها اعتیادآورترند. اکثر داروهای اعتیادآور با ترشح‌کردن دوپامین فراوان، روی سیستم پاداش مغز تأثیر می‌گذارند. این پاداش برای مغز آن‌قدر خوشایند است که تمایل پیدا می‌کند با مصرف دوباره دارو، آن حس را مجددا تجربه کند. بعد از مدتی، ممکن است بیمار برای اینکه حس کند خوش‌حال یا عادی است، خود را وابسته به این داروها بیابد. در ضمن، برخی افراد نسبت به میزان ثابت دارو مقاوم می‌شوند. در این صورت، فرد وسوسه خواهد شد میزان بیشتری از آن را مصرف کند. در ادامه، ۳ نوع از این داروها را بررسی می‌کنیم: اپیوئید ها، مهارکننده‌های سیستم عصبی مرکزی و محرک‌ها.
اپیوئیدها (Opioids) در بدن احساس سرخوشی ایجاد می‌کنند. این داروهای اعتیادآور عموما برای درد تجویز می‌شوند. از اوایل دهه ۹۰ میلادی، میزان تجویز پزشکی اپیوئیدها در آمریکا افزایش یافت. شاید دلیلش افزایش میانگین سنی افراد جامعه بوده باشد. اگر این داروها زیر نظر پزشک مصرف شوند، می‌توانند درد را کاهش داده و کیفیت زندگی را افزایش دهند. اگر استفاده از این داروها کوتاه‌مدت یا با نظارت پزشک باشد، احتمال وابستگی به دارو کم است؛ اما اگر از اپیوئیدها طولانی‌مدت یا خودسرانه استفاده شود، ممکن است سوءمصرف، وابستگی یا اعتیاد ایجاد کند. برخی افراد برای اینکه حس خوشایند سرخوشی را زودتر تجربه کنند، این دارو را به‌صورت پودر استنشاق می‌کنند یا به تزریق آن روی می‌آورند.
مصرف نادرست این دارو در نهایت ممکن است حتی باعث کما یا مرگ فرد شود. علائم و نشانه‌های سوءمصرف اپیوئیدها شامل موارد زیر است:
اکسی‌کدون (Oxycodone) اصولا با نام تجاری اکسی‌کانتین (OxyContin) فروخته می‌شود. گاهی هم در ترکیب با استامینوفن با نام پرکوست (Percocet) به فروش می‌رسد. این داروی اعتیادآور پاسخ سیستم عصبی مرکزی را به درد تغییر می‌دهد. مثل هروئین، این ماده هم به بیمار احساس سرخوشی و آرامش می‌دهد.
کدئین (Codeine) معمولا برای کنترل دردهای خفیف تا متوسط تجویز می‌شود. پزشکان کدئین را در کنار سایر داروها برای درمان سرماخوردگی و تب نیز توصیه می‌کنند؛ مثلا در اکثر شربت‌های سرفه قوی، از این ماده استفاده شده است. اگر از این شربت‌ها در تعداد دفعات بالا استفاده شود، اثرات سرخوشی ایجاد می‌کند. به‌علاوه، ممکن است سطح هوشیاری را تغییر دهد. کدئین در ترکیبات داروهای قاچاق نیز وجود دارد؛ مانند آنچه به نام‌های «نوشیدنی بنفش» یا «سیزروپ» معروف است. این ماده مخدر در خود سودا و گاهی هم شیرین‌کننده دارد.
فنتانیل (Fentanyl) نوعی اپیوئید مصنوعی است. فنتانیل‌ها برای کاهش دردهای حاد و مزمن و معمولا برای بیماران سرطانی تجویز می‌شوند. به‌گفته مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، این دارو بین ۵۰ تا ۱۰۰ بار از مورفین قوی‌تر است. چنین دارویی در بیمار احساس سرخوشی و آرامش ایجاد می‌کند. فنتانیل به‌طور غیرقانونی به‌عنوان موادمخدر تفریحی هم تولید و فروخته می‌شود. در بسیاری از موارد، این دارو با هروئین، کوکائین یا هر دو ترکیب می‌شود. در سال ۲۰۱۷، تحقیقاتی روی ۱۰ ایالت آمریکا انجام شد. نتایج نشان می‌دهند بیش از نیمی از مرگ‌ومیرهای ناشی از مصرف بیش‌ازحد (Overdose) انواع اپیوئید، به‌دلیل فنتانیل بوده است. علاوه بر نشانه‌ها و علائمی که برای سوءمصرف اپیوئیدها عنوان شد، فنتانیل توهم و کابوس هم ایجاد می‌کند.
مپریدین (Meperidine) نیز نوعی اپیوئید مصنوعی است. این دارو عموما با نام تجاری دمرول (Demerol) فروخته می‌شود. مپریدین معمولا برای تسکین دردهای متوسط تا حاد توصیه می‌شود. مثل سایر اپیوئیدها، این دارو هم در بدن احساس سرخوشی ایجاد می‌کند. طبق تحقیقاتی که در سال ۲۰۱۱ انجام شده، ۲۶۶۶ نفر از آمریکایی‌هایی که بر اثر مسمومیت دارویی جان خود را از دست داده‌اند مسکن‌هایی حاوی مپریدین یا فنتانیل مصرف کرده بودند.
هرگز نباید داروهایی که اپیوئید دارند با آرام‌بخش‌های زیر مصرف شود:
درمان وابستگی به اپیوئیدها شامل دارودرمانی است. این روش به فرد کمک می‌کند بدون خطر اعتیاد، تحت کنترل باشد. دارویی به‌نام بوپرنورفین (Buprenorphine) برای ترک وابستگی به اپیوئیدها استفاده می‌شود. پزشکان اغلب از این دارو به‌همراه نالوکسان (Naloxone) استفاده می‌کنند تا از بدحالی و بازگشت اعتیاد جلوگیری کنند. اگر فردِ تحت درمان این دارو را به‌صورت قرص مصرف کرده باشد و از تمام عوارض سوء اپیوئید رها شده باشد، ممکن است شکل دیگری از بوپرنورفین را در زیر پوست او بکارند. در این صورت، میزان مشخصی از این دارو به‌مدت ۶ ماه در بدن تأمین می‌شود. این دارو به‌صورت تزریق ماهانه هم موجود است. روش‌های دیگری هم برای درمان این وابستگی وجود دارد که به‌دلیل تخصصی‌بودن از آن می‌گذریم.
اگر فردی به اپیوئیدها معتاد شده باشد، هنگام ترک آن نشانه‌های زیر را تجربه خواهد کرد:
مهارکننده‌های سیستم عصبی مرکزی (Central Nervous System Depressant) شامل باربیتورات‌ها (Barbiturates) و بنزودیازپین‌ها هستند. به آنها آرام‌بخش هم گفته می‌شود و اثرات آرام‌کننده و ضدافسردگی دارند. آرام‌بخش‌ها روی بخشی از مغز اثر می‌گذارند که فعالیت مغز را کند می‌کند و حس خواب‌آلودگی یا آرامش ایجاد می‌کنند.
میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا برای کنترل اضطراب یا اختلالات خواب، از آرام‌بخش استفاده می‌کنند. این داروها برای کنترل تشنج یا بیهوشی هم استفاده می‌شوند. استفاده کوتاه‌مدت از آرام‌بخش‌ها می‌تواند به ایجاد احساس راحتی کمک کند؛ اما به‌مرور زمان، بیمار احساس می‌کند برای داشتن همان حس گذشته، به میزان بیشتری از دارو احتیاج دارد. استفاده هم‌زمان از آرام‌بخش‌ها با الکل ممکن است باعث کاهش ضربان قلب و تنفس و در نهایت به مرگ منجر شود.
علائم و نشانه‌های سوءمصرف آرام‌بخش‌ها شامل موارد زیر است:
آلپرازولام (Alprazolam) هم نوعی بنزودیازپین است. این دارو عموما با نام تجاری زاناکس (Xanax) فروخته می‌شود. زاناکس برای درمان اضطراب و اختلال‌های درد تجویز می‌شود. این دارو سیستم عصبی مرکزی را مهار می‌کند و اثر آرام‌بخشی دارد. برخی افراد به‌دلیل سرعتی که این دارو در ایجاد احساس آرامش دارد، از آن استفاده سوء می‌کنند. تحقیقات آمریکایی نشان می‌دهد تعداد افرادی که در سال ۲۰۱۵ به‌دلیل سوءمصرف بنزودیازپین جان باخته‌اند، نسبت به سال ۲۰۰۲، ۴ برابر شده است! اکثر مرگ‌ومیرهای از این دست در صورتی اتفاق افتاده که بنزودیازپین با اپیوئیدها ترکیب شده بودند. از نشانه‌های دیگر اعتیاد به آلپرازولام، مشکلات خواب، تورم دست‌وپا و لرزش است.
کلونازپام (Clonazepam) و دیازپام (Diazepam) هم نوعی بنزودیازپین هستند. این داروها برای درمان اختلال‌های اضطرابی و درد تجویز می‌شوند. همچنین برای کنترل تشنج هم کاربرد دارند. کلونازپام عموما با نام تجاری کلونوپین (Klonopin) و دیازپام هم با نام والیوم (Valium) فروخته می‌شوند. این داروها نیز مانند زاناکس معمولا به‌دلیل اثر آرام‌بخشی که دارند سوءمصرف می‌شوند. احساس سرخوشی که از استفاده این داروها ایجاد می‌شود مشابه اثر الکل است؛ یعنی حس مستی، پرحرفی و آرامش ایجاد می‌کنند. غیرمعمول نیست که سودجویان از زاناکس، کلونوپین یا والیوم در ترکیب با موادمخدر استفاده کنند.
علائم و نشانه‌های سوءمصرف کلونازپام یا دیازپام ممکن است شامل موارد زیر هم باشد:
متداول‌ترین روش برای ترک داروهای ضدافسردگی و آرام‌بخش‌ها مشاوره است. همچنین ممکن است لازم باشد زیر نظر پزشک یک دوره سم‌زدایی انجام شود. اگر میزان مصرف آرام‌بخش‌ها بدون نظارت پزشک یا به‌سرعت کم شوند، ممکن است بیمار را دچار تشنج کند.
اگر فردی به آرام‌بخش‌ها معتاد شده باشد، هنگام ترک آن، نشانه‌های زیر را تجربه خواهد کرد:
محرک‌ها (Stimulants) فعالیت مغز را افزایش می‌دهند. این موضوع سطح هوشیاری و انرژی بدن را افزایش می‌دهد. محرک‌ها به افراد احساس طراوت و پرانرژی‌بودن می‌دهند. این داروها ضربان قلب، قند خون و فشار خون را افزایش می‌دهند و همچنین رگ‌های خونی را تنگ و مجاری تنفسی را گشاد می‌کنند. پزشکان در ابتدا از این داروها برای درمان آسم و چاقی استفاده می‌کردند. امروزه از محرک‌ها برای کنترل اختلال بیش فعالی، افسردگی و حمله خواب هم کمک می‌گیرند. سوءمصرف محرک‌ها به مواردی اطلاق می‌شود که مثلا به میزان بیشتری نسبت به آنچه پزشک تجویز کرده از دارو استفاده شود یا قرصِ پودرشده از بینی استنشاق شود. چنین مواردی ممکن است به اعتیاد به دارو ختم شود.
علائم و نشانه‌های سوءمصرف این دارو شامل موارد زیر است:
در موارد حاد ممکن است تشنج یا ایست قلبی هم بر اثر مصرف این داروها رخ دهد.
آمفتامین (Amphetamine) نوعی محرک سرعت‌بخش است. این دارو پیش از این برای درمان اختلال بیش‌فعالی و حمله خواب استفاده می‌شد. محصولاتی که آمفتامین دارند عموما به این دلیل مورد سوءمصرف قرار می‌گیرند که انرژی‌زا هستند؛ برای مثال، آدرال (Adderall) دارویی ترکیبی است که آمفتامین و دکسترومفتامین (Dextroamphetamine) دارد. افرادی که از خواب عادی محروم‌اند، مثل راننده‌های کامیون، کارمندان شیفتی یا دانشجویانی که امتحان دارند، از این دارو استفاده می‌کنند. در پژوهشی که در دانشگاه میشیگان انجام شد مشخص شد در سال ۲۰۱۲ بیش از ۹ درصد از دانشجویان از این دارو استفاده سوء کرده‌اند.
علاوه بر نشانه‌های سوءمصرف محرک‌ها، اعتیاد به آمفتامین علائم و نشانه‌های زیر را به همراه خواهد داشت:
همانند آدرال، متیل فنیدات (Methylphenidate) نیز محرکی است که روی سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارد. این دارو اصولا با نام تجاری ریتالین (Ritalin) فروخته می‌شود. سطح دوپامین مغز به‌کمک این دارو افزایش می‌یابد. دوپامین به افزایش تمرکز کمک می‌کند؛ بنابراین برای درمان اختلال بیش‌فعالی و حمله خواب مفید است. این دارو نیز مانند سایر محرک‌ها ممکن است ایجاد عادت کند. یکی از دلایلی که ریتالین و سایر محرک‌ها به‌راحتی سوءمصرف می‌شوند، دردسترس‌بودن آنهاست. مصرف این دارو، علاوه بر علائم و نشانه‌های سایر محرک‌ها، ممکن است سبب تحریک‌پذیری و مشکل خواب هم بشود.
در زمان استفاده از داروهای محرک، باید مصرف سایر جایگزین‌هایی که روی سیستم عصبی اثرگذارند با احتیاط انجام شود. این مواد شامل موارد زیر هستند:
اگر فردی به محرک‌ها معتاد شده باشد، هنگام ترک آن نشانه‌های زیر را تجربه خواهد کرد:
پیشنهاد می‌شود برای جلوگیری از اعتیاد به داروهای تجویزی، نکات زیر را در نظر داشته باشید:
وابستگی به داروهای اعتیادآور ممکن است روی سلامتی افراد اثر بگذارد. همچنین احتمال دارد استفاده بیش‌ازحد فرد را به کام مرگ بکشد. اعتیاد به دارو روی روابط و مسائل مالی هم تأثیر دارد. اگر احتمال می‌دهید یکی از عزیزانتان درگیر اعتیاد به دارو شده، از پزشک یا متخصص کمک بگیرید. پزشک یا روانکاو به او مشاوره می‌دهد. حتی ممکن است لازم باشد مدتی در مراکز ترک اعتیاد بستری شود. همچنین بعید نیست لازم باشد برای کاهش میل به دارو یا ازبین‌بردن عوارض ترک آن، داروهای دیگری تجویز شود.
اگر به عزیزان خود مشکوک شده‌اید، موارد زیر می‌تواند برای کمک به آنها مؤثر باشد:
اگر از داروهای اعتیادآور تحت نظر پزشک و در کوتاه‌مدت استفاده شود، در درمان یا تسکین بسیاری از بیماری ها مفید است؛ اما استفاده خودسرانه از آن یا مصرفی خارج از راهنما ممکن است اثرات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. شما چقدر درباره اعتیاد به دارو می‌دانستید؟ آیا وابستگی به دارو را در خود یا اطرافیانتان تجربه کرده‌اید؟ دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
کتاب الکترونیکی
| قیمت نسخه انگلیسی در سایت آمازون | ۱۰ دلار |
|---|---|
| قالب فایل | |
| تعداد صفحه | ۲۳۳ |
| ناشر | Harvard Business Review |
| تعداد فایل | ۱ فایل PDF |
مدیریت زمان به روش اساتید هاروارد
اولویت‌بندی کارها را بیاموزید تا در زمان کمتر، بهینه‌تر کار کنید.
۱۸،۰۰۰ تومان ۱۳،۹۰۰ تومان
مشاهده کتاب الکترونیکی
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها