کلمه وتو (veto) به معنای «من منع می‌کنم» است. در شرایطی که در یک نظام رای‌گیری فارغ از شمارش تعداد رای‌دهندگان، فقط یکی از رای‌دهندگان نظر مخالف با بقیه داشته باشد می‌توانند نتیجه را که حاصل رای اکثریت است لغو کنند، در این حالت است که می‌گویند رای وتو شده است. رای وتو در سازمان ملل متحد نیز وجود دارد که به آن حق وتو می‌گویند. در این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با مفهوم حق وتو، چگونگی ایجاد و کارکرد آن در شورای امنیت سازمان ملل متحد، همچنین استفاده از حق وتو و انتقادات نسبت به آن آشنا کنیم.
با پایان جنگ جهانی دوم و شکل‌گیری سازمان ملل متحد، تقسیم‌بندی جدیدی از قدرت میان کشورها شکل گرفت. سازمان ملل متحد به‌منظور ایجاد صلح میان کشورها ایجاد شد و از همان ابتدا نقش کشورهای قدرتمند در این سازمان بسیار پررنگ بود.
یکی از ارکان سازمان ملل متحد، شورای امنیت است که وظیفه‌ی پاسداری از امنیت و صلح بین‌المللی را به‌عهده دارد. شورای امنیت تصمیمات لازم‌الاجرا در چهارچوب منشور ملل متحد را اخذ و تمامی دولت عضو را موظف به اجرای آن می‌کند. شورای امنیت پانزده عضو دارد که پنج عضو آن دائمی هستند و عبارت‌اند از آمریکا، روسیه، چین، انگیس و فرانسه. مجمع عمومی سازمان ملل (رکن اداری سازمان ملل) برای یک دوره‌ی دوساله، ده عضو انتخاب می‌کند.
مطابق ماده‌ی ۲۷ منشور ملل متحد، تصمیمات شورای امنیت تحت عنوان قطعنامه با رأی اکثریت به‌تصویب می‌رسد. هر عضو شورای امنیت یک حق رأی دارد. رأی‌گیری در خصوص مسائل آیین کار از قبیل دعوت شورا و دستور جلسه، رأی‌گیری با اکثریت عددی است و نوع عضویت رأی‌دهنده (دائمی یا غیردائمی) موردتوجه نیست. تصمیم گیری درخصوص سایر مسائل به این‌گونه است که هر پنج عضو دائم و حداقل ۴ عضو غیردائم باید رأی مثبت دهند تا موضوعی تصویب شود. در چنین صورتی مخالفت یکی از اعضای دائم موجب تصویب نشدن قطعنامه و به‌اصطلاح وتوی آن می‌شود.
حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد اختیاری است که در کنفرانس یالتا (یکی از کنفرانس‌های مبنای تأسیس سازمان ملل متحد) بنا به پیشنهاد ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق به‌رسمیت شناخته شد. البته اصطلاح حق وتو در منشور سازمان ملل به‌کار نرفته است.
وتو که به‌شکل رأیِ مخالف یا منفی است موجب تصویب‌نشدن قطعنامه و از طرفی مانع مذاکره می‌شود. در مواردی که در شورای امنیت باید برای تصویب قطعنامه، هر پنج عضو دائمی و حداقل چهار عضو غیردائمی رأی مثبت بدهند، در صورت رأی منفی یکی از اعضای دائمی، قطعنامه تصویب نمی‌شود. همچنین اعضای دائمی شورای امنیت می‌توانند از حق وتو برای جلوگیری از انجام مذاکرات نیز استفاده کنند. به‌این‌صورت که اگر نماینده‌ای (عضو شورا) پیشنهادی به شورا بدهد، ابتدا شورا باید رأی دهد که آیا پیشنهاد مذکور جزو مسائل نظام‌نامه‌ای است یا خیر، و در مرحله‌ی بعد نسبت به ماهیت موضوع تصمیم بگیرند. نکته‌ی دیگر آنکه حق وتو باید به‌صورت رأی مخالف باشد، یعنی رأی ممتنع و غیبت در جلسه‌ی شورا موجب وتوی تصمیم نمی‌شود.
تا اکتبر ۲۰۲۳، روسیه با بیش از ۱۲۰ مورد وتو—به‌ویژه در موضوعات مربوط به سوریه و اوکراین—بیشترین استفاده را از این حق داشته است. آمریکا با حدود ۸۵ مورد (اغلب برای جلوگیری از قطعنامه‌های انتقادی علیه اسرائیل)، انگلیس با حدود ۳۲ مورد، فرانسه با ۱۸ مورد، و چین با حدود ۱۵ مورد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، آمریکا بیشترین استفاده را از وتو داشته است، به‌ویژه در موضوعات مرتبط با اسرائیل.
از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۵، استفاده از حق وتو در مناقشات جهانی، مانند جنگ اوکراین و مسائل خاورمیانه، افزایش یافته است. تا اکتبر ۲۰۲۳، مجموع وتوهای ثبت‌شده در شورای امنیت به بیش از ۲۷۰ مورد رسیده است.
| کشور | تعداد وتوهای استفاده‌شده (تا ژوئن ۲۰۲۵) | توضیحات |
|---|---|---|
| روسیه | ۱۲۹ | بیشترین وتوها، به‌ویژه در موضوعات سوریه و اوکراین (۵۱ مورد برای جلوگیری از عضویت کشورها در سازمان ملل). |
| آمریکا | ۸۸ | اغلب برای حمایت از اسرائیل (۵۰ مورد مرتبط با اسرائیل). |
| انگلیس | ۲۹ | بیشتر در دوران جنگ سرد، به‌ویژه در مسائل مربوط به مستعمرات. |
| فرانسه | ۱۶ | کمترین استفاده در میان کشورهای غربی، اغلب در هماهنگی با انگلیس. |
| چین | ۱۹ | استفاده محدود، از جمله وتو علیه عضویت مغولستان (۱۹۵۵) و بنگلادش (۱۹۷۲). |
توضیحات: داده‌های بالا بر اساس گزارش‌های سازمان ملل تا ۴ ژوئن ۲۰۲۵ تنظیم شده‌اند.
وتو از ابتدا با انتقادات فراوانی مواجه بوده است. بسیاری از کشورها معتقدند که این اختیار، که تنها به ۵ عضو دائمی اعطا شده، با روح منشور ملل متحد—مبتنی بر برابری اعضا—مغایرت دارد. منتقدان استدلال می‌کنند که این حق به اعضای دائمی اجازه می‌دهد تصمیمات شورای امنیت را متوقف کنند و در حفظ صلح جهانی اختلال ایجاد کنند.
در مقابل، کشورهای دارای این حق معتقدند که بار اصلی حفظ صلح جهانی بر دوش آن‌هاست، و بدون این حق، ممکن است تصمیماتی برخلاف منافع صلح جهانی گرفته شود. بااین‌حال، کشورهایی مانند آلمان، ژاپن، و هند خواستار اصلاح ساختار شورا و افزایش اعضای دائمی یا محدود کردن حق وتو هستند.
در سال ۲۰۲۲، مجمع عمومی قطعنامه‌ی ۷۶/۲۶۲ را تصویب کرد که به «ابتکار عمل وتو» معروف است. بر اساس این قطعنامه، هرگاه یکی از اعضای دائمی از وتو استفاده کند، باید ظرف ۱۰ روز در جلسه‌ی عمومی مجمع عمومی دلایل خود را توضیح دهد. این اقدام برای افزایش شفافیت و کاهش سوءاستفاده از وتو طراحی شده است. همچنین، کشورهایی مانند مکزیک و لیختن‌اشتاین پیشنهادهایی برای محدود کردن وتو در مواردی مانند نسل‌کشی و جنایات جنگی ارائه کرده‌اند. این پیشنهادها همچنان در حال بحث هستند و نشان‌دهنده‌ی چالش‌های موجود در ایجاد تعادل بین قدرت کشورهای بزرگ و برابری اعضای سازمان ملل است.
حق وتو، اختیار ویژه‌ای است که به پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل (آمریکا، روسیه، چین، انگلیس، فرانسه) اجازه می‌دهد با رأی منفی، از تصویب قطعنامه‌های شورای امنیت جلوگیری کنند. این حق بر اساس ماده‌ی ۲۷ منشور ملل متحد تعریف شده است.
پنج کشور دارای حق وتو عبارت‌اند از: ایالات متحده آمریکا، روسیه، چین، انگلیس، و فرانسه. این کشورها به دلیل پیروزی در جنگ جهانی دوم این اختیار را دریافت کردند.
منتقدان معتقدند حق وتو به پنج کشور قدرت نامحدودی می‌دهد و با اصل برابری اعضای سازمان ملل مغایرت دارد. این حق می‌تواند مانع اقدامات لازم برای حل بحران‌های جهانی شود، به‌ویژه زمانی که منافع ملی این کشورها در میان باشد.
اصلاح حق وتو نیازمند تغییر منشور ملل متحد و موافقت همه‌ی اعضای دائمی است که به دلیل منافع ملی آن‌ها دشوار است. بااین‌حال، قطعنامه‌ی ۷۶/۲۶۲ مجمع عمومی (۲۰۲۲) الزام می‌کند که اعضای دائمی پس از استفاده از وتو دلایل خود را توضیح دهند.
از نمونه‌های اخیر می‌توان به وتوی روسیه در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ علیه قطعنامه‌های محکومیت تهاجم به اوکراین، و وتوی آمریکا در سال ۲۰۲۳ علیه قطعنامه‌ی آتش‌بس در نوار غزه اشاره کرد.
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها