معرفی کتاب دروغ های مسلح نوشته ی دنیل جی لویتین

لازمه‌ی درک حقیقتی که پشت اخبار و آمار و اطلاعات امروز نهفته است، بیش از هر چیز داشتن اندیشه‌ای انتقادی است. حقیقت مهم است و ما باید بیاموزیم چطور تفکر انتقادی داشته باشیم.

همه‌ی ما در دنیای اشباع از اطلاعات و محتوا به‌سر می‌بریم. هر روز حجم زیادی از اخبار و داده به ما می‌رسد. اما در میان این شلوغی، چند نفر از ما برای تأیید صحت اطلاعاتی که به دستمان می‌رسد، وقت می‌گذاریم؟ هر چند‌وقت‌یک‌بار، اخبار و آمار تکان‌دهنده‌ای می‌شنویم و آن‌ها را چشم‌بسته می‌پذیریم و بعد بدون اینکه از درستی‌شان مطلع و مطمئن باشیم، در یک مهمانی شام آن‌ها را بازگو می‌کنیم؟ اصلاً چقدر حاضریم وقت و انرژی بگذاریم تا درباره‌ی آنچه می‌شنویم، تحقیق کنیم و با تفکری انتقادی به آن بنگریم؟

دانیل لویتین، روانشناس شناختی امریکایی و نویسنده‌ی پرفروش نیویورک تایمز، نویسنده‌ی کتاب‌های Organized Mind و This Is Your Brain on Music و یکی از پیشگامان و مدرسان تفکر انتقادی است. تفکری که امروز در دوران پسا حقیقت بیش از هر زمان دیگری به آن نیازمندیم. او در کتابش با عنوان «دروغ‌های مسلح» درباره‌ی تفکر انتقادی و روش‌های اینگونه اندیشیدن بسیار صحبت کرده است. شاید این کتاب بتواند باعث شود که ما درباره‌ی حقیقت با ذهن بازتر و بی‌طرفانه‌تری فکر کنیم. کمک کند اهمیت حقیقت را درک کنیم و از میان بمباران اطلاعات عصر حاضر، درست و غلط را از هم تشخیص دهیم. دروغ‌ها را کمتر باور کنیم و حقایق نصفه نیمه را بدون تحلیل فکری نپذیریم.

واقعیت این است که تفکر انتقادی یا critical thinking یکی از مهارت‌های اصلی و مهم مورد نیاز هر فرد در دوران فعلی یعنی دوران «پسا حقیقت» است. به‌دلیل نامحدود بودن اطلاعاتی که روزانه دریافت می‌کنیم، باید بتوانیم هرچه شفاف‌تر و با جهت‌گیری کمتر فکر کنیم تا به حقیقت نزدیک‌تر شویم و در گرداب دروغ‌های مسلح گرفتار نشویم. دروغ‌هایی که قدرتشان را بیشتر از باور ما انسان‌ها می‌گیرند، نه رسانه‌ها و نه چیز دیگر. هرچه این تفکر در ما پررنگ‌تر باشد، بیشتر از تعصب و تنگ‌نظری فاصله می‌گیریم. حالا باید دید منظور نویسنده از تفکر انتقادی چیست و چه منظور و هدفی از نوشتن کتاب «دروغ‌های مسلح» داشته است.

خلاصه کتاب

کتاب «دروغ‌های مسلح» با بیان دو مبحث آغاز می‌شود که به‌گفته‌ی دنیل لویتین، این دو موضوع، امکانی را پدید آورده‌اند که دروغ‌های مسلحی ساخته و پرداخته شوند. مبحث اول، زبانی است که ما از آن، در میان واقعیت و توهم به‌طرز پیچیده‌ای استفاده می‌کنیم. مورد دوم هم وضعیت مخربی است که حاصل نبود آموزش کافی تفکر انتقادی است. این دو مورد، موجب گسترش دروغ در فرهنگ‌ها می‌شوند. او عمیقاً باور دارد که باید واژه‌ی کهن حقیقت را هرچه زودتر با نگاهی عمیق‌تر دوباره زنده کنیم و نگوییم حقیقتی وجود ندارد. لویتین عبارت‌هایی چون ضد علم‌ها، حقایق نصفه‌نیمه و ناآزموده، دیدگاه‌های تندرو، حقایق غیر منتظره و ناخواسته و تئوری توطئه را هم برای دروغ‌های مسلح، حسن تعبیرهایی می‌داند که به‌جای آن به‌کار می‌روند. اما او وجه تسمیه‌ی «اخبار جعلی» را برای دروغ‌های مسلح، بسیار مضحک خوانده است.

همه‌ی ما به یک استراتژی مؤثر برای ارزیابی آنچه به ما به‌عنوان خبر یا اطلاعاتی قابل اعتماد گفته می‌شود، نیاز داریم. چالش امروز ما کنکاش درباره‌ی حقیقت است. دروغ‌ها می‌توانند مسلح و آماده به اهداف سیاسی و اجتماعی شلیک شوند و ما باید در مقابل آن‌ها از خودمان محافظت کنیم. دانیل لویتین، در کتاب دروغ‌های مسلح به این موضوع پرداخته که در عصر مطبوعات آزاد و اخبار رسانه‌ای بیشمار، هر فرد باید خودش وظیفه‌ی ارزیابی آمار و اطلاعات را به‌صورت انتقادی و سنجش‌گرانه بر عهده بگیرد، حتی اگر فکر کند این وظیفه‌ی رسانه‌ها و روزنامه‌ها و وب‌سایت‌ها است. چون رسانه‌ها معمولاً از انجام چنین کاری شانه خالی می‌کنند و این کار را سخت‌تر و به پراکندگی و گسترش بیشتر دروغ‌ها کمک می‌کند. تا جایی که دیگر نمی‌توان جلویش را گرفت. حالا برای اینکه دروغ‌ها مسلح نشوند و نتوانند جولان بدهند، باید آن‌ها را با دید تحلیل‌گرانه‌مان خلع سلاح کنیم. اگر افراد زودباور و ساده‌لوحی برای باور این دروغ‌ها وجود نداشته باشد، دروغ‌ها چطور خواهند توانست به میان جامعه رخنه کنند؟

یکی از مطمئن‌ترین راه‌هایی که می‌توان در برابر دروغ‌گویان فریبکار از خود دفاع کرد، این است که هریک از ما یاد بگیریم در نقش یک متفکر انتقادی در جامعه فعالیت کنیم. تفکر نقادانه یا انتقادی به این معنا است که به چالش کشیدن مسائل و مشکلات را برای تکامل و ارتقا و کشف حقیقت بلد باشیم. دانشگاه استنفورد با تحقیقی که روی منطق و استدلال شهروندان کرد، به این نتیجه رسید که باید آموزش افراد را در زمینه‌ی تشخیص و تمیز اخبار باکیفیت از دروغ‌ها از همان سنین کم و در مدرسه‌ها آغاز کرد. سایر افراد هم باید تحت آموزش دوباره قرار گیرند. شیوه‌ی تفکر انتقادی، روش بازبینی و مرور اتفاقات گذشته را در راستای آزمودن حقایق و نتایجی آموزش می‌دهد، که بر پایه‌ی مدارک و شواهد استوار هستند. شاید «فروتنی» آن مفهوم عمیقی باشد که برای تفکر انتقادی نیاز است و کمبود آن در جامعه‌ی امروز به‌شدت احساس می‌شود.

کتاب دروغ‌های مسلح درباره‌ی این است که مشکلات را با حقایقی که با آن‌ها مواجه هستیم، مشخص کنیم. مشکلاتی که ممکن است به نتیجه‌گیری اشتباه منجر شوند. این واقعیت که بشر همیشه با اطلاعات غلط سروکار داشته، یافته‌ی جدیدی نیست. اما مشکل دوران پسا حقیقت این است که این اطلاعات غلط یا دروغ، به مدد رسانه‌های بیشمار و بسترهای گوناگونی که فراهم شده، در سطح بسیار وسیعی منتشر می‌شوند. به همین دلیل کار ما برای بررسی هریک از این اطلاعات و تشخیص اینکه کدام قابل تأیید و کدام غیر قابل تأیید است، بسیار سخت‌تر شده است. مسلم است که برای انجام چنین کار دشواری، باید به سلاح قدرتمندی چون تفکر تحلیل‌گرانه و نقادانه مجهز باشیم تا بتوانیم دروغ‌های مسلح را شکست دهیم.

دنیل لویتین، عمیقاً نگران اخبار دروغ و تعصب و تأیید آن‌ها توسط افراد است. کتاب غیرداستانی او به‌دنبال بهبود مهارت‌های تفکر شناختی افراد جامعه و افزایش توانایی آن‌ها در کشف و درک دروغ‌ها در دورانی است که رسانه‌های جمعی و سیاستمداران چه باهدف و چه بی‌هدف تعداد زیادی خبر دروغ را گسترش می‌دهند. یکی از نگرانی‌های عمیق او درباره‌ی نشر اطلاعات ناقص توسط افراد کم‌اطلاع یا غیر متخصص در آن زمینه‌ی خاص است. او یکی از بدترین عاملان انتشار اطلاعات نادرست را کسانی می‌داند که آن‌ها را «شبه متخصص» می‌نامد. به‌طور مثال او به تبلیغات قدیمی خمیردندان کلگیت استناد می‌کند که پیام می‌دهند ۴ نفر از ۵ دندانپزشک، این خمیردندان را توصیه می‌کنند. لویتین در این باره توضیح می‌دهد که شاید توصیه‌ی یک دندانپزشک برای استفاده از یک خمیردندان خاص به‌عنوان یک متخصص، معقول و منطقی باشد. اما این یک مغالطه‌ی منطقی است. دندان‌پزشکان هیچگاه وقت خود را برای مقایسه‌ی خمیردندان‌ها در تاثیرشان روی دندان‌ها صرف نمی‌کنند که واقعاً بدانند کدام بهتر عمل می‌کند. این کار یک محقق در آزمایشگاه است. بنابراین اگر کسی واقعاً بخواهد بداند کدام خمیردندان عملکرد بهتری در محافظت از دندان‌ها دارد، باید به محققانی اعتماد کند که وقتشان را صرف آزمایش‌ها مربوط به تأثیر خمیردندان‌های مختلف بر ایجاد پلاک و سلامت مینا و لثه‌ها می‌کنند.

آنچه کتاب دروغ‌های مسلح به ما می‌آموزد، این است که حتی اگر اخبار و اطلاعاتمان را از منابع موثق و مورد اعتمادی دریافت می‌کنیم، باز هم باید تفکر انتقادی داشته باشیم. چون هیچ منبع اطلاعاتی عاری از خطا و اشتباه نیست و اخبار و اطلاعات دروغ به‌سرعت همه‌جا را فرا می‌گیرند و دروغ و حقیقت به‌شدت درهم آمیخته می‌شود. جداسازی حقیقت و دروغ از یکدیگر  کار بسیار مشکلی است. بنابراین لازم است منابع را دوباره و مجددا چک کنید، بدانید که اعداد و ارقام و میانگین‌ها همیشه آنطور که به‌نظر می‌رسند، نیستند و لازم است در هر زمینه‌ای تنها به متخصصان همان حوزه اعتماد کنید.

نقل قول از کتاب

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

اگر ما درک کنیم که نسبت به همه‌ی موضوعات، دانش و آگاهی درخور آن را نداریم، می توانیم دانش‌های لازم را کسب کنیم. اگر ما فکر کنیم همه‌چیزدان هستیم، یادگیری به امری محال و نشدنی تبدیل می‌شود. به هر شکل، ضعف‌های نظام آموزشی ما و اتکای ما به فضای مجازی به پدیدآمدن نسلی منجر می‌شود که از آنچه نمی‌دانند و نسبت به آن دچار جهل و نادانی هستند، آگاهی ندارند. اگر ما بتوانیم این حقیقت را قبول کنیم، می‌توانیم ذهن جوانان را آموزش دهیم، مدنیت را بازیابی کنیم و خیل کثیری از دروغ‌های مسلحی را که تهدیدمان می‌کند، خلع سلاح کنیم. این تنها راه رستگاری مردم‌سالاری است.

و در جای دیگر در کتاب آمده است:

مغز ما یکی از بزرگ‌ترین داستان‌سرایان و به‌عبارتی ماشین افسانه‌سرایی است. با عطف به یک گمان، ما قادر به آفرینش توضیحات خیالی درباره ی مسائل کذایی هستیم که چگونه ممکن است حقیقی و واقعی باشند. اما این تمایزی است که بدون شک بین تفکر خلاقانه و تفکر نقادانه، بین دروغ و حقیقت وجود خواهد داشت و حقیقتی مبتنی بر واقعیت است که مدارک و شواهد عینی آن را تأیید کنند و به آن اعتبار ببخشند. بعضی از آن‌ها ممکن است درست باشد، اما مدعیانی حقیقی هستند که درستی و صادقانه‌بودنشان ثابت شده باشد.

درباره کتاب

کتاب «دروغ های مسلح: شیوه‌های اندیشیدن انتقادی در عصر پساحقیقت» نوشته‌ی دانیل لویتین کتابی ۳۴۲ صفحه‌ای است که با ترجمه‌ی ابراهیم رهنما در سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات کوله‌پشتی با کسب اجازه رسمی از نویسنده‌اش، چاپ و منتشر شد. این کتاب ترجمه‌ای است از کتاب با عنوان کامل «Weaponized lies : how to think critically in the post-truth era» که در سال ۲۰۱۷ با ۳۰۴ صفحه توسط انتشارات Dutton به‌چاپ رسید که پیش از این در سال ۲۰۱۶ با عنوان A Field Guide to Lies چاپ شده بود. کتاب حاضر از پرفروش‌های حوزه‌ی مدیریت و کسب‌وکار محسوب می‌شود و در سال ۲۰۱۷ برنده‌ی جایزه‌ی National Business Book و دو جایزه‌ی دیگر شده است. کتاب دروغ‌های مسلح در موضوعات تفکر انتقادی و سفسطه و استدلال در کتابخانه‌ی ملی طبقه‌بندی شده است.

ویسنت فاکس، پنجاه و پنجمین رئیس‌جمهور مکزیک، درباره‌ی این کتاب گفته است: «لویتین کتابی مهم برای زمانه‌ی ما نوشته است. هرکسی باید آن را بخواند. دموکراسی به آن وابسته است.» همچنین کریس متیو، لویتین را نویسنده‌ای درخشان دانسته و خواندن کتابش را یک باید می‌داند. مرور کتاب لس‌آنجلس نیز کتاب دروغ‌های مسلح را بسیار شیوا توصیف کرده است. مجله‌ی اکونومیست درباره‌ی نویسنده‌ی این کتاب می‌نویسد:

دانیل لویتین یک راهنمای بی‌نقص و کامل است. اگر هرکس بتواند این سطح از تردید سالم درباره‌ی آمار را (که مد نظر اوست) بپذیرد، مناظره‌های سیاسی شکل بهتری به خود خواهند گرفت.

مجلات و افراد و وب‌سایت‌های بسیار دیگری چون چارلز داهیگ (نویسنده‌ی کتاب قدرت عادت)، مجله‌ی گواردین، ایریش تایمز، مدیوم، مرور کتاب پورتلند و ... نیز درباره‌ی این کتاب اظهارنظرهای مثبتی داشته‌اند و خواندن آن را در این زمانه ضروری دانسته‌اند.

درباره نویسنده

دانیل جی. لویتین، (Daniel J. Levitin) متولد ۱۹۵۷ در سانفرانسیسکو و فرزند یک رمان‌نویس و یک تاجر است. او در زمان انتشار این کتاب، رئیس علوم اجتماعی در مدارس مینروا در KGI و عضو هیئت علمی در مرکز آموزش‌های اجرایی دانشکده‌ی بازرگانی برکلی و استاد روانشناسی و علوم عصبی رفتاری در دانشگاه مک گیل بوده است. وی همچنین یک نویسنده، موسیقی‌دان و روان‌شناس علوم شناختی و اصالتاً آمریکایی کانادایی است. لویتین بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ مدیر آزمایشگاه موسیقی و شناخت و تخصص در مک‌گیل بود. به‌عنوان یک سخنران عمومی، ویدیوهای او در تد، بیش از ۱۶ میلیون‌بار دیده شده است. او بارها به‌عنوان مفسر مهمان در برنامه‌های تلویزیونی NPR و CBC ظاهر شده است. وی نویسنده‌ی چهار کتاب پرفروش نیویورک تایمز نیز هست و مقالات علمی متعددی در زمینه‌ی موسیقی، علوم شناختی و اعصاب منتشر کرده است. لویتین نویسندگی را از سال ۱۹۸۸ با نوشتن مقالاتی برای مجلات موسیقی آغاز کرده است.