در تولد ۲۵ سالگی اینترنت اکسپلورر، تاریخ مبارزه با انحصارگرایی تکرار می شود

بحران‌های مایکروسافت بر سر انحصارگرایی و مشکلات اینترنت اکسپلورر، یکی از نقاط مهم تاریخ فناوری را تشکیل می‌داد که ظاهرا درحال تکرار شدن است.

اینترنت اکسپلورر در هفته‌ی گذشته ۲۵ ساله شد. مرورگری که تاریخچه‌ای پرفراز و نشیب را پشت سر گذاشت و یکی از مهم‌ترین بازیگران دنیای نرم‌افزار بود. لوگوی آبی آشنایی که با یک ایده‌ی ساده معرفی و به‌سرعت به ابزار الزامی اغلب کامپیوترهای شخصی تبدیل شد. درنهایت هم که بازار را به بازیگران تازه‌نفس واگذار کرد و حتی در خانواده‌ی ردموند هم با عضوی جدید جایگزین شد. اینترنت اکسپلورر، درکنار تاریخچه‌ی جذاب خود، در قلب یکی از خبرسازترین پرونده‌های حقوقی تاریخ فناوری قرار داشت. این مرورگر، موضوع اولین روایت درام مبارزه با انحصارگرایی در دنیای فناوری بود. اکنون و پس از گذشت ربع قرن از تولد اینترنت، شاهد رخدادهایی مشابه در دنیای فناوری هستیم که شرکت‌های بزرگ صنعت را درگیر بحث با قانون‌گذاران کرده است.

در تاریخ ۲۹ ژوئیه سال جاری، مدیران عامل شرکت‌های فیسبوک، آمازون، اپل و گوگل در جلسه‌ای به پرسش‌های نمایندگان کمیته‌ی قضایی کنگره‌ی ایالات متحده پاسخ دادند. قانون‌گذاران در جلسه‌ی اخیر، انتقادهایی جدی به سوءاستفاده‌ی شرکت‌های بزرگ دنیای فناوری از قدرت در بازار مطرح کردند. نماینده‌های کنگره از هر دو حزب اصلی ایالات متحده، نقدهایی جدی به عملکرد شرکت‌های مذکور داشتند. نکته‌ی جالب‌توجه اینکه مایکروسافت در جلسه‌ی اخیر حاضر نبود. آن‌ها در ابتدای قرن کنونی، چالشی مشابه را با قانون‌گذاران تجربه کردند که هنوز هم پیامدهای آن را حس می‌کنند.

در سال‌های ابتدایی دهه‌ی ۱۹۹۰، نت‌اسکیپ (Netscape) با مرورگر Navigator به‌عنوان فرمانروای دنیای وب شناخته می‌شد. این مرورگر به‌راحتی دردسترس همه‌ی کاربران اینترنت قرار داشت و امکان مرور وب را با تجربه‌ای عالی دراختیار آن‌ها قرار می‌داد. مرورگر نت‌اسکیپ با قیمت ۴۹ دلار فروخته می‌شد، اما برخی شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی اینترنت (ISP)‌ آن را به‌رایگان به مشتریان خود ارائه می‌کردند. مایکروسافت در آن سال‌ها به اهمیت وب در تجربه‌ی آنلاین کاربران پی برده بود و کم‌کم خطر جدی را برای ویندوز احساس می‌کرد. مدیران کمپ ردموند تصمیم گرفتند تا هرچه سریع‌تر، سهمی از این بازار و دنیای جدید برای خود دست‌وپا کنند.

مایکروسافت برای ورود جدی به دنیای وب، مجوز کد مرورگر Mosaic را خریداری کرد. نت‌اسکیپ هم روی پایه‌های همان مرورگر ساخته شده بود. کمی بعد، مرورگر رسمی ردموندی‌ها به‌نام اینترنت اکسپلورر به بازار عرضه شد. اینترنت اکسپلورر در ابتدا مرورگر خوب و کاملی نبود و در رقابت با نویگیتور شکست می‌خورد. کاربران مشکلات متعددی را پیرامون تجربه‌‌ی کاربری و خصوصا اجرای فایل‌های جاوا با مرورگر مایکروسافت مطرح می‌کردند. مزیت اصلی اینترنت اکسپلورر، رایگان بودن آن بود. مایکروسافت در به‌روزرسانی‌های ویندوز، مرورگر خود را به‌رایگان عرضه کرده و به‌مرور آن را به‌عنوان مرورگر پیش‌فرض سیستم‌عامل ارائه کرد. همین تصمیم باعث شد تا انتظار کاربران از مرورگرها کاملا تغییر کند. آن‌ها گزینه‌ای رایگان دراختیار داشتند و دیگر نیازی به پرداخت هزینه برای مرور وب نبود. درنهایت می‌توان رایگان شدن مرورگرهای وب را مدیون ردموندی‌ها دانست.

نت‌اسکیپ نویگیتور در سال ۱۹۹۵، سهمی حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد در بازار ایالات متحده داشت. سه سال بعد، اینترنت اکسپلورر با سیاست توزیع رایگان، به‌نوعی نت‌اسکیپ را در مرز سقوط قرار داده بود. به‌هرحال عموم مردم متوجه تغییر در شکل بازار شده بود، اما از همه مهم‌تر، مدیران نت‌اسکیپ بودند که خود را بیش از همیشه در معرض خطر می‌دیدند. آن‌ها با وزارت دادگستری دولت بیل کلینتون لابی کردند و وضعیت در دست گرفتن بازار توسط مایکروسافت را شرح دادند.

جلسه‌ها و گفت‌وگوهای نت‌اسکیپ با وزارت دادگستری دولت آمریکا نتیجه داد و در سال ۱۹۹۸، پرونده‌ای علیه انحصارگرایی مایکروسافت به جریان افتاد. وزارت دادگستری، هرگونه سوءاستفاده از قدرت و نقض قانون آنتی‌تراست ایالات متحده را در رویکردهای مایکروسافت بررسی کرد. آن‌ها درنهایت به این نتیجه رسیدند که عرضه‌ی اینترنت اکسپلورر به‌صورت یکپارچه در سیستم‌عامل ویندوز و رایگان کردن آن، دو بخش اول قانون ضد انحصار شرمن را زیر پا می‌گذارد. دیوید بویس، وکیلی بود که به نمایندگی از ایالات متحده‌ی آمریکا علیه مایکروسافت اقامه‌ی دعوی می‌کرد. او که بعدها به ستاره‌ای در دنیای حقوق تبدیل شد، قاضی پرونده را به رأی علیه مایکروسافت راضی کرد. قاضی درنهایت به این نتیجه رسید که رفتارهای مایکروسافت در موضوع اینترنت اکسپلورر نه‌‌تنها ضد رقابتی هستند، بلکه این شرکت باید هرچه زودتر تجزیه شود.

توماس پی جکسون، قاضی پرونده‌ی انحصارگرایی مایکروسافت، در رأی خود اعلام کرد که مایکروسافت با رویکردهای ضد رقابتی، سعی در حفظ انحصار خود در بازار فناوری دارد. او همچنین اعلام کرد که شرکت باید به دو زیرمجموعه تقسیم شود که یکی مسئولیت توسعه‌ی ویندوز و دیگری مسئولیت نرم‌افزارهای دیگر را برعهده بگیرد. اهمیت رأی جکسون در آنجا بود که او نیازی به برگزاری جلسه‌ی استماع و بررسی عمیق‌تر پرونده‌ی مایکروسافت نمی‌دید و رأی نهایی به تجزیه را مستقیما صادر کرد.

رأی مستقیم قاضی جکسون تاحدودی به نفع مایکروسافت بود. آن‌ها فرصت و بهانه‌ای برای درخواست استیناف پیدا کردند. درواقع اکثر افراد درگیر در پرونده، جلسه‌های استماع و بررسی عمیق‌تر تجزیه‌ی مایکروسافت را پیش‌بینی کرده بودند. اما به‌گفته‌ی یکی از وکلای آن زمان، ظاهرا جکسون از پرونده خسته شده بود و رأیی عجولانه صادر کرد. برخی از آن‌ها، تصمیم قاضی پرونده‌ی مایکروسافت را غیرمسئولانه می‌خواندند.

اتحادیه‌ی اروپا هم در سال ۲۰۰۹ پرونده‌ای مشابه را علیه مایکروسافت به جریان انداخت. آن‌ها از ردموندی‌ها می‌خواستند که قابلیتی برای دانلود مرورگرهای دیگر در اینترنت اکسپلورر اضافه کند. درواقع قانون‌گذاران می‌گفتند کاربر پس از اجرای اینترنت اکسپلورر باید گزینه‌ی دانلود مرورگرهای دیگر همچون کروم، فایرفاکس، اوپرا، سافاری و دیگر پلتفرم‌های نه‌چندان مشهور را داشته باشد. البته رأی اتحادیه‌ی اروپا در سال ۲۰۱۰ اجرا و در سال ۲۰۱۴ که اینترنت اکسپلورر رو به افول بود، به اتمام رسید.

در پرونده‌ی مایکروسافت در ایالات متحده، ردموندی‌ها بالاخره با وزارت دادگستری به توافق رسیدند. یک کمیته‌ی مستقل سه نفره با امکان و قدرت بررسی کسب‌وکار و موقعیت مایکروسافت تشکیل شد. همچنین ردموندی‌ها ملزم شدند تا یک سیاست هماهنگ با قوانین ضد انحصار را در داخل شرکت پیاده کرده و همچنین از رخ دادن اتفاق‌هایی مشابه اینترنت اکسپلورر جلوگیری کنند. درنهایت، رأی دادگاه سودی برای نت‌اسکیپ نداشت. شرکت مذکور تا زمان صادر شدن رأی به Aol فروخته شده بود که بعدا به مالکیت Verizon Media درآمد. کاهش سهم بازار، باعث شده بود تا مدیران نت‌اسکیپ به‌مرور فروش شرکت را در نظر بگیرند. تا سال ۲۰۰۴، سهم اینترنت اکسپلورر از بازار به ۹۰ درصد رسیده بود و نت‌اکسیپ نویگیتور سهمی تک‌رقمی داشت. همان‌طور که متوجه شدید، درنهایت مایکروسافت پیروز رقابت شده بود.

پیروزی اینترنت اکسپلورر با همان سرعتی که به دست آمده بود، رو به افول می‌رفت. فایرفاکس اولین رقیب جدی بود که در سال‌های بعد متولد شد و در سال ۲۰۰۸، گوگل با انتشار کروم زنگ خطر را برای همه به صدا درآمورد. دو بازیگر جدید، در مقابل اینترنت اکسپلورر که با مشکلات و خطاهای زیاد، کاربران را اذیت می‌کرد، حکم هوای تازه را داشتند. قابلیت‌های بیشتر با سرعت و عملکرد بالاتر، فایرفاکس و کروم را به‌مرور به اولین دانلود و نصب کاربران پس از نصب و راه‌اندازی ویندوز تبدیل کرده بود.

گزارش‌های آماری متعدد، سقوط اینترنت اکسپلورر را مطرح و بررسی کرده‌اند. صرف‌نظر از اعداد و آمارهای دقیق یا غیردقیق، امروز می‌دانیم که روند سقوطی اینترنت اکسپلورر از میانه‌های دهه‌ی ۲۰۰۰ شروع شد. مرورگر آبی که از سال ۲۰۰۴ فرمانروای بازار بود، در سال ۲۰۱۳ وضعیتی فاجعه‌بار داشت. اینترنت اکسپلورر در سال ۲۰۱۳ تنها ۳۰ درصد از سهم بازار را دراختیار داشت. کروم و فایرفاکس و سافاری، باقی‌مانده‌ی سهم بازار را بین خود تقسیم کرده بودند. سافاری هم بیش از همه به‌خاطر محبوب شدن iOS موفق به کسب سهم بازار بیشتر شده بود. در آن سال‌ها فرمانروای قدیمی بازار مرورگرها دیگر به یک شوخی تبدیل شده بود که حتی مایکروسافت هم به آن می‌خندید.

مایکروسافت پس از پذیرفتن شکست اینترنت اکسپلورر، تصمیم به جایگزینی آن با مرورگر اج گرفت. مرورگری که در نسخه‌های اخیر با موتور رندر کرومیوم توسعه یافته است تا هرچه بیشتر، مایکروسافت را به رقیب دیرینه نزدیک کند. درنهایت ردموندی‌ها برنامه‌هایی جدی پیاده کردند تا ایرادهای مرورگر قبلی خود را در اج برطرف کنند.

پرونده‌ی مایکروسافت و درگیری با دولت ایالات متحده با وجود پیروزی شرکت، تأثیر مهمی بر روند فعالیت آن‌ها در دو دهه‌ی گذشته داشت. برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که بسیاری از برنامه‌های بلندپروازانه‌ی مایکروسافت در دنیای فناوری، به‌خاطر همین رأی تغییر کرد و حتی لغو شد. کارشناسان می‌گویند ردموندی‌ها از آن زمان با احتیاط بیشتری در بازار حرکت می‌کنند. آن‌ها اعتقاد دارند اگر پرونده‌ی ضد انحصار علیه اینترنت اکسپلورر مطرح نمی‌شد، شاید مایکروسافت امروز انحصار کل دنیای وب را در دست گرفته بود.

داستان مایکروسافت و ورود دولت ایالات متحده برای رفع انحصار در دنیای مرورگرها، مسیر جدیدی را در دنیای وب ایجاد کرد. همین پرونده باعث شد تا شرکت‌هایی مانند فیسبوک و گوگل و آمازون فرصت قدرت‌نمایی در دنیای وب را پیدا کنند. پرونده‌ی اخیر انحصارگرایی آن‌ها هم نشان می‌دهد که بازار در وضعیت سالمی قرار دارد تا رقبای جدید بتوانند با اعتماد و قدرت به حوزه‌های موردعلاقه‌ی خود وارد شوند.

مایکروسافت از پرونده‌ی بررسی انحصارگرایی، ضربه‌های مالی آن‌چنانی متحمل نشد. آن‌ها امروز یکی از ثروتمندترین شرکت‌های جهان هستند و شهرتی بیش از دو دهه‌ی پیش دارند. البته امروز هم ردموندی‌ها با چالش‌های مشابهی روبه‌رو هستند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به شکایت اسلک درباره‌ی رویکرد مایکروسافت تیمز اشاره کرد. به‌هرحال پرونده‌های ضد انحصار هنوز هم در دنیای فناوری دیده می‌شوند و در سال‌های آتی هم شاهد فشارهای قانونی برای حفظ ماهیت رقابتی بازار خواهیم بود. همین تلاش‌ها برای حفظ رقابتی بودن بازار باعث می‌شود تا هر روز شاهد تولد شرکت‌های نوآور جدیدی در دنیای فناوری باشیم.