آیا حدیث پیامبر (ص) در مورد خبر پایان ماه صفر و بشارت بهشت صحت دارد؟

آیا حدیث پیامبر (ص) در مورد خبر پایان ماه صفر و بشارت بهشت صحت دارد؟

در این مقاله از ، به صحت داشتن حدیث پیامبر (ص) در مورد خبر دادن پایان ماه صفر و بشارت بهشت می پردازیم. حدیثی که در پایان ماه صفر و آغاز ماه ربیع الاول به طور گسترده‌ای منتشر می‌شود مبنی بر اینکه "هرکس مرا به پایان ماه صفر بشارت دهد من او را به بهشت بشارت می‌دهم" از جمله روایاتی است که به دلیل جذابیت و امیدبخشی آن، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اما آیا این حدیث از نظر سند و محتوا صحیح است؟ در این مقاله به بررسی جامع این حدیث و صحت آن خواهیم پرداخت.

آیا حدیث بشارت به خروج از ماه صفر واقعیت دارد؟

از کی و کجا، بماند؛ اما در میان عموم مردم رواج پیدا کرده است؛ در روزهای پایانی ماه صفرالخیر پیام‌هایی ارسال می‌شود و پایان این ماه را به یکدیگر بشارت می‌دهند، به امید آن‌که آن‌ها هم بشارت بهشت بیابند و عاقبت به‌خیر شوند.

پرسش : آيا حديث پیامبر (ص) که مي فرمايد: «هر کسی مرا به خروج ماه صفر بشارت دهد من او را به بهشت بشارت می دهم.» درست است؟

از نظر سند، در منابع معتبر شیعه و اهل سنت وارد نشده و در بعضی منابع هم که ذکر شده، سندی برای آن آورده نشده است.

پاسخ حجت الاسلام طاها :

چنين گفتاري صحيح نيست و سنديت ندارد!. آنچه در احاديث آمده است بشارت بهشت به جناب ابوذر در ماه آذر رومي هست نه در ماه صفر!. و اين بشارت شخصي، عمومي نيست. در بيان روايات همواره درستي آن را از طريق عالمان ديني بايد جويا شد تا خداي ناكرده در دام بدعت ها و برخي از خرافات گرفتار نشويم. اما آنچه زمينه ساز آن شده تا چنين مطلبي از سوي برخي بيان شود را در ادامه مطرح خواهيم كرد:

۱- حديث با لفظ «من بشّرني بخروج صفر بشّرته بالجنّة».

الف) جناب ميرداماد در الرواشح السماوية ص ۲۸۷ به ضعيف بودن اين حديث اشاره دارد.

ب) در كتاب مستدرك سفينة البحار نوشته الشيخ علي النمازي الشاهرودي اينچنين آمده:‌…وعن كتاب عجائب المخلوقات قال : روي عن النبي (صلى الله عليه و آله) إنه قال : من بشرني بخروج صفر أبشره بالجنة . مستدرك سفينة البحار ، ج ۶ ص ۲۹۳. همانطور كه مي بينيد بدون سند و با لفظ«روي» آمده است.

ج) در كتاب المراقبات ( أعمال السنة ) – ميرزا جواد آغا الملكي التبريزي – ص ۳۷ اين حديث بدون سند آمده است.

د) علامه جعفري در شرح مثنوي مولوي ذيل ابيات : «گفت هر كس كه مرا مژده دهد – چون صفر پاى از جهان بيرون نهد» اين حديث رآ آورده اند و گويند: «روايت فوق مأخذ معتبرى ندارد ، از مير داماد نقل شده است : كه روايت مجعول است». علامه جعفري طبق يك احتمال كه بدان تمايل دارند؛ رحلت پيامبر صلي الله و عليه و آله و سلم را در دوم ماه ربيع مطرح و مي گويد: «پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله اشتياق زياد به لقاء الله داشته است … موقعى كه ماه صفر فرا رسيد، پيامبر شادمان گشت و با خود مى گفت كه پس از اين ماه به سوى حق سفر خواهم كرد.

هر شب تا بروز از اين اشتياق نجات بخش آهنگ «الى الرفيق الاعلى» ساز كرده بود. فرمود هر كس پايان يافتن ماه صفر و ورود ماه ربيع را بمن بشارت بدهد، من بهشت را به او بشارت داده و شفيعش خواهم گشت. عكاشه اين بشارت را داد و پيامبر (ص) فرمود : اى شير مرد بزرگ، بهشت نصيب تو باد. شخص ديگرى هم آمد كه بشارت ورود ربيع الاول را بدهد، حضرت فرمود : عكاشه بر تو سبقت گرفته است». تفسير و نقد وتحليل مثنوى جلال الدين محمد مولوى – محمد تقي جعفري – ج ۱۰ ص ۴۵۶. بايد گفت: چون هيچ سندي براي اين حديث نيست و بر جعلي بودن آن بسياري از علما اتفاق كرده اند، نمي توان اين مطلب را قبول كرد، بر فرض هم كه بپذيريم، اين جريان فقط در همان زمان پيغمبر بوده و با بشارت عكاشه پايان يافته است، لذا دليل اين نمی شود كه از آن به بعد هر كس بشارت دهد به بهشت برود!.

هـ) ملا علي القاري از علماي اهل سنت اين حديث را جعلي مي داند. حديث : من بشرني بخروج صفر بشرته بالجنة.(لا أصل له) الأسرار المرفوعة في الأخبار الموضوعة (الموضوعات الكبرى) ، ص ۳۲۴.

بر پایه حدیث مذکور مرسوم شده است که برخی افراد در پایان ماه صفر و شب نخست ربیع‌الاول به در مساجد می‌روند و دق الباب می‌کنند و یا در هفت مسجد را می‌زنند که عدم جایز بودن این اعمال در فتاوای مراجع تقلید از جمله آیت‌الله مکارم شیرازی ذکر شده است.

بشارت بهشت فقط برای ابوذر :

در کتاب «علل الشرایع» شیخ صدوق نقل شده است که جمعی محضر پیامبراکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودند که ایشان می‌فرمایند «نخستین کسی که از درب مسجد وارد شود بهشتی خواهد بود»، بعضی از حاضران در آن جمع به دلیل آن که مشمول این فرموده باشند، به قصد ورود مجدد از مسجد خارج شدند که پیامبر (ص) با آگاهی از نیت ایشان به باقی اصحاب فرمودند «گروهی وارد مسجد خواهند شد که در ورود به مسجد از هم سبقت می‌گیرند و از میان آن‌ها کسی که مرا به پایان ماه آذار (ماه های رومی) بشارت دهد، بهشتی خواهد بود».

پیامبر (ص) از گروهی که وارد مسجد شده بودند سؤال می‌کنند، در کدام ماه رومی هستیم و ابوذر می‌گوید «ماه آذار به پایان رسید» که پیامبر (ص) می‌فرمایند «می‌دانستم ولی می‌خواستم جایگاه و مقاوم ابوذر بر اصحاب روشن شود»، بنابراین حدیث فوق عمومیت ندارد و قابل تطبیق بر همه زمان‌ها نیست، در نتیجه اصل این عمل مبنای شرعی و روایی ندارد.

سند حدیث بشارت بهشت با خبر دادن پایان ماه صفر

ماه آذار همیشه برابر با ماه صفر نمی‌شود :

علاوه بر این بفرض هم که اینگونه نبود؛ پیامبر (ص) فرمودند: «بخروج آذار»؛ آذار از ماه‌های رومی است (ماه هفتم از سال‌های سریانی و سومین ماه از ماه‌های رومی (مسیحی) یا اولین ماه بهار (مارس) از سال‌های مسیحی (میلادی) است).

ماه‌های رومی نیز به لحاظ تعداد روزهای سال مانند سال‌های شمسی و میلادی 365 روزه است. پس در هر سال هر ماه رومی با یکی از ماه‌های قمری مطابق می‌شود و اینگونه نیست که همیشه آذار با صفر مطابق باشد. در واقع ماه آذار از حدود یک هفته مانده به اول فروردین شروع می‌شود و تا یک هفته مانده به اردیبهشت ادامه دارد.

صحبت رسول خدا صلی الله علیه و آله در این زمان در مورد تبیین صفات مومنین بود و برای آوردن شاهد با علم لدنی خود اشاره کردند که اولین کسی که از در مسجد وارد شود او چنین صفاتی را داشته و اهل بهشت خواهد بود؛ اما چون متوجه تحرکات عده ای از اصحاب شدند این مطلب را که «هرکس مرا به خروج ماه آذار خبر دهد او اهل بهشت است» شرطی برای معرفی چنین شخصی یادآور شدند.

لذا قول پیامبر صلی الله علیه و آله تنها در همان زمان و مکان به عنوان شرطی برای معرفی مرد بهشتی دارای مفهوم است و نه به معنای مطلق آن در همه زمانها و مکانها. در حالی که همین حدیث امروزه به غلط در بین برخی شیعیان اینگونه مطرح شده است که هرکس در پایان ماه صفر در هفت مسجد را بزند و به پیامبر پایان ماه صفر را خبر دهد او اهل بهشت خواهد بود؛ در حالی که چنین مطلبی اصلا صحیح نیست.

بنابراين اين روايت به هيچ وجه به نحوست ماه صفر و اينكه پيامبر(ص) از اين ماه خوششان نمي آمده است، اشاره ندارد.

نتیجه :

۱- هیچ حدیث معتبری وجود ندارد که بیان کند «هر کسی مرا بخروج ماه صفر بشارت دهد من او را به بهشت بشارت می دهم.» این مطلبی جعلی است.

۲- روزهای سال با هم یکسان هستند، معنا ندارد، بدون علت ماهی بر سایر ماه ها برتری این چنینی پیدا کند که به صرف بیان تمام شدن آن ماه بهشت لازم و بشارت داده شود.

۳- در روایاتی که اشاره به ماه آذر شده است ، منظور بیان برتری و جایگاه ویژه جناب ابوذر در طی یک حادثه است تا ماندگاری آن بیشتر شود. البته برخی از اهل سنت مانند احمد حنبل این روایت را قبول نکرده اند، شاید چرایی آن این باشد که ابوذر از حامیان اصلی اهل البیت علیهم السلام بوده و اثبات چنین فضیلتی برای آنان گران تمام می شده است.

۴- خبر سایر اصحاب به اتمام ماه آذر سبب بشارت آنان به بهشت نشد! لذا نمی توان برای سایر مسلمانان در نسلهای بعد این حدیث را جاری بدانیم.

۵- برای اینکه کسی به اشتباه نیفتد در حدیث به خوبی آمده است که پیامبر صلی الله و علیه  وآله وسلم ماه را می دانستند و ملاک صرف خبر به خروج ماه نبوده است، بلکه مقصود بیان فضیلتی برای ابوذر بوده است.«قَدْ عَلِمْتُ ذَلِکَ یَا أَبَا ذَرٍّ وَ لَکِنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَعْلَمَ قُومِی أَنَّکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ»

۶- لازم است از انتساب هر مطلبی به اهل البیت علیهم السلام تا زمانی که درستی آن اثبات نشده، خودداری نماییم. تا دچار نسبت های دروغ و ایجاد بدعت ها نشویم.

سخن پایانی :

با توجه به بررسی‌های انجام شده، حدیث "هرکس مرا به پایان ماه صفر بشارت دهد من او را به بهشت بشارت می‌دهم" از نظر سند و محتوا صحیح نیست و نمی‌توان به آن استناد کرد. انتشار این حدیث می‌تواند باعث ایجاد خرافات و برداشت‌های نادرست از آموزه‌های اسلامی شود.

گردآوری: بخش مذهبی