بختیاریها به گویش بختیاری که یکی از گویش‌های زبان لری است صحبت می‌کنند
بختیاریها یا ایل لر بختیاری از مردمان ایرانی به‌شمار می‌آیند که در جنوب غربی ایران در استان‌های چهارمحال و بختیاری، استان کهگیلویه و بویراحمد خوزستان، لرستان، اصفهان و استان مرکزی زندگی می‌کنند. بختیاریها به گویش بختیاری که یکی از گویش‌های زبان لری است صحبت می‌کنند. ایل بختیاری از دو شاخه چهارلَنگ و هفت‌لَنگ تشکیل شده‌است، که چهارلنگ خود به ۵ باب و هفت‌لنگ به ۴ باب تقسیم می‌گردد و هر باب نیز از چندین طایفه تشکیل می‌شود.
مردم بختیاری همه از آداب اصیل خویش حفاظت كرده اند و آداب اصیل آنها همچنان بكر و دست نخورده باقیمانده است، شرح آداب اصیل همه مردمان این دیار كاری دشوار است و زمان بسیاری را می طلبد بنابراین به شرح مختصری در مورد برخی از آداب اصیل بختیاری بسنده می كنیم:
رسوم شکار بختیاری :
جوانان بختیاری قبل از عروسی، برای تهیه گوشت مورد نیاز جهت غذای مراسم به شکار میروند
سال‌هاست که در بین بختیاریها رسم شکار وجود دارد و هنوز هم پس از گذر سالیان سال به اجرا در می‌آید، در ایل بختیاری رسم بر این است که جوانان بختیاری که به سن ازدواج رسیده‌اند قبل از عروسی، برای تهیه گوشت مورد نیاز جهت غذای مراسم شادی به شکار میروند، بر طبق این سنت قدیمی مادر جوان آماده شکار مشغول تهیه نان سنتی می‌شود، خواهران و دختران بختیاری مشک می‌زنند تا جوان شکارچی دوغ تازه و کره محلی را همراه خود ببرد در این بین نامزد جوان شکارچی هم بیکار نمی‌ماند و مشغول دوختن لباس شکار می‌شود.
در بختیاریها روز شکار، به کمر جوان شکارچی شال شکار می‌بندند که معمولاً توسط برادر بزرگتر، دایی یا پدر انجام می‌شود، جوان باید به کوه کلار برود و بزکل شکار کند بزکل، بز یکشاخی است که بسیار چالاک و تیز می‌باشد و شکار آن بسیار سخت است، شکار بزکل افتخار بختیاریها و دلیل بر شجاعت، رشادت و دلیری آن‌هاست، جوان توسط افراد فامیل و خویشان بدرقه می‌شود و راهی شکار می‌گردد.
بعد از چند روز که پیروزمندانه به ایل بازگشت مراسم عقد و ازدواج جوان صورت می‌گیرد و گوشت شکار جهت تهیه غذای عروسی استفاده می‌شود، رسم شکار سنتی قدیمی است که ریشه در آداب اصیل بختیاری دارد و بسیار دیدنی است.
مراسم ازدواج در ایل بختیاری :
در مراسم ازدواج بختیاری ها صدای ساز و دهل، رقص محلی و تركه بازی از آداب اصیل این مراسم است
بختیاریها ازدواج را با مراسم و آیین‌های زیبا و نمایشی برپا می‌دارند. ازدواج دارای خصوصیات و آداب و رسومی است كه در هر جا و هر قومی ممكن است متفاوت باشد.
شادی و سرور این قوم در هنگام مراسم ازدواج، چند روزی طول می کشد و در این جشن مراسم جالبی دارند و تمام طایفه در این مراسم شرکت می کنند.
به طور كلی ازدواج در قوم بختیاری رسومی دارد یا به صورت ناف بران كه دختر و پسر را از همان كودكی برای هم نامبر می كنند و وقتی به سن ازدواج رسیدند رسم و رسوم نامزدی و عقد را به جا می آورند كه امروزه آداب ناف بران كم رنگ شده، امروزه بستگان داماد برای نامزدی به خانه عروس می روند و رسماً مراسم خواستگاری انجام می شود و مادر داماد روسری زیبایی روی سر عروس خانم می كند كه مانند همان انگشتری نامزدیست و نشانه نامزدی آنان است.
خانواده عروس هم نبات و شیرینی را به معنی قبول پیشنهاد به اقوام داماد می دهند، یكی از رسوم قدیمی بختیاریها هنگام ازدواج این است كه دختران نامزد شده شروع به بافتن قالیچه می كنند تاهنگام عروسی همراه خود به خانه داماد ببرند.
یكی دیگر از آداب كهن ازدواج در بختیاری مربوط به شب عروسی است كه اقوام و بستگان داماد پس از صرف شام به خانه عروس خانم می روند و در حین اینكه آئینه و شمعدان آنها به دستان اقوام عروس خانم را با شور و نشاط و هلهله راهی خانه داماد می كنند كه در بیشتر روستاهای بختیاری عروس را سوار بر اسب می كردند و بقیه پیاده به طرف خانه راه می افتادند.در مراسم ازدواج بختیاری ها صدای ساز و دهل، رقص محلی و تركه بازی، خواندن ترانه های شاد آهای گل و دوال آل هم از دیگر آداب اصیل این مراسم است.
آداب و رسوم نوروز در ایل بختیاری :
دید و بازدید و صله رحم نزد قوم بختیاری در ایام نوروز بسیار مهم است
بختیاریها با خانه تکانی که به طور معمول دو هفته قبل از عید آغاز می شود به استقبال سال نو می روند. فرشهای آویخته از در و دیوار بیشتر از هر چیز دیگر به انسان یادآوری می کند که عید نزدیک است، تهیه سبزه سفره هفت سین نیز از حدود ده روز قبل از عید آغاز می شود.
در گذشته ای دور سبزه را از صحرا می چیدند، آنرا در بشقابی می گذاشتند و پای آن را خاک ریخته و برای سبز ماندن به آن آب می دادند.
مردم ایل بختیاری به مناسبت سال جدید، سفره‌ی هفت سین می گسترانند و آن را با قرآن و رحلش، آیینه و شمعدان، سیر، سنجد، سمنو، سبزه، سیب، سماغ، تنگ و ماهی، تخم مرغ رنگ شده به تعداد اعضای خانواده، آجیل و گمک و گندم برشته و کلخونگ، شاهدانه، شیرینی و میوه مزین می‌نمایند.
بزرگ خانواده نیت می کند و اسکناس های تا نخورده را برای عیدی دادن لای صفحات قرآن می گذارد، تا با آیه‌های آسمانی کلام ا…متبرک گردند.
زنان و دختران دست ها، ناخن و موها را با حنا می آرایند، با پختن الفه ( حلوا، شیربرنج و…) و تقسیم آن بین اقوام و همسایه ها و با نثار فاتحه و یاد کردن درگذشتگان، به استقبال سال جدید میروند. خانواده های داغدار سفره‌ی عیدشان را در جوار مزار عزیزشان می گسترانند، تعدادی کنار امامزادگان و …
غذاهای سنتی به رنگ سبز طبخ می کنند: پلو باقالی، سبزی پلو با ماهی، قورمه سبزی و کو کو سبزی مرسوم تر می باشند. در موقع تحویل سال، قرآن و دعای یا مقلب و سلامتی و عاقبت بخیری زمزمه می کنند. روی سطح آیینه تخم مرغ می گذارند، و بر این باورند که حین تحویل سال،زمین که روی شاخ گاو قرار دارد جابجا می شود و این رخداد با تکان خوردن تخم مرغ و باز ایستادن ماهی در تنگ قابل مشهود است.
دید و بازدید و صله رحم نزد قوم بختیاری در ایام نوروز بسیار مهم است ، به گونه ای که بزرگان خانواده به همراه دیگر اعضای فامیل، دسته جمعی به دیدار اقوام و بستگان می روند و بعد از دیدار از هر خانواده، اعضای آن خانه را نیز در امتداد مسیر بازدید، با خودشان همراه می‌کنند و این رسم بسیار زیبا آنقدر خوشایند است که یک سال دیگر همه را به انتظار وا میدارد…
آداب رسوم زایمان و تولد کودک :
آداب و رسوم زایمان در میان بختیاری ها
تولد در فرهنگهای مختلف مراسم ویژه خود را دارد که نشات گرفته از الگوهای فرهنگی آن جامعه است. در گذشته به شکل سنتی روشهایی برای تشخیص جنس نوزاد وجود داشت. مثلا اگر زن زبر و زرنگ بود،یا چهره اش سرخ و سفید بود ، معتقد بودند بچه اش پسر است. ولی اگر زن تنبل بود یا صورتش تیره بود، معتقد بودند بچه اش دختر خواهد بود.در مناطق بختیاری نشین و عشایری مانند ایذه،پیش از این، زائو به کمک قابله(که به او ماما چه می گفتند) بچه اش را به دنیا می آورد.
بختیاریهای ایذه در جریان نامگذاری کودک، معمولا اسم اقوام نزدیک نوزاد را بر روی او نمی گذارند زیرا آن را بد شگون می دانند. اسامی افراد درگذشته را نیز به عنوان نام نوزاد تعیین نمی کنند. اسامی مذهبی نیز مرسوم است. در گذشته قبل از تولد نوزاد ،2 نام تعیین میکردند تا در صورت پسر بودن یا دختر بودن نوزاد اسم او از قبل انتخاب شده باشد.
نوزاد را 3 روز پس از تولد ،به حمام میبرند. هفت روز پس از تولد نیز هم نوزاد و هم زائو به حمام میروند.
آداب سوگواری بختیاری ها :
پیرزنان بختیاری در غم از دست دادن جوانان ترانه ای سوزناك را به زبان لری زمزمه می كنند
از آنجا كه مردم بختیاری ذاتاً مردمی مهربان و غمخوار هستند به محض از دست دادن عزیزی ار اقوام، برای دلداری و تسلی خاطر بازماندگان به خانه آنها می روند و با تمام وجود به همدردی و عزاداری می پردازند، بر طبق سنتی قدیمی پیرزنان بختیاری در غم از دست دادن جوانان ترانه ای غم انگیز و سوزناك را به زبان لری بختیاری زمزمه می كنند و بقیه زنان هم او را همراهی می نمایند این آواز غم انگیز به نام «گاگریو» معروف كه نوای حزن انگیز آن به همراه ساز چپ خبر از روزی غم انگیز دارد.
رسم است كه اقوام هم در پرداخت هزینه های مراسم سوم ، هفته و چهلم به بازماندگان كمك مالی كرده و تا جائیكه در توان دارند به بازماندگان یاری می رسانند. اگر به سرزمین بختیاری سفر كرده باشید حتماً شیرهای سنگی را بر مزار آنها دیده اید كه باز هم بر طبق آدابی قدیمی بر سر خاك مردان دلیر بختیاری به نشانه دلاوری آنها شیر سنگی را نصب می كنند كه به نام «بردسنگی» معروف می باشد.
لباس بختیاریها :
پوشش مردم لُر در تمام مناطق بختیاری‌نشین علی‌رغم تفاوت‌های جزیی، تا حدودی یکسان هستند.
پوشش مردان بختیاری
لباس مردان بختیاری: لباس مردان بختیاری شامل کلاه نمدی، چوقا، شال و شلوار گشاد سیاه رنگ معروف به (دبیت) و کفشی به نام گیوه است.
- کلاه نمدی به رنگ‌های مشکی و قهوه‌ای وجود دارد. این کلاه عقب و جلو ندارد و هر طور و از هر طرفی که روی سر گذاشته شود تفاوتی نمی‌کند و از کرکهایی که لابلای موهای بز به وجود می‌آید ساخته می‌شود.
- چوقا نوعی بالاپوش مردانه است و از نخ‌های نازکی که از پشم گوسفند می‌ریسند بافته می‌شود. هر چه نخ به دست آمده از پشم‌ها نازک‌تر باشد، بافت چوقا زیباتر می‌شود. باران در چوقا نفوذ نمی‌کند و از شانه‌ها تا حدود زانوها را می‌پوشاند. مردان در تابستان زیر چوقا پیراهن و در زمستان کت یا لباس گرم می‌پوشند که انتخاب جنس و خصوصاً رنگ کت و پیراهن، به سن و سال و موقعیت اجتماعی افراد بستگی دارد.
- مردان بختیاری شلوار مشکی رنگی می‌پوشند که از پارچه‌ای به نام دبیت دوخته شده و به شلوار دبیت معروف است. اگر شلوار دبیت را با کت بپوشند، از یک کمربند چرمی محکم استفاده کرده و اگر همراه چوقا پوشیده شود، روی آن شال می‌بندند.
- پارچهٔ شال را به صورت طولی تا نموده و سپس به جای کمربند دور کمر می‌پیچند تا شلوار دبیت را نگهدارد. شال، نمای زیبایی به لباس می‌دهد.
- گیوه نوعی کفش است که رویهٔ آن از پنبه تهیه می‌شود بنابراین دارای طبیعتی خنک و نرم است و رنگ این بافتنی همیشه سفید بوده‌است. تخت یا کف گیوه از پارچه‌های محکم و به هم تنیده ساخته می‌شود که از استقامت بالایی برخورداراست. رنگ تخت یا کف گیوه عمدتاً سیاه یا بنفش است.
- کُردین بالاپوش نمدی بود که چوپانان می‌پوشیدند و علاوه بر گرمی زیاد، آب به درون آن نفوذ نکرده و آتش هم نمی‌گرفت.
لباس زنان بختیاری :
پوشش زنان بختیاری
لباس زنان بختیاری شامل لَچَک، زیر لچک، مینا، بند سوزن، دستمال، پیراهن، شلوار قِری و کفش می‌باشد.
- پیراهنی آستین بلند و مچ داراست که در قسمت پیش سینهٔ چاکدار آن، سه دکمه دوخته می‌شود. بالاتنه و دامنش صاف و بدون چین می‌باشد. بلندی آن تا زیر زانو می‌رسد و دو طرف پایین دامن آن را معمولاً به اندازهٔ ۲۰ سانتیمتر چاک می‌دهند. انتخاب رنگ پیراهن به سن و سال زنان و دختران بستگی دارد.
- شلوار قِری در اصل دامنی است با چین‌های فراوان که نیم تنهٔ پایین بدن را می‌پوشاند. در گذشته از پارچهٔ مخمل استفاده می‌شد که بسیار جذاب ولی سنگین و گران بود ولی امروزه از پارچه‌های سبک‌تر و ارزانتر استفاده می‌شود. به علت سنگینی شلوار به جای کش، از بند یا طناب باریکی استفاده می‌کنند که در اصطلاح محلی به آن دُم شلوار می‌گویند. زنان، زیر شلوار قری یک زیرشلواری می‌پوشیدند که به آن پاکَش می‌گفتند.
- مینا روسری بلند از پارچهٔ نازک حریر مانند به رنگ‌های آبی، سبز، زرد، سرخ یا بنفش است. جوانان از رنگ‌های روشن و زنان میانسال از رنگ‌های تیره استفاده می‌کنند.
- لَچَک کلاه مانندی است که قسمت پشت آن در زیر مینا قرارگرفته وبا سوزنی به مینا متصل می‌گردد. روی لچک منجوق دوزی شده‌است و دو بند دارد که از کنار گوش‌ها گذشته و زیر گلو به هم گره می‌خورند تا لچک را روی سر ثابت نگه دارند. لچک را با پولک‌های کوچک و همچنین مهره‌های ریز به نام مُنجوق تزیین می‌کنند که جلوه‌ای خاص به لچک می‌دهند.
- بند سوزن از پشت سر تا کمرگاه آویزان می‌شود. دو سر این ریسمان را که پر از مهره و زینت آلات دیگر است، به وسیلهٔ گیره یا دو سنجاق قفلی بر روی لچک محکم می‌کنند.
- دستمال چهارگوش، مشکی، بزرگ و ابریشمی است که در واقع می‌توان آن را نوعی پیشانی بند به حساب آورد چرا که زنان آن را روی پیشانی می‌بندند و سپس دو سر انتهایی آن را در پشت سر به هم گره می‌زنند.
- در گذشته زنان هم گیوه می‌پوشیدند ولی امروزه پوشیدن گیوه در میان زنان بختیاری دیگر معمول نیست. آنها کفش چرمی رویه دار و غالباً به رنگ مشکی می‌پوشند که در گویش بختیاری به آن اُرسی می‌گویند.
غذاهای محلی چهارمحال و بختیاری :
متداول‌ترین غذای سنتی بختیاری ها انواع كباب گوشت است
غذاهای محلی و سنتی یكی از مهم‌ترین جاذبه‌های اجتماعی به شمار میروند. تقریبا همه انواع خوراک‌ها در این استان تهیه و طبخ می‌شود ولی متداول‌ترین غذا انواع كباب گوشت است كه نوع خاصی از آن به كباب بختیاری شهرت دارد و در بین گردشگران منطقه از محبوبیت زیادی برخوردار است. این غذا از خوشمزه‌ترین غذاهای استان چهارمحال و بختیاری بوده و شهرت زیادی دارد.
كال جوش یا کله‌جوش دیگر غذای چهارمحال و بختیاری است.
پرورد دوغ غذای محلی دیگری از استان چهارمحال و بختیاری است که این غذا شامل سبزی آش، برنج، دوغ، آرد و پیازداغ است.
اُماج نوعی غذای محلی دیگر است كه در آن سبزی آش، آرد الك شده، پیازداغ، عدس و سبزی آش را كه بیشتر اسفناج است، می‌پزند.
كاچی شیر غذای دیگری است كه بیشتر خانواده‌های دام دار تهیه می‌کنند.
گردآوری:بخش فرهنگ و هنر
در آیدت،
فایل‌های
خود را به فروش بگذارید و یا
مقالات‌تان
را منتشر کنید👋
پاسخ ها