آداب و رسوم مردم ملایر

رسوم مردم ملایر

آداب و رسوم مردم ملایر در ایام مختلف سال 

ملایر شهری تاریخی در غرب ایران، مرکز شهرستان ملایر و دومین شهر بزرگ (از نظر جمعیت) در استان همدان می باشد. تاریخچه طولانی ملایر از زمان آریایی ها باعث به وجود آمدن فرهنگی غنی و آداب و رسوم جالبی در ملایر شده است که در ادامه به آن می پردازیم.

درباره ملایر

این شهر تاریخی در غرب ایران واقع شده است و نام آن از ترکیب دو واژه لری «مال» به معنی خانه و «آگر» به معنی آتش ایجاد شده است که بدین ترتیب می توان مال‌آیر را سرزمین آتش معنی کرد. وجود آتشکده ها، قلعه ها و کوه هایی که بر فراز آن آتش روشن می کردند می تواند دلیل منطقی ای باشد اما برخی افراد نیز معتقدند که «آیر» برگرفته از آریایی ها است و ملایر را سرزمین آریایی ها می دانند.

تپه نوشیجان که در شمال غرب ملایر قرار دارد، شامل آتشکده و قلعه ای باستانی است که در سه طبقه به مادها، هخامنشیان و ساسانیان نسبت داده شده است که نشان دهنده تاریخچه طولانی این شهر می باشد.

عکسی از تپه و ارگ نوشیجان در ملایر

در حال حاضر این شهرستان امکانات ترابری (پایانه مسافربری، راه آهن و فرودگاه ولیعصر)، مراکز آموزش عالی، بیمارستان ها و مراکز درمانی، حوزه علمیه، موزه،‌ اماکن ورزشی و سایر امکانات مورد نیاز را دارد و آب هوای آن نسبت به کلان شهرها بسیار تمیزتر می باشد.

زبان و گویش مردم ملایر

دانشنامه ایرانیکا زبان مردم ملایر را لری و لکی معرفی کرده است. گویش مردم این منطقه ملایری است که اشتراکات زیادی با لری و لهجه همدانی دارد و فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی آن را به پارسی میانه نزدیک می دانند و دانشنامه ملایر آن را ادامه زبان مادی معرفی گرفته است.

دین مردم ملایر

بسیاری از ساکنین ملایر مسلمان و مذهب آنها شیعه دوازده امامی است اما اقلیت های مذهبی نیز در این شهر وجود دارند. در گذشته تعداد زیادی از یهودی ها در ملایر زندگی می کردند که پس از انقلاب اسلامی مهاجرت کردند. همچنین چهار منطقه ارمنی‌نشین و کلیساهایی نیز در ملایر وجود داشته است که درحال حاضر تنها ویرانه هایی از آنها باقی مانده است. این کلیساها عبارتند از:

• کلیسای مریم مقدس در منطقه اناوش

• کلیسای استپانوس مقدس در قاسم‌آباد

• کلیسای سرکیس مقدس در ملایر

• کلیسای مریم مقدس در شروین

آداب و رسوم مردم ملایر

فرهنگ ملایری ها به لر ها شباهت زیادی دارد اما همچون شهرهای دیگر ایران، پس از ورود اسلام این اداب و رسوم با آئین اسلامی تلفیق شده است. از جمله مهم ترین رسم های ملایر برگذاری جشن های پرشکوهی برای نوروز، شب یلدا و... بوده است که امروزه به دلایل مختلفی کمتر مورد توجه قرار می گیرند. 

همچنین کشاورزی و صنایع دستی در میان فرهنگ مردم ملایر رایج است و بسیاری از آنها به گیوه بافی، قالی بافی، گلیم بافی، منبت کاری در حوزه صنایع دستی مشغول هستند. از مهم ترین آداب و رسوم مردم این منطقه می توان به این موارد اشاره کرد:

- آداب و رسوم مرتبط با عید نوروز

آداب و رسوم نوروزی در ملایر

فرهنگ های بسیاری در این شهر وجود دارند که مردم آن سعی می کنند آنها را زنده نگه دارند. از جمله این رسم ها قاشق زنی، کوسه گلین، فالگوش، فال کوزه چهارشنبه سوری، موسیقی و رقص های بومی، حاجی فیروز، رسم تعویض لباس کهنه و نو و... می باشند که حال و هوایی متفاوت دارند. معمولا حاجی فیروز در عید آواز هایی چون: «حاجی فروزه، سالی یه روزه، حاجی فیروز اومده، آتیش افروز اومده...» در کوچه پس کوچه های شهر نوید رسیدن بهار را داده و شادی را میان مردم می آورد.

در ایام قدیم تنقلات مورد نیاز مردم به صورت خودکفا در مناطق اطراف کشت و برداشت می شده است و برای شب عید از غذاهایی چون پلو خورشت، رشته پلو یا قرمه سبزی تهیه می کردند. برخی دیگر از این آداب و رسوم ها عبارتند از:

• قاشق زنی مخصوص عید در ملایر

قاشق زنی یکی از سنت های قدیمی ایران است که همچنان در ملایر و بسیاری از روستاهای این شهرستان زنده است. در این سنت افراد با صورت پوشیده و پنهان به در خانه اهالی محل رفته و پس از در زدن می گفتند: من از عروسی آمده ام و برایتان تندرستی آورده ام؛ سپس صاحبخانه با باز کردن هدیه ای به او می داد.

قاشق زنی رسمی باستانی در ملایر

این رسم مثالی از پذیرایی فرورهرها (فرشته های کوچکی که در آئین زرتشت به آن اشاره شده) است و عده زیادی غذاهای مختلف، آجیل و... را در خانه خود آماده می کردند تا از این مهمان ها پذیرایی کنند. دلیل پوشیده بودن صورت افراد و ناشناس ماندن آنها نیز به دلیل پنهان و غیر محسوس بودن فرورهاست و آجیل دریافتی برای آنها را خوش یمن می دانستند.

• رسم تعویض لباس کهنه و نو

بسیاری از مادران در هنگام خرید عید با آوازهایی به کودکان خود می آموزند وسایل و لباس هایی که دیگر به آن نیاز ندارند را به افراد تهی‌دست داده و کمک ناچیزی به آنها بکنند که نشانه ای از هم نوع دوستی است.

• فال کوزه در چهارشنبه سوری

روشن کردن آتش برای مراسم چهارشنبه سوری

این فال مخصوص ایام چهارشنبه سوری نیست اما مردم ملایر در این روز استقبال ویژه ای از آن می کنند. بدین ترتیب ابتدا هر فرد یک مهره، دکمه یا شیء کوچکی برای خود انتخاب کرده و در خمره ای کوچک شبیه به کوزه که قیفله نام دارد می اندازند. سپس در عصر روز چهارشنبه در خانه یکی از همسایه ها جمع شده و در کنار تفریح های دیگر به گرفتن فال کوزه نیز می پردازند. در این روز یک بچه نابالغ مهره را در می آورد و پیش از بیرون کشیدن هر مهره شعری می خوانند که نیت صاحب مهره را با توجه به آن شعر تفسیر می کنند.

• فالگوش

در این رسم مردم در سر چهار راهی ایستاده و نیت می کنند؛ سپس صحبت های اولین رهگذر را به عنوان پاسخ نیت خود در نظر می گیرند. نوع دیگری از این رسم وجود دارد که افراد در ابتدا کلیدی را به عنوان نماد گشایش زیر پا گذاشته و سپس نیت و فال گوش می ایستند و از فرورها نیز درخواست می کنند درهای بسته در زندگی‌شان را با کلید زیر پای آنها باز کنند.

- آداب رسوم مردم ملایر برای ازدواج

همانند بسیاری از شهرهای دیگر در ملایر نیز جوانی که قصد ازدواج دارد ابتدا مادر خود را واسطه قرار می دهد. پس از آن مادر با والدین دختر مورد نظر تماس گرفته و مراسمی به نام «روز دختر بینی» برگذار می شود که طی آن زمان خواستگاری را مشخص می کنند. 

این مراسم ها تا حدودی به آداب و رسوم کلی کشور شباهت دارند و مراسم های به نام های «شیرینی خوران و تعیین مهریه»، «عقد کنان» و «پاگشا»، «مراسم دست گیران بازی»، «جاهل نشان»، «لنگری خوران»، «حنا بندان» و «عروس بران» برگذار می شود.

- آداب و رسوم مردم ملایر در ماه رمضان

آداب و رسوم ملایری ها در ماه رمضان

از جمله رسم های مهمی که قبل از ماه شعبان و فرا رسیدن ماه رمضان انجام می شود تمیزکاری در مسجد هاست. در این زمان افراد فرش های مسجد را شستشو داده سایر نقاط را گردگیری و تمیز می کنند.

از جمله غذاهای پرکاربرد برای روزه داران آش رشته و اماج، مشکوفی و فرنی، کوفته زیره، رنگینه و... می باشد. همچنین برخی افراد نذر هایی کرده و برای برآورده شدن آن بسته بندی هایی از آجیل مشکل گشا تهیه کرده و بعد از نماز در بین نمازگذاران پخش می کنند.

گردآوری:بخش فرهنگ و هنر