نقره کوبی چیست؟ + تاریخچه و روش نقره کوبی

 نقره کوبی

همه چیز درباره هنر نقره کوبی

نقره کوبی یکی از صنایع قدیمی ایران است که از آن با استفاده از نقره یا طلا به تزئین آثار مختلفی از جمله ساخته های فولادی، چوبی و... می پردازند. در ادامه جهت آشنایی کامل با این هنر تاریخی ایرانی همراه ما باشید.

تاریخچه نقره کوبی

صدها سال پیش، در شروع راه از طلا یا نقره کوبی تنها روی آثار فولادی مانند شمشیرها، چاقو یا سایر سلاح ها و... استفاده میشد. ریشه هنر نقره کوبی به منقطه آذربایجان و شهر تبریز باز می گردد و به عنوان شاخه ای از هنرهای قلمزنی شناخته می شده است. با وجود تاریخچه ی طولانی این هنر در ایران، زمان سلجوقیان و مغول ها دوره اوج و شکوفایی هنر نقره کوبی در تبریز بود به طوری که هنرمندان برای تزئین بسیاری از آثار از نقره کوبی استفاده می کردند.

استفاده از نقره کوبی و طلاکوبی برای تزئین ظروف

با گذشت زمان محبوبیت هنر نقره کوبی و صنایع دستی ساخته شده با این روش افزایش می یافت؛ اواخر دوران قاجار نیز همزمان با تغییر و تحولات بسیاری برای این هنر بود چرا که اضافه شدن آلیاژهای دیگر و امکان دسترسی راحت تر به این تولیدات هنری فراهم شده بود. بدین ترتیب با خلاقیت بیشتر مردم نقره کوبی را با هنر چوب نیز ترکیب کردند که باعث خلق آثاری کاربردی، زیبا و منحصر به فرد در تبریز شد. تلفیق نقره کوبی با چوب یکی از دلایل افزایش محبوبیت این هنر در شهر تبریز می باشد.

برخی منابع دیگر نیز هنر طلاکوبی را به خراسان، سمرقند و افغانستان نسبت داده اند و به نظر می رسد با وجود تشابه بسیار طلاکوبی و نقره کوبی (در روند تولید) استفاده از نقره در این مناطق رواج کمتری داشته است و تفاوت این دو هنر نیز در آلیاژ مورد استفاده می باشد.

کاربرد نقره کوبی

یکی از عمده ترین کاربردهای نقره کوبی در آذربایجان شرقی، استفاده از این هنر برای تزئین تسبیح هاست. جنس این تسبیح ها از نوعی هسته میوه به نام آویگادو می باشد که در زبان عامیانه به آن کشکول نیز می گویند. نقره به کار رفته برای این کار کاملا خالص بوده و با روش سوراخ کاری مقدار نقره مورد نظر را جای گذاری می کنند. البته می توان برای ساخت این تسبیح ها از چوب یسر، عناب، آبنوس و صندلوس نیز استفاده کرد.

استفاده از نقره کوبی برای ساخت تسبیح

همچنین استفاده از طلاکوبی برای تزئین دسته چاقو، شمشیر یا مهمیزها (وسیله ای برای سوارکاری روی اسب) و... رایج بوده است و با گذشت زمان نقره کوبی برای تزئین اشیا مختلفی مانند تابلوهای تزئینی، عصا،پیپ، چوب سیگار، زیرسیگاری، فندک، ظروف و غیره نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

روندکاری نقره کوبی در تمامی بخش ها مشابه یکدیگر است و مهم ترین ابزاری که هنرمندان و صنعت گران با آن سر و کار دارند کارد طلا کوبی (تیغه ای فولادی و بسیار محکم) جهت حکاکی و ایجاد جایگاهی برای نقره یا طلا می باشد.

نقره کوبی روی چوب

در نقره کوبی یا فلز کوبی روی چوب نیز پس از حکاکی و ایجاد فضا روی چوب با استفاده از نوار فلزی مسی، برنج یا نقره آنها را پر می کنند. به نظر می رسد قدمت این هنر به زمان صفویه بازگردد اما دوران قاجار زمان شکوفایی نقره کوبی روی چوب می باشد و از آن برای تزئین مبلمان، در و غیره استفاده می کردند.

نقره کوبی روی چوب و جلد کتاب های قدیمی

برای خلق آثار هنری و نقره کوبی روی چوب ابتدا باید خطوطی متناسب با نوار فلزی (معمولا عرض و عمق دو میلی متری) ایجاد کنید. سپس با چکش کاری نقره مورد نظر را وارد شیار ایجاد شده کنید. نقره کوبی روی چوب معمولا با سنباده کشیدن یا سوهان و استفاده از چسب برای ثابت کردن نقره همراه است.

روش انجام نقره کوبی بر روی اشیاء فلزی

روش انجام نقره کوبی روی فلزات

به طور کلی می توان گفت نقره کوبی شامل پنج مرحله مختلف می باشد که عبارتند از:

۱. ایجاد شیار روی بدنه

در ابتدا با استفاده از یک تیغه فولادی که با آب یا روغن، آب دیده شده است و از مقاومت بالایی برخوردار است در جهت ایجاد شیارهایی کم عمق و منظم اقدام می کنند. این کار با حرکت دادن دست به جلو و عقب به طور منظم انجام می شود. حکاکی از سه جهت مختلف روی وسیله مورد نظر پیاده می شود.

۲. انداختن طرح مورد نظر

در این مرحله طرح مورد نظر را انتخاب کرده و با کاربن روی کار کپی کنید. از جمله طرح های پرکاربرد می توان به چنگ، اسلیمی، ترنج و... اشاره کرد.

۳. کوبیدن طلا یا نقره

این مرحله به مهارت بالایی نیاز دارد چرا که در بسیاری از موارد میله های فلزی طلا یا نقره بسیار نازک هستند و چکش های مخصوصی نیز برای نقره کوبی ساخته شده اند.

۴. یشم کوبی

با استفاده از سنگی به اسم یشم کار تثبیت طلا یا نقره را انجام می دهند. کشیدن این سنگ روی میله ها باعث می شود به طور کامل در شیار فرو روند.

۵. پرداخت کردن

آخرین مرحله و جهت ایجاد جلوه ای زیبا و خیره کننده به محصول است که طی آن کثیفی های ایجاد شده روی سطح را با استفاده از اسید یا مواد شوینده تمیز می کنند و با آتش دادن آثار خلق شده جلوه ای زیبا به آنها می بخشند.

گردآوری:بخش فرهنگ و هنر