امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام علی (ع)

امر به معروف و نهی از منکر، از واجب کفایی است

امر به معروف و نهی از منکر که هر دو جزء فروع دهگانه دین مبین اسلام می باشند، آن چنان جایگاه والایی دارند که در حدود 30 آیه از آیات قرآن مجید با الفاظ گوناگون در مورد آنها نازل گردیده است.

امر به معروف و نهی از منکر از احکام عملی مسلمانان و بنظر شیعیان از فروع اسلام است.

امر به معروف یعنی امر کردن یا توصیه کردن از طرف فرد مسلمان به افراد دیگر به انجام آنچه از نظر عقل یا شرع اسلام خوب در نظر گرفته می شود و نهی از منکر یعنی امر کردن یا توصیه کردن از طرف فرد مسلمان به افراد دیگر به انجام ندادن آنچه به از نظر عقل یا شرع دین اسلام بد در نظر گرفته می شود.امر به معروف و نهی از منکر توصیه گفتاری است و شامل جرح نمی شود.

امر به معروف و نهی از منکر که هر دو جزء فروع ده گانه دین اسلام می باشند، آن چنان جایگاه والایی در شرع مقدس اسلام دارند که در حدود 30 آیه از آیات قرآن کریم با الفاظ و عبارات گوناگون در مورد آنها نازل گردیده است. علاوه بر آن، در سخنان معصومین علیه السلام، در مورد آنها نکات فراوانی بیان گردیده که در منابع و متون معتبر حدیث ما ثبت و ضبط شده است. فقها و محدثین هم در کتاب های خویش هر یک بابی را تحت این عنوان باز نموده و در مورد ی آن مطالب ارزشمندی را نوشته شده اند.

امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه حضرت علی علیه السلام
امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه علی علیه السلام، با فضیلت ترین اعمال بندگان خداوند، غایت دین، قوام شریعت، خلق الهی و بالاتر از جهاد در راه خدا معرفی شده است.
« الامر بالمعروف افضل اعمال الخلق: امر به معروف با فضیلت ترین اعمال خلق خداست». این گفتار که اطلاق نیز دارد، امر به معروف را نسبت به تمامی اعمال و کردار بندگان خدا، برتر و با فضیلت تر معرفی کرده است و به تنهایی ارزش والای این فریضه را تایید می نماید.

« غایه الدین الامر بالمعروف و النهی عن المنکر و اقامه الحدود:نهایت دین، امر به معروف و نهی از منکر و اقامه حدود است». در این جا سه عنصر« امر به معروف»،« نهی از منکر» و« اقامه ی حدود» که همه در یک راستا و مقصود می باشند، غایت و منتهای هر دینی من جمله دیناسلام شناخته شده است. این حدیث هم به خوبی نشانگر اهمیت و ارزش امر به معروف و نهی از منکر است.

کسی که امر به معروف می کند ضروری است که حلال و حرام را بشناسد و خویش را از آنچه به مردم امر و نهی می کند فارغ نموده باشد، خیرخواه مردم و همراه با مردم باشد. با لطف و بیان خویش آن ها را دعوت کند و با تفاوت ميزان صبر و حوصله آن ها آشنا باشد؛ تا هرکس را در جایگاه خود قرار دهد. مکر شیطان را بشناسد و دربرابر آنچه می بیند شکیبا باشد، با مردم مقابله به مثل نکند و از ایشان شکوه ننماید و به خاطر خودش درشتی نکند.

نیّتش خالص برای خدا باشد، از خدا یاری بطلبد و رضای خدا را بجوید. پس درصورتی که با او مخالفت کردند، تحمّل کند و چنانچه موافق بودند، سپاسگزار باشد، کار خویش را به خدا واگذارد و به عیب خود توجّه کند.

حدیث درباره امر به معروف و نهی از منکر

انواع امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر به دو نوع واجب و مستحب تقسیم می شود که عبارتند از:
√ آنچه انجام آن از نظر عقل یا شرع الزامی و واجب و یا ارتکابش از نظر آن دو، قبیح و زشت باشد، امر و نهی در موردشان واجب می گردد.

√ هر کاری که انجامش از نظر عقل یا شرع خوب و مستحب یا ارتکابش از دیدگاه آن دو، پسندیده نیست، امر و نهیش مستحب است.
گفتنی است امر به معروف و نهی از منکر از واجبات توصلی است یعنی قصد قربت در آن شرط نیست؛ هر چند با داشتن قصد قربت از پاداش الهی نیز برخوردار خواهد شد.

مراتب امر به معروف و نهی ازمنکر
برای امر به معروف و نهی از منکر مراتبی هم ذکر شده است که باوجود احتمال برآورده شدن مقصوداز مرتبه پایین، جائز نیست که به مراتب بالاتر عمل شود. این مراتب عبارتند از:

1- مرحله اول با قلب:  یعنی با فرد گناه کننده طوری رفتار شود که او متوجه شود که امر به معروف نهی از منکر کننده قلبا از کار وی اندوهگین است. مثل این که روی خود رابرگرداند یا صورت اش را عبوس کند و رفت و آمد با وی را کم سازد.

2- مرحله دوم امر و نهی با زبان: یعنی هنگامی که کارهای قبلی مؤثر نشدواجب است که اهل گناه را با زبان نهی کند و یا به ترک کننده معروف با زبان امر کند.
ولی جائز نیست که در امر و نهی از فحش و دروغ و توهین و ... استفاده کند مگر این که گناه او یک امر مهمی باشد مانند قتل و جنایت... که اینجاها جلوگیری بهر نحوی جائز خواهد بود.

3- مرحله سوم استفاده از زور و قدرت: در صورتیکه دو مرحله قبلی کارآیی نداشته باشند؛ باید از زور و قدرت استفاده شود، به این مفهوم که با اِعمال فشار جلوی انجام گناهان گرفته شود و بین فرد و گناه مورد نظرش فاصله ایجاد گردد. در این مرحله هم باید از مراتب سبک تر آغاز کرد؛ ولی در فرضی که بازداشتن از گناه متوقف بر کتک کاری و ایجاد جراحت و امثال آن باشد، باید با اذن فقیه جامع الشرایط اعمال شود و در شرایط فعلی که نهادهای قانونی جمهوری اسلامی شکل گرفته، چنين کاری باید با اجازه نهادهای مربوط باشد.

گردآوری: بخش مذهبی