بیماری ام اس (علت، علائم، تشخیص و درمان)

 

بیماری ام اس چیست؟

بیماری ام اس یا مالتیپل اسکلروزیس یک بیماری خود ایمنی مزمن است که در آن سیستم ایمنی به بافت‌های عصبی حمله می‌کند و چربی دور اعصاب (میلین) را از بین می‌برد. در بیماری ام اس، میلینِ اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) به صورت پلاک‌های تک تک یا دسته جمعی در اندازه‌های کوچک یا بزرگ دچار التهاب و تخریب می‌شود.

از بین رفتن میلین‌ها باعث می‌شود اعصاب که در بدن وظیفه انتقال پیام‌ها را بر عهده دارند نتوانند به درستی پیام را منتقل کنند و مغز، قدرت کنترل خود را بر روی اندام‌ها را از دست می‌دهد. بسته به این که پلاک‌ها در کدام قسمت دستگاه عصبی مرکزی باشند، نشانه‌های بیماری متفاوت خواهد بود.

چه افرادی بیشتر دچار ام اس می‌شوند؟

این بیماری بیشتر در افراد ۲۰ تا ۴۰ ساله دیده می‌شود. با این که علت قطعی بیماری ام اس هنوز ناشناخته است، اما فاکتورهایی وجود دارند که ریسک ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهند که شامل موارد زیر است:

1. ژنتیک
2. عفونت
3. کمبود ویتامین D
4. عوامل جغرافیایی
5. نژاد
6. ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی
7. سیگار کشیدن

در ادامه هر کدام از موارد بالا به صورت کوتاه توضیح داده می‌شود.

ژنتیک

ریسک بیماری ام اس در افراد با سابقه خانوادگی بیشتر است. اگر یکی از اقوام درجه یک شما (پدر، مادر، خواهر و برادر) ام اس داشته باشند، امکان ابتلا به این بیماری در شما ۱ تا ۳ درصد بیشتر از دیگران است.

همچنین در دو قلوهای یکسان، اگر یکی به این بیماری مبتلا شود، احتمال ابتلای دیگری ۲۵ درصد افزایش می‌یابد.

عفونت

نوعی از ویروس‌ها با این بیماری در ارتباط هستند.

کمبود ویتامین D

کمبود ویتامین D می‌تواند احتما ابتلا به بیماری ام اس را افزایش دهد.

عوامل جغرافیایی

بیماری ام اس در کشورهای با آب و هوای معتدل مانند جنوب استرالیا، جنوب کانادا، نیوزلند و … شیوع بیشتری دارد.

نژاد

ام اس در افراد سفیدپوست رایج‌تر است و در نژاد آسیایی و آفریقایی‌ها شیوع کمتری دارد.

ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی

بیماری‌های مانند دیابت نوع ۱، بیماری روده تحریک پذیر و بیماری‌های تیروئید، ریسک ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهند.

سیگار کشیدن

سیگار کشیدن باعث افزایش ریسک ابتلا به ام اس می‌شود.

مهمترین علائم و نشانه های بیماری ام اس چیست؟

از مهمترین علائم و نشانه های بیماری ام اس می‌توان موارد زیر را نام برد:

1. کاهش حافظه و ضعف تمرکز، دشواری استدلال و حل مسئله
2. بی حسی و مور مور شدن مداوم در اندام‌ها یا صورت
3. تاری دید، دوبینی، فقدان بینایی کلی یا جزئی که اغلب در یک چشم اتفاق می‌افتد
4. سرگیجه و عدم تعادل و هماهنگی در راه رفتن
5. ضعف و گرفتگی‌های عضلانی و اسپاسم یا لرزش
6. اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
7. بی‌حالی و افسردگی و عدم ثبات خلق
8. مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست
9. مشکل در شروع دفع ادرار و نیاز مکرر به تخلیه مثانه، عفونت‌های مثانه
10. اختلال حسی
11. اختلالات تکلم: عدم هماهنگی بین کلمات در سخن گفتن، بریده بریده صحبت کردن، کاهش سرعت تکلم
12. دشواری بلع
13. درد
14. اختلالات جنسی

علائم ام اس در زنان :

1. پای شما مدام به خواب می رود.

به طور معمول، تنها زمانی احساس سوزن سوزن شدن می کنید که برای مدت طولانی به پای خود فشار وارد کرده باشید و به طور موقت جریان خون را قطع کنید. سگیل می‌گوید، اما اگر متوجه شدید که دست‌ها یا پاهای شما احساس بی‌حسی، سوزش یا گزگز دارند، این می‌تواند نشانه ام اس باشد.

2. همیشه خسته هستید.

قطعا روزهایی پیش می آید که حوصله ندارید، اما خستگی های شدید که هفته‌ها طول می‌کشد و توانایی شما برای عملکرد عادی روزانه را مختل می‌کند، ممکن است نشانه‌ای از تخریب اعصاب و فیبرهای ستون فقرات شما باشد.
کاستلو می‌گوید: «افراد مبتلا به ام‌اس خستگی خود را به قدری طاقت‌فرسا توصیف می‌کنند که حتی کارهای ساده را نیز برای آنها دشوار می‌کند. "اغلب خستگی تان با فعالیت شما تناسب ندارد، با خواب تسکین نمی یابد، و در صورت گرمازدگی بدتر می شود."

3. پریود نمی شوید.

سگیل می گوید، هر بیماری که بر سیستم ایمنی شما تأثیر بگذارد، از جمله ام اس، ممکن است باعث آمنوره یا از دست دادن دوره قاعدگی شما شود. از دست دادن هر چند وقت یکبار پریود مشکل بزرگی نیست - همه چیز از استرس گرفته تا سفر و آنفولانزا می تواند به طور موقت سیستم تولید مثل شما را از چرخه اش خارج کند - اما اگر قاعدگی شما برای بیش از سه ماه متوالی به تاخیر افتاده باشد یا چرخه شما نامنظم شود. وقت آن است که با یک پزشک صحبت کنید.

4. گاهی اوقات در بلع یا صحبت کردن مشکل دارید.

طبق اعلام انجمن ملی ام اس، مشکلات مربوط به گفتار و بلع معمولاً با هم همراه هستند (نام های پزشکی آنها در واقع دیسفاژی و دیس آرتریا است).

در مورد گفتار، نواحی آسیب‌دیده از مغز می‌توانند بر الگوهای گفتار تأثیر بگذارند، و باعث بریده حرف زدن یا صدای تو دماغی شوند.

مغز شما همچنین تا حد زیادی کنترل بلع را در اختیار دارد ، (در واقع مغز شما تقریباً همه چیز را کنترل می کند) و بله، ناتوانی در قورت دادن صحیح قطعاً یک علامت خطر است.

. شما اخیراً به طور خاصی دست و پا چلفتی بوده اید.

سگیل می‌گوید: «مردم اغلب فکر می‌کنند که فقط تعادل بدی دارند، اما ضعف در یک یا هر دو اندام شما می‌تواند نشانه‌ای از این باشد که مشکلی در اعصاب حرکتی شما وجود دارد. بنابراین اگر متوجه شدید که در حال زمین خوردن، برخورد با اشیاء، بی ثباتی یا زمین خوردن مکرر بدون دلیل هستید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.

6. در مدیریت انجام چند کار همزمان با مشکل مواجه هستید یا واقعاً دمدمی مزاج شده اید.

به گفته کاتلین کاستلو، پرستار و معاون واحد مراقبت های بهداشتی انجمن ملی مولتیپل اسکلروزیس، حدود 60 درصد یا بیشتر از مبتلایان به ام اس، نوعی پریشانی شناختی یا عاطفی را تجربه می کنند.

مبتلایان به ام اس ممکن است از اختلال در یادآوری، مشکل در افسردگی، تحریک پذیری، نوسانات ناگهانی خلقی و حملات غیرقابل کنترل گریه یا خنده رنج ببرند.

7. احساسات بسیار عجیبی را احساس می کنید.

مشکلات حسی یک علامت عجیب اما رایج مولتیپل اسکلروزیس است. سگیل توضیح می دهد: "بیماران من اغلب می گویند که بدن آنها، در یک سطح حسی، از یک قسمت به قسمت دیگر متفاوت است." برای مثال، وقتی پیراهن خود را می‌پوشند، احساس کشیده شدن آن به سینه شان نسبت به کشیده شدن به شکمشان متفاوت است.

نیمی از افرادی که مبتلا به ام اس تشخیص داده شده اند نیز درد مزمن دارند که معمولاً با اسپاسم غیرارادی، ضعف غیرقابل توضیح یا سفتی عضلات همراه است. کاستلو می‌گوید: « در حالتی که اغلب به عنوان سنگینی یا فرسودگی اندام توصیف می‌شود، پاها معمولاً اولین اندام هایی هستند که بیشترین آسیب های عضلانی را تحمل می کنند، اما پشت نیز یک ناحیه مشکل معمول است.

8. دیگر نمی توانید بین رنگ ها تمایز قائل شوید.

سگیل می‌گوید: اگر قبلاً چشم خوبی برای تشخیص رنگ داشتید، از آن ساده رد نشوید. او توضیح می دهد: «به این حالت التهاب عصب بینایی می گویند که به دلیل از بین رفتن عایق اطراف اعصاب بینایی در مغز اتفاق می افتد و یکی از علائم اولیه مولتیپل اسکلروزیس است.
اما این فقط مربوط به رنگ نیست: ام اس همچنین می تواند به صورت نابینایی جزئی، کوررنگی، نقاط کور یا کوری در یک چشم ظاهر شود. کاستلو می‌گوید: «بعضی از مردم این حالت را با عنوان نگاه کردن از طریق یک لنز تماسی لکه‌دار، یا نگاه کردن از طریق صفحه نمایش یا از درون آب توصیف می‌کنند. همچنین ممکن است با درد یا احساس کشش در حین حرکت چشم همراه باشد.

شروع مشکلات بینایی مرتبط با ام اس معمولا آهسته است، زیرا بدتر شدن چشم ها به مرور زمان اتفاق می افتد. نوریت اپتیک یا همان التهاب عصب بینایی به خودی خود نیز می تواند رخ دهد (در نتیجه عفونت، کمبود ویتامین یا سایر بیماری های خودایمنی)، بدون اینکه لزوماً با مولتیپل اسکلروزیس همراه باشد .

. همه چیز را فراموش می کنید.

اگر روز تولد دختر خود را فراموش کرده اید، کلیدهای خود را پنج بار در یک هفته گم کرده اید، و یا لباس های تمیز را دو بار شسته اید، ممکن است نگران شوید که بیماری آلزایمر زودرس گرفته اید.

خبر خوب این است که آلزایمر در زنان جوان بسیار نادر است. خبر بد این است که مشکلات حافظه کوتاه مدت یا سایر مشکلات شناختی می تواند از علائم ام اس در زنان باشد.

10. همیشه در حال نوشیدن آب هستید، اما به ندرت ادرار میکنید.

آبرسانی در تمام طول روز بدون مراجعه به دستشویی ممکن است استعداد فوق العاده ای به نظر برسد، اما چیز خوبی نیست. سگیل می‌گوید این یکی از مشخصه‌های مولتیپل اسکلروزیس است، به‌ویژه اگر بیش از 24 ساعت دستشویی نروید.
او می افزاید، با این حال، هر تغییر بزرگی در دفعات ادرار می تواند یکی از علائم ام اس در زنان باشد و اغلب باعث تشخیص بیماری می شود. گاهی اوقات هم برعکس است و باید مدام دستشویی بروید.

کاستلو می‌گوید: «بسیاری از افراد مبتلا به ام‌اس احساس فوریت مثانه را گزارش می‌کنند یا ممکن است نیاز به استفاده مکرر از دستشویی داشته باشند.» "گاهی اوقات آنها در طول شب با حس نیاز به ادرار کردن از خواب بیدار می شوند." عادات ناکارآمد اجابت مزاج و مشکلات روده در حدود 80 درصد از افراد مبتلا به ام اس رخ می دهد و ناتوانی در نگه داشتن ادرار اغلب با یبوست، اسهال و حرکات غیر قابل کنترل روده نیز همراه است.

11. به طور تصادفی دچار سرگیجه یا حالت تهوع می شوید.

یکی از اولین علائم ام اس در زنان، سرگیجه شدید یا سرگیجه ناشی از آسیب یک عصب است که سیستم حرکتی، حسی و هماهنگی شما را به هم می ریزد و باعث می شود احساس سرگیجه، بی ثباتی، عد تعادل یا حتی تهوع کنید.

. در ارسال پیامک یا تایپ کردن مشکل دارید.

سگیل می‌گوید: «یکی از اولین چیزهایی که اغلب در بیماران ام‌اس مشاهده می‌کنیم، ناتوانی در ارسال پیامک، تایپ کردن، استفاده از تلفن همراه یا تبلت و انجام کارهای دیگری است که نیاز به کنترل حرکتی خوب دارند.». همانطور که مولتیپل اسکلروزیس پیشرفت می کند، می تواند باعث "صدمه" یا آسیب در سیستم عصبی شما شود. او توضیح می دهد که اگر ضایعه ای در ناحیه پشت مغز داشته باشید، می تواند به مهارت کار با دست شما آسیب برساند.

13. در تحریک شدن مشکل دارید.

برانگیختگی جنسی از سیستم عصبی مرکزی شروع می‌شود، مغز شما در واقع باید پیام‌هایی را به اندام‌های جنسی شما بفرستد تا آنها را تحریک کند. اما طبق گفته انجمن ملی مولتیپل اسکلروزیس، در بیماری ام اس، از آنجایی که ارتباط مغز و بدن به درستی کار نمی کند، بدن شما ممکن است این پیام را دریافت نکند که برای اقدام آماده هستید.

مشکلات جنسی در میان زنان مبتلا به ام اس بسیار رایج است - 72 درصد از بیماران زن تحت تأثیر مشکلات جنسی از جمله کاهش تحریک در ناحیه واژن یا کلیتورال (یا تحریکات دردناک) همراه با خشکی واژن قرار دارند.

14. نمی توانید تشخیص دهید که چیزی گرم است یا سرد.

سگیل می‌گوید ناتوانی در احساس تغییرات دما با دست‌ها یکی دیگر از علائم آسیب عصبی ناشی از ام اس است.

15. آزمایشات شما برای بیماری های دیگر منفی بوده است، اما همچنان احساس بیماری دارید.

سگیل می‌گوید: «مولتیپل اسکلروزیس و لوپوس، از بزرگترین مشکلات مخفی محسوب می‌شود، زیرا علائم آنها به راحتی به علل یا بیماری‌های دیگر نسبت داده می‌شود. از آنجایی که علائم کاملاً به اعصابی که تحت تأثیر قرار گرفته است بستگی دارد، هیچ دو فردی، بیماری یکسانی را نشان نمی دهند.

برای بسیاری از زنان، این بدان معناست که آنها تنها پس از رد همه چیز توسط پزشک، تشخیص ام اس را دریافت می کنند. خوشبختانه، اسکن MRI می تواند "ضایعات" مشخصه این بیماری را شناسایی کند، بنابراین از درخواست آن نترسید.

راه های تشخیص ام اس

برای تشخیص ام اس راه مخصوصی نداریم و پزشک متخصص براساس علائم و معاینه بالینی تشخیص می‌دهد.

• معاینه چشم: برای ارزیابی بینایی و بررسی بیماری‌های چشمی
• معاینه عصبی: پزشک معمولا عملکرد اعصاب را بررسی می‌کند
• تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI):تکنیکی که از یک میدان مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر مقطعی از مغز و نخاع استفاده می‌کند. با ام آرآی آسیب‌های میلین در مغز ونخاع دیده می‌شود، اما این آسیب‌ها ممکن است در بیماری‌های دیگری هم وجود داشته باشند، بنابراین علائم بالینی تعیین کننده‌اند.
• پونکسیون کمری: آزمایش شامل یک سوزن بلند است که در ستون فقرات وارد می‌شود تا نمونه‌ای از مایع مغزی – نخاعی خارج کند تا آسیب در نخاع بررسی شود.
• برای رد کردن سایر بیماری‌هایی که علائم همانند ام اس دارند، از آزمایش خون و آزمایش گوش داخلی هم استفاده می‌شود.

به کدام متخصصان برای تشخیص و درمان ام اس مراجعه کنیم؟

اگر علائم بیماری ام اس را در خود دیدید، به متخصص مغز و اعصاب که در درمان ام اس تخصص (فلوشیپ ام اس) دارد، باید مراجعه کنید.

راه‌های کنترل و پیشگیری از ام اس

در ادامه راه های کنترل و پیشگیری از بیماری ام اس و نکات مفیدی که باید بدانید، بیان می‌شود.

راه های پیشگیری از ام اس در افرادی که مبتلا نشده‌اند

راه‌های پیشگیری از ام اس در افرادی که به این بیماری مبتلا نشده اند، شامل موارد زیر است:

1. کنترل سطح ویتامین D بدن: استفاده از روغن کبد ماهی، پنیر، ماست، کره، شیر می‌تواند به نرمال نگهداشتن سطح ویتامین D بدن کمک کند.
2. کنترل استرس: استرس‌ها می‌توانند خطر ابتلا به بيماری ام اس را افزایش دهند، لذا کنترل میزان استرس‌های روحی در جایگاه مهمی در پیشگیری از ام اس قرار دارد.
3. پرهیز از مصرف دخانیات: مصرف سیگار ۱.۵ برابر احتمال ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهد.
4. گنجاندن فیبرها در برنامه غذایی: فیبر به طور فراوان در سبزیجات وجود دارند.
5. استفاده از چربی‌های غیراشباع مانند روغن زیتون، آووکادو
6. مصرف ماهی: به دلیل اثرات ضدالتهابی در روغن امگا ۳ موجود در ماهی، کشورهایی که ماهی زیادی مصرف می‌کنند، میزان کمتری از ام اس را دارند.
7. مصرف قهوه نیز خطر ابتلا را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.
8. حفظ شاخص توده بدنی (BMI) سالم: داشتن شاخص توده بدنی بیشتر از 25 خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهد، بنابراین جلوگیری از چاقی یکی دیگر از راه‌های کاهش خطر ابتلا به ام اس می‌باشد.
9. محل زندگی: محل‌های با پازیت‌ها و آلودگی‌های بیشتر، خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهند، پس باید در انتخاب محل زندگیمان نیز توجه کافی داشته باشیم.

راه های کنترل بیماری در افراد مبتلا به ام اس

راه های کنترل ام اس در افراد مبتلا به این بیماری شامل موارد زیر است.

۱) محیط

بیماران دچار ام اس به رطوبت و گرما حساس هستند، این عوامل می‌توانند علائم بیماری را تشدید نمایند. استفاده از پنکه و تهویه مطبوع می‌تواند محیط مناسبی را برای بیمار فراهم آورد. همچنین به سر گذاشتن کلاه در زیر آفتاب، استفاده از یک فن جیبی و آشامیدن نوشیدنی‌های خیلی خنک، می‌توانند به خنک شدن آنها کمک کند.

۲) عفونت‌ها

عفونت‌ها سبب بدتر شدن علائم ام اس می‌شوند که این امر غالب اوقات به خاطر افزایش دمای بدن که ناشی از تب است، رخ می‌دهد. با در نظر گرفتن این مطلب، بیماران دچار ام اس باید به طور مناسب در برابر عفونت‌هایی مانند سرماخوردگی مصون شوند تا خطر ابتلا به عفونت‌های جدی در آنها کاهش یابد.

۳) رژیم غذایی بیماران ام اس

بیماران ام اس به ویژه زنان، بیشتر از سایرین در معرض حمله قلبی، انواع سکته مغزی و نارسایی قلبی هستند، لذا این افراد باید توجه ویژه‌ای به رژیم غذایی خود داشته باشند تا از ابتلا به سایر بیماری‌ها جلوگیری کنند.

مثلا چربی‌های ترانس باعث افزایش التهاب در درون رگ‌های خونی شده و از این رو می‌توانند منجر به مشکلات قلبی و عروقی شوند، از این رو بیماران ام اس باید از مصرف غذاهای حاوی این نوع چربی‌ها خودداری نمایند.

این بیماران باید سعی کنند وزن خود را در یک حالت مطلوب نگه دارند، چرا که چاقی، فعالیت و تحرک بدنی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و مطلوب نیست، پس مصرف قند زیاد به نفع این بیماران نیست.  کنترل میزان نمک مصرفی برای کنترل فشارخون و بیماری‌های قلبی در این بیماران از اهمیت خاصی برخوردار است. بهتر است از غلات کامل و سبوس‌دار مانند نان‌های سنگک، نان جو و نان‌های سبوسدار استفاده شود، چرا که استفاده از غلات کامل به دلیل داشتن فیبر و الیاف غذایی نه تنها به کنترل وزن کمک می‌کند، بلکه مانع یبوست می‌شود.

حساسیت به پروتئین گلوتن موجود در گندم و ذرت که سلیاک نامیده می‌شود، در افراد مبتلا به ام اس نسبت به سایرین بیشتر است، پس گلوتن باید از رژیم غذایی حذف شود.