تلگرام پس از فیلتر با فیلترشکن هم باز نخواهد شد؛ آیا ممکن است؟

دستور قضایی فیلتر شدن تلگرام در ایران صادر شد. دادستانی تاکید دارد که این پیام رسان باید به نحوی فیلتر شود که حتی با فیلترشکن هم امکان باز کردن آن وجود نداشته باشد. اما آیا این کار از نظر علمی و فنی امکان‌پذیر است؟

امروز بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران اعلام کرد کلیه ارائه‌دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت کشور، مخصوصا شرکت ارتباطات زیرساخت و اپراتورهای تلفن همراه و دارندگان پروانه ارائه خدمات ارتباطات ثابت مکلف هستند از تاریخ 10 اردیبهشت 1397 نسبت به اعمال مسدودسازی کامل وب سایت و اپلیکیشن شبکه اجتماعی تلگرام اقدام کنند. در این دستور آمده که اعمال مسدودسازی Telegram باید به نحوی اجرا شود که محتوای شبکه مذکور با هیچ نرم افزاری، اعم از فیلترشکن و نظایر آن، در کشور قابل دسترس نباشد. تخلف در اجرای این دستور مستوجب تعقیب کیفری خواهد بود.

محمد حسین پور، مدیر روابط عمومی شورای عالی فضای مجازی نیز گفت دستور قضایی که درباره تلگرام صادر شده منافاتی با تصمیم شورا ندارد و باید به آن عمل شود. این موضوع در چارچوب قانون لازم‌الاجراست و مسدود شدن کاملا قانونی است و باید بر اساس این موضوع عمل شود.

با انتشار خبر فوق در رسانه‌ها، چند سوال برای ما پیش آمد. اول این که وقتی هنوز روسیه نتوانسته تلگرام را به طور کامل فیلتر کند، چگونه مسئولان ما می‌خواهند این اپلیکیشن را به نحوی مسدود کنند که حتی با فیلترشکن هم امکان باز شدن آن وجود نداشته باشد؟ دوم این که آیا از نظر فنی این امکان وجود دارد که Telegram حتی با فیلترشکن هم باز نشود؟ چندی پیش شایعه‌ای منتشر شده بود مبنی بر این که تیمی از کارشناسان فنی روسیه، ایران و چین با حضور در جلسات متعدد کارشناسی و فنی قصد دارند کلیه فیلترشکن‌های موجود را نیز همزمان با مسدودسازی تلگرام از کار بیندازند.

از سوی دیگر بنا بر ادعای پاول دوروف، موسس و مدیر تلگرام، آخرین نسخه این پیام رسان روسی دارای فیلترشکن داخلی مخصوص خود است و همین موضوع باعث شده تا دولت روسیه هنوز نتواند در فیلترینگ این اپلیکیشن کاملا موفق باشد. بنابراین پیش‌بینی می‌شود که به زودی این نسخه در کشور ما نیز فعال شود. طبق برخی شنیده‌ها، مسئولان دولت پس از حکم مسدودسازی تلگرام اعلام کرده‌اند که فیلترینگ این پیام رسان از نظر عملیاتی ممکن نیست و هیچ تاثیری نخواهد داشت. توجیح مسئولان نیز ماجرای فیلتر شدن Telegram در روسیه و مبتلا نشدن به سرنوشت مسئولان روسی پس از فیلترینگ این پیام رسان است.

یک پژوهشگر امنیت و دیجیتال، در مورد این که آیا می‌شود تلگرام را طوری فیلتر کرد که با فیلترشکن هم باز نشود گفت:

این ادعا که می‌توان Telegram را طوری فیلتر کرد که با هیچ فیلترشکنی باز نشود، مبنای منطقی و علمی ندارد و انجام‌پذیر نیست. هر سایتی آی پی آدرس مشخصی دارد. وقتی سایت‌ها را فیلتر می‌کنند آی پی آدرس مربوط به آن را می‌بندند،‌ یعنی همان کاری که با فیس بوک و یوتیوب کردند. اگر چنین امکانی وجود داشت، چین و روسیه که مدتهاست با مسائلی از این دست سروکله می‌زنند این کار را پیش‌تر انجام داده بودند. فیلتر کردن تلگرام همان‌قدر کاربران را به دردسر می‌اندازد که الان برای باز کردن سایت‌های فیس بوک و یوتیوب با دردسر مواجه هستند، نه بیشتر.

تلگرام چگونه کار می‌کند و چگونه فیلتر می‌شود؟

سرورهای تلگرام ارتباط میان کاربران و این پیام رسان را برقرار می‌کند. هر پیامی که در این اپلیکیشن ارسال می‌شود، ابتدا به سرور تلگرام رفته و سپس به دست طرف مقابل می‌رسد. سرورهای اصلی Telegram در ایران نیست و فقط سرورهای CDN یا توزیع محتوای آن در ایران مستقر شده بود که مجوز آن هم چند روز پیش باطل شد. با خروج سرورهای CDN از ایران، تنها باعث کاهش سرعت می‌شود و ارتباط میان کاربران و این پیام رسان را قطع نمی‌کند.

راه فیلترینگ تلگرام قطع مسیر ارتباطی میان کاربران با سرورهای آن است. در واقع با مسدود کردن ترافیک منتهی به سرورها، این اپلیکیشن فیلتر می‌شود. کار فیلترشکن‌ها نیز این است که با ایجاد مسیرهای جایگزین، به جای آن که مستقیما کاربران را به سرور تلگرام وصل کند، به آدرس دیگری در خارج از کشور می‌رود و از آنجا تماس کاربر را با Telegram برقرار می‌کند.

مسدود کردن ترافیک منتهی به آدرس‌های فیلترشکن غیر ممکن نیست، اما نیازمند شناسایی آدرس‌های دقیق یا اختلال گسترده در اینترنت خواهد بود که کار سخت و پرهزینه‌ای است. همچنین هر لحظه آدرس‌های جدیدی ایجاد می‌شوند تا امکان دسترسی به هر سایت یا سرویس مسدود شده را فراهم کنند.

در دی‌ماه 1396 و در جریان اغتشاشات، مسئولان برخی از پورت‌های شبکه اینترنت را از کار انداختند که به دنبال آن، دسترسی به تلگرام، فیلترکن‌ها و سایر سرویس‌های اینترنتی به طور کامل قطع شد. محدودیت کلی این پورت‌ها باعث افت شدید سرعت و اختلال گسترده در ارتباطات حیاتی اینترنت می‌شود و نمی‌توان به طور دائم این کار را انجام داد. بنابراین به نظر می‌رسد امکان این که تلگرام طوری فیلتر شود که حتی با فیلترشکن هم کار نکند، از نظر فنی وجود نخواهد داشت.

باید دید در نهایت سرنوشت این پیام رسان پراستفاده روسی در ایران چه می‌شود و آیا مسئولان می‌توانند ادعای خود مبنی بر فیلتر کردن تلگرام و باز نشدن آن حتی با فیلترشکن را به اجرا برسانند یا مانند دولت روسیه در این راه شکست خواهند خورد؟