روانکاوی چیست؟ معرفی روانکاو و تکنیک ها و روش کار آنها

روانکاوی چیست؟

روانکاوی که با عنوان «گفتگو درمانی» نیز خوانده می شود، نوعی درمان بر پایۀ نظریات زیگموند فروید است؛ کسی که بارها «پدر روانکاوی» نامیده شد. فروید روش درمانی خود را با بیمارانی گسترش داد که به درمان های روانشناختی و مشاوره روانشناسی یا دارویی موجود در آن زمان پاسخ نمی دادند.

فروید باور داشت که انواع مشخصی از مشکلات ما از افکار، احساسات و رفتارهایی ناشی می شوند که عمیقاً ریشه در حیطۀ ناهشیار ذهن دارند. از این رو، «اکنون» به وسیلۀ «گذشته» شکل می یابد؛ یعنی رفتارهای کنونی فرد از تجارب اولیۀ کودکی او نشأت می گیرند.

روانکاوان به مراجعان کمک می کنند تا به درون ذهن ناهشیار راه یابند و به هیجانات سرکوب شده و تجارب عمیق و گاه فراموش شده دسترسی پیدا کنند. بیماران با کسب فهم بهتر از ذهن نیمه هشیار، نسبت به انگیزه هایی که باعث بروز افکار و رفتارهایشان می شود، بینش و آگاهی پیدا می کنند. انجام این کار بیماران را قادر می سازد تا برای تغییر رفتارهای مخرب و منفی خود تلاش کنند.

یک روانکاو دقیقاً چه کار می کند؟

روانکاو با استفاده از اصول نظریۀ روانکاوی، روان درمانی ارائه می دهد. او در طی جلسات درمان، به بیمار گوش می کند تا وی از تخیلات و رویاهایش صحبت کند و تجربیات خود را شرح دهد. درمانگر در این گفته های بیمار، به دنبال الگوها یا رویدادهای تکراری از گذشتۀ بیمار که احتمالاً نقشی کلیدی در مشکلات فعلی وی دارند، می گردد. یک روانکاو همچنین:

• با بیماران به صورت فردی ملاقات می کند
• جلسات را تقریباً 4 بار در هفته به مدت 50 دقیقه یا بیشتر در هر جلسه، برگزار می کند (تعداد جلسات ممکن است متفاوت باشد)
• بیمار را تشویق می کند تا حالات هیجانی خود را تشخیص دهد
• به بیمار کمک می کند تا عوامل نیمه هشیاری را که محرک رفتارش هستند، درک کند
• اصل رازداری را حفظ می کند (اسرار بیمار را نزد کسی فاش نمی کند)
• هر جلسه گزارش هایی با جزئیات از آنچه که گذشت، می نویسد

یک روانکاو چه مسائلی را می تواند درمان کند؟

روانکاوی برای درمان انواع گوناگونی از عارضه ها، اختلالات شخصیتی و مشکلات عاطفی چه در بزرگسال و چه در کودک به کار گرفته شده است. گستره ای از مسائلی که معمولاً به این نوع از درمان جوابگو هستند، عبارت اند از:

• اضطراب
• افسردگی
• حملات وحشت زدگی (پانیک)
• انواع فوبیا یا ترس های خاص
• رفتار وسواسی
• تروما
• اختلالات خوردن
• مشکلات عزت نفس
• مشکلات جنسی
• مشکلات رابطه ای
• رفتارهای خود آسیب رسان

درمان روانکاوی چگونه کار می کند؟

مفروضات متعددی زیربنای نظریات روانکاوی هستند؛ اول اینکه سه کارکرد در شخصیت هرکس وجود دارد: اید (نهاد)، ایگو (من) و سوپرایگو (فرامن). اید یا نهاد، که هم شامل غریزه و هم محرک های اساسی است، یک انرژی ناهشیار در نظر گرفته می شود. همچنین شامل تمایلات پرخاشگرانه و جنسی است. ذهن هشیار یا ایگو با اعمال می کوشد تا تمایلات نهاد را در حدی متعادل نگه دارد و از این طریق به کنترل نهاد کمک می کند. و در نهایت، سوپرایگو بیانگر واقعیت بیرونی است؛ از جمله افکار، احساسات و رفتارهای آگاهانه که بازتابی از آداب و رسوم و ارزش های والدین یا اجتماع است.

این سه مؤلفه، ساختار آنچه را که ما به عنوان شخصیت می شناسیم، تشکیل می دهند. تعامل بین این سه حاکی از مبارزه ای است که برای تسلط هر یک از آنان در درون هر فرد رخ می دهد. درمان روانکاوی به کاهش تنش های اساسی که بین اید، ایگو و سوپرایگو روی می دهد کمک می کند. بیماران باید در تلاش برای متعادل کردن این سه عملکرد ذهنی، افکار و احساسات ناهشیار خود را آشکار کنند.

در اکثر درمان های روانکاوی سنتی، بیمار روی کاناپه دراز می کشد در حالی که درمانگر برای دوری از تماس چشمی، پشت بیمار می نشیند. این وضعیت به بیمار کمک می کند تا احساس راحتی کند و بتواند به حالت صمیمانه تری مسائلش را با روان درمانگر مطرح کند.

درمان روانکاوی معمولاً شامل یک دورۀ درمانی طولانی مدت است. مراجعان کلینیک روانشناسی سها اغلب دست کم هفته ای یک بار با درمانگر خود ملاقات می کنند و می توانند چندین سال در درمان بمانند.

فنون روانکاوی چه هستند؟

تکنیک های زیادی درمانی در طول روانکاوی مورد استفاده قرار می گیرد که همۀ آنها در تلاش برای به حداکثر رساندن بینش در بیمار نسبت به رفتار خود به کار می روند. برخی از روش های مشهور تر عبارت اند از:

• تحلیل رویا. در روانکاوی، از تفسیر خواب برای آشکار کردن افکار ناهشیار استفاده می شود. فروید باور داشت که ایده ها و احساسات سرکوب شده از طریق رویاها به سطح ذهن می آیند. با این حال، محتوای رویاها اغلب دستخوش تغییراتی می شود. بنابراین، روانکاو باید به بیمار کمک کند تا ماهیت رویا را تفسیر و درک کند تا به کشف معانی پنهان آن برسند.
• تداعی آزاد. در طول تداعی آزاد، بیمار تشویق می شود تا در مورد هر چیزی که به ذهنش می رسد آزادانه صحبت کند. روانکاو ممکن است فهرستی از کلمات تصادفی را بخواند و بیمار به سادگی اولین تداعی یا موضوعی را که با شنیدن آن کلمه به ذهنش می رسد، بیان کند (تداعی کلمات). خاطرات سرکوب شده اغلب در طی فرآیند تداعی آزاد ظاهر می شوند.
• تفسیر. روانکاو به بیمار کمک می کند تا خاطرات و روایت های شخصی را با جزئیات بررسی کند و در حین انجام این کار، به تجزیه و تحلیل آنها می پردازد. درمانگر به دنبال برخی موضوعات رایج یا تم های تکراری در داستان های بیمار می گردد. یکی از موارد تفسیر، که «لغزش فرویدی» نامیده می شود، زمانی رخ می دهد که بیمار به طور اتفاقی مسئلۀ مهمی را هنگام یک گفتگوی ساده و تصادفی آشکار می کنند. روانکاو معمولاً تفسیری از انتخاب ناخواستۀ آن کلمه یا عبارت توسط بیمار ارائه می دهد.
• انتقال. زمانی که بیماران احساساتی را که نسبت به شخصی در گذشتۀ خود داشتند، به زمان حال منتقل می کنند، درگیر انتقال می شوند. گاهی اوقات انتقال بین بیمار و درمانگر صورت می گیرد. بیماران ممکن است احساسات یا نگرش های خاصی را نسبت به درمانگر اعمال کنند که در واقع آنها را نسبت به شخصی در گذشته (برای مثال پدر خود) داشتند.

درمان روانکاوی: اهداف و مقاصد

یکی از اهداف اولیۀ روانکاوی کمک به بیماران در شناسایی افکار، رفتارها و خواسته های پنهانی است که مشکلاتی را در زندگی روزمرۀ آنها ایجاد کرده اند. هدف میان مدت، کمک به بیماران در درک مسائلی است که باعث شده اند مشکلاتی عمیقاً ریشه‌دار و دیدگاه ناسازگارانه ای نسبت به زندگی در فرد شکل بگیرد. روانکاوی به بیمار در اتخاذ یک دیدگاه جدید کمک می کند. این نگرش جدید می تواند باعث ایجاد تغییرات و رشد قابل توجهی در زندگی بیمار شود.

روانکاوی: افسانه ها و کلیشه های نادرست

کلیشه ها و افسانه های غلط بسیاری راجع به روانکاوی وجود دارد. عموم مردم معمولاً دیدگاهی منسوخ شده از روانکاوی را همچنان حفظ کرده اند که احتمالاً آن را از نمایش های تلویزیونی یا سینمایی در مورد روانکاوی برداشت کرده اند، که غلط است. برخی از رایج ترین باورهای نادرست روانکاوی شامل موارد زیر است:

• جلسات روانکاوی تمام شدنی نیستند!

با اینکه صحیح است که درمان روانکاوانه بیشتر از سایر انواع درمان ها طول می کشد، اما قرار نیست بیمار تا ابد تحت درمان باشد. هدف از درمان کمک به بیماران است تا درک عمیق تری از افکار، احساسات و خاطرات ناهشیار خود ایجاد کنند و به رشد و تغییرات دائمی در شخصیت برسند. این سطح عمیق از درک که مورد نظر روانکاوی است، یک شبه ایجاد نمی شود. به همین دلیل است که بیمار ممکن است چندین سال تحت درمان باشد.

• روانکاوی یک علم واقعی نیست

این یک افسانه است که روانکاوی را دانشی جعلی می نامند. نظریه و عمل روانکاوی سال ها موضوع مطالعات تحقیقاتی متعددی بوده است که هم صحت و هم کارآمدی مفاهیم بسیاری از آنها را ثابت کرده است. در واقع، درمان روانکاوی اغلب زمانی که انواع دیگر درمان ها شکست خورده اند، موفق ظاهر می شود. درمان روانکاوی یک درمان شناخته شده در سطح ملی است که توسط شرکت های بزرگ بیمه به رسمیت شناخته می شود و آنها هزینۀ درمان را به بیماران بازپرداخت می کنند. (متأسفانه درمان های روانشناختی در کشور ما (ایران) تحت پوشش بیمه نیستند).

• روانکاوی فقط در مورد رابطۀ جنسی است!

اگر چه فروید اصطلاح «لیبیدو» را رایج کرد، اما هدفش این نبود که این اصطلاح فقط به میل جنسی اطلاق شود. در روانکاوی، لیبیدو به انرژی یا نیروی حیاتی اشاره دارد که تمام رفتارهای انسان را هدایت می کند، نه صرفاً احساسات جنسی را. اگرچه شهوت اغلب باعث بروز رفتارهایی می شود، اما انگیزۀ هر عملی نیست. روانکاوی بر بسیاری از جنبه های دیگر تجربه که هدایت رفتار را برعهده دارند، تمرکز دارد.

چه زمانی درمان روانکاوی توصیه می شود؟

روانکاوی برای برخی از بیماران بهتر از سایرین جواب می دهد. این درمان به ویژه برای افرادی مناسب است که می خواهند درک عمیقی از انگیزه های درونی خود داشته باشند. روانکاوی همچنین برای کسانی که می‌خواهند معنای تجربیات خود را بفهمند و به جای صرفاً مقابله با تظاهرات آن، با ریشۀ معضل مقابله کنند، به خوبی کار می‌کند. بیمار در روانکاوی معمولاً باید تحت درمان طولانی مدت قرار گیرد، که نشان دهندۀ تمایل و تعهد نسبت به روندی است که گاهی اوقات می تواند یک فرایند رشد دردناک باشد.

روانکاوی: محدودیت ها و اثربخشی

مانند هر درمان دیگری، روانکاوی هم مزایا و هم معایبی دارد. برخی از مزایای این روش درمانی عبارت اند از:

• روانکاوی به جای پرداختن به علائم ظاهری، به علت اصلی مشکل می‌پردازد.
• گاهی افرادی که به درمان های مرسوم یا داروها پاسخ نمی دهند، به روانکاوی جواب می دهند.
• روانکاوی بینش عمیقی در مورد منشاء افکار، احساسات و رفتارهای خاص ارائه می دهد.
• تحقیقات زیست شناسی حداقل از بخشی از ادعاهای فروید حمایت می کند.
• بررسی گستردۀ خود، مانند آنچه در روانکاوی فراهم می شود، می تواند به رشد مثبت در طول زمان منجر گردد.

برخی از نواقص احتمالی روانکاوی عبارت اند از:

• برخی از ایده ها، مانند «رشک آلت» منسوخ در نظر گرفته می شوند.
• ممکن است کشف خاطراتی که گاهی برای چندین سال سرکوب شده اند، برای بیمار دردناک و ناخوشایند باشد.
• برای برخی از مشکلات سلامت روان، مانند اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی، درمان مناسبی نیست.
• این درمان می تواند هم گران و هم طولانی باشد، بنابراین نیاز به تعهد عمیقی از جانب بیمار و درمانگر دارد.

روانکاو: تحصیلات، آموزش و مجوز کار

برای تبدیل شدن به یک روانکاو، یک درمانگر باید تحت آموزش فشردۀ تخصصی زیر نظر استاد حرفه ای و مورد تایید نظام روانشناسی کشور قرار گیرد. برای درخواست در یک برنامۀ آموزشی روانکاوی، داوطلب ابتدا باید دارای مدرک لیسانس به همراه مدرک تحصیلات تکمیلی در یک رشتۀ مرتبط با سلامت روان باشد. کاندید همچنین باید آموزش و تجربۀ قبلی کار به عنوان یک درمانگر را داشته باشد.

یک برنامۀ معتبر آموزشی در روانکاوی معمولاً شامل سه جزء زیر است:

• تجزیه و تحلیل شخصی دقیق
• برنامۀ درسی آموزشی
• آموزش بالینی روانکاوانه به صورت عملی تحت نظارت استاد

این آموزش می تواند فرد را برای تبدیل شدن به یک روانکاو ماهر، آگاه و با اعتماد به نفس آماده کند.

روانکاوی یک روش روان درمانی باارزش است که می تواند مزایای ماندگاری را تا حتی مدت ها پس از پایان درمان برای بیماران فراهم کند. درمان روانکاوی به افراد یاری می رساند تا درک عمیقی از ریشه های روانشناختی که افکار و رفتارهای آن ها را هدایت می کند، به دست آورند. این فرآیند خودکاوی به بیمار کمک می‌کند تا بینشی نسبت به رفتار و انگیزه‌های خود پیدا کند، که او را به سمت ایجاد تغییرات سالم و حتی دگرگون کنندۀ زندگی سوق می‌دهد.

منبع : سها کلینیک