احادیثی از ائمه درباره امر به معروف و نهی از منکر

آشنایی با احادیثی از ائمه درباره امر به معروف و نهی از منکر

 

در این مقاله از تعدادی از احادیث درباره امر به معروف و نهی از منکر آورده شده است. امر به معروف و نهی از منکر، دو فریضه مهم دینی در اسلام هستند که به ترویج نیکی و جلوگیری از زشتی در جامعه می‌پردازند. این دو فریضه، نقشی کلیدی در حفظ سلامت اخلاقی و معنوی جامعه ایفا می‌کنند و به عنوان ستون‌های امر به معروف و نهی از منکر، وظیفه‌های همگانی بر روی کاربران گذاشته شده است.

امر به معروف و نهی از منکر، از واجبات دینی و فریضه‌های الهی است که در قرآن و احادیث متعددی بر آن آمده است. ائمه معصومین (ع) نیز در روایات و سخنان خود، اهمیت دارد و این فریضه را به روشنی بیان کرده و با ارائه رهنمودهای ارزشمند، مردم را به انجام این وظیفه خطیر می کند.

 

در این مقاله، به بررسی جامع احادیث ائمه اطهار (ع) در خصوص امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازیم و مجموعه‌ای از این فریضه واجب را با استناد به کلام معصومین (ع) مورد بحث قرار داد.

 

حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم :

أَلا اُخْبِرُكُمْ عَنْ اَقْوامٍ لَيْسُوا بِأَنْبِياء وَ لا شُهدَاء تَغْبِطُـهُمْ النّاسُ يَـوْمَ الْقِـيامَةِ ... يَأْمُرُونَهُمْ بِما يُحِّبُ اللّه ُ وَ يَنْهَوْنَهُمْ عَمّا يَكْرَهُ اللّه ُ.

گروهى هستند كه نه پيامبرند و نه شهيد ولى مردم به مقامى كه خداوند به خاطر امر به معروف و نهى از منكر به آنان عطا فرموده غبطه مى خورند. (مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج 12 ، ص 182)

 

******

 

رسول خدا (ص) فرمودند:  

مَنْ اَمَرَ بَالْمَعْرُوفِ وَ نَهى عَنْ المُنْكَرِ فَهُو خَليفَةُ اللّه ِ فى أَرْضِهِ و خَليفَةُ رَسُولِ اللّه ِ و خلیفه كتابه.

كسی كه امر به معروف و نهی از منكر كند، جانشین خدا، پیامبر خدا(ص) و كتاب خدا در روی زمین است. (تفسير مجمع البيان، ج 1، ص 484؛ ذيل آيه 104 آل عمران)

 

******

 

رسول الله صلى ‏الله ‏عليه ‏و ‏آله و سلم:

أَلدّالُّ عَلَى الْخَيْرِ كَفاعِلِهِ.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمودند: كسى كه ديگران را به كار نيك راهنمائى كند گـويـا خـود آن را انـجـام داده اسـت. (وسائل الشيعه، ج 11، ص 398)

 

******

 

حضرت محمد (ص) فرمودند:

إِذَا لَمْ يَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ يَنْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لَمْ يَتَّبِعُوا الْأَخْيَارَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ شِرَارَهُمْ فَيَدْعُوا خِيَارُهُمْ فَلَا يُسْتَجَابُ لَهُمْ.

هرگاه (مردم) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلّط گرداند و نيكانشان دعا كنند امّا دعايشان مستجاب نشود. (کافی(ط - الاسلامیه) ج 2 ، ص 374 {شبیه این حدیث در امالى(صدوق) ص 308})

 

******

 

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمودند: 

اِنَّ اللّه َ يُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعيفَ الَّذى لازِبْرٌ [عقل] لَهُ وَ هـُو الَّذى لايَنْهى عَنِ الْمُنْـكَرِ.

كسى كه نهى از منكر نكند مورد غضب خداوند قرار مى گيرد و ايمانش ضعيف است و از عقل بهره اى نـدارد. (وسائل الشيعه، ج 11، ص 399)

 

******

 

امام علی علیه السلام:

وَمَا أَعْمَالُ الْبِرِّ كُلُّهَا وَالْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللّه ِ، عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، إِلاَّ كَنـَفْثَةٍ فِي بَحْـرٍ لُـجِّيٍّ.

تمام كارهاى نيك و حتى جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر چون آب دهان است در برابر درياى پهناور. (نهج البلاغه حکمت ٣٧٤)

 

******

 

امام على عليه السلام فرمودند:

اَلاَْمْـرُ بِـالْمَعْـرُوفِ اَفْضَلُ اَعْمالِ الْخَلْقِ.

بهترين كار مردم امر به معروف مى باشد. (غرر الحكم موضوعى، ج 2، ص 100)

 

******

 

امام علی علیه السلام :

أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ دُعَاءٌ إِلَى الْإِسْلَام.

امر به معروف و نهى از منكر دعوت به اسلام است. (تحف العقول ص٤١٣)

 

******

 

امام على علیه السلام :

مَن أمَرَ بِالمَعروفِ شَدَّ ظَهرُ المُؤمِنِ وَ مَن نَهى عَنِ المُنكَرِ أَرغَمَ أَنفَ المُنافِقِ وَ أَمِنَ كَيدَهُ؛

هر كس امر به معروف كند به مؤمن نيرو مى‏ بخشد و هر كس نهى از منكر نمايد بينى منافق را به خاك ماليده و از مكر او در امان مى‏ ماند. (كافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص51، ح1)

 

******

 

أَميرِالمُؤمِنين عليه السلام:

أصـْلِـحِ الْمُسى ءَ بِحُسْنِ فِعـالِكَ وَ دُلَّ عَلَى الْخَيْرِ بِجَميل مَقالِكَ.

آدم بدكار را به وسيله كارِ نيك خود اصـلاح كن، و با سخن زيبايت ديگران را به كار خير رهنمون باش. (غررالحكم موضوعى، ج 1، ص 99)

 

احادیث در مورد امر به معروف و نهی از منکر

 

امام حسین علیه السلام:

أَنِّي لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِي أُمَّةِ جَدِّي ص أُرِيدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْكَر وَ أَسِيرَ بِسِيرَةِ جَدِّي وَ أَبِي‏عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع.

 

همانا من از روى سبكسرى و گردنكشى، و نيز براى ايجاد فساد و ستمگرى دست به اين قيام نزدم، بلكه براى اصلاح اوضاع امّت جدّم قيام كردم، و مى‏خواهم «امر به‏ معروف‏» و «نهى از منكر» كنم، و به روش جدّم و پدرم على بن ابى طالب علیه السلام عمل كنم. (بحارالانوار جلد٤٤ صفحه ٣٢٩)

 

******

 

امام سجاد علیه سلام :

إِنَّ الْمُنَافِقَ يَنْهَى وَ لَا يَنْتَهِي وَ يَأْمُرُ بِمَا لَا يَأْتِي‏.

همانا منافق از كار زشت نهى مى كند، امـا خـود از آن اجتناب نمى كند و به كار خوب سفارش مى كند، اما خـود انجـام نمى دهـد. (کافی(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 396 {شبیه این حدیث در تحف العقول ص 280 و امالی(صدوق) ص 494 ، ح 12})

 

******

 

امام محمد باقر علیه السلام :

أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى شُعَيْبٍ النَّبِيِّ (صلی الله علیه) أَنِّي مُعَذِّبٌ مِنْ قَوْمِكَ مِائَةَ أَلْفٍ أَرْبَعِينَ أَلْفاً مِنْ شِرَارِهِمْ وَ سِتِّينَ أَلْفاً مِنْ خِيَارِهِمْ فَقَالَ (علیه السلام) يَا رَبِّ هَؤُلَاءِ الْأَشْرَارُ فَمَا بَالُ الْأَخْيَارِ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ دَاهَنُوا أَهْلَ الْمَعَاصِي وَ لَمْ يَغْضَبُوا لِغَضَبِي‏.

خداى تعالى به شعيب پيامبر وحى فرمود كه: من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب خواهم كرد: چهل هزار نفر بدكار را، شصت هزار نفر از نيكانشان را. شعيب عرض كرد: پروردگارا! بدكاران سزاوارند اما نيكان چرا؟ خداى عز و جل به او وحى فرمود كه: آنان با گنهكاران راه آمدند و به خاطر خشم من به خشم نيامدند. (كافى(ط - الاسلامیه) ج 5 ، ص 56 ، ح 1)

 

******

 

امام باقر علیه السلام فرمودند: 

اِنَّ الأمرَ بِالمَعْرُوفِ وَ النَّهْىَ عَنِ الْمُنکَرِ فَریَضَةٌ عـَظیمَةٌ بِهـا تـُقامُ الفـَرائِضُ وَ تَأْمَنُ المَذاهِبُ وَ تَحِلُّ المَکاسِبُ وَ تَرُدُّ الْمَظـالِمُ وَ تَعْمـُر الأرْضُ.

امر به معروف و نهى از منکر دو واجب بزرگ الهى مى باشند که سایر واجبات با آنها بر پا مى مانند و بوسیله این دو راهها امن و کسب و کار مردم حـلال مى شود. با این دو واجب است که داد ستمدیدگان ستانده مى شود و زمین آباد مى گردد. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 395، ح 6.)

 

******

 

امام محمد باقر(علیه السلام) می‌فرمایند:

اِنَّ الاَمرَ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ سَبیلِ الاَنبیاءِ وَ مِنهاجُ الصُّلَحاءِ وَ فَریضَهٌ عَظیمَهُ بِها تَقامُ الفَرائِضَ وَ تَأمَنُ المَذاهِبَ وَ تَحِلُّ المَکاسِبُ وَ تَرُدُّ المَظالِمَ وَ تَعمَرُ الاَرضَ وَ ینتَصِفُ مِنَ الاَعداءِ وَ یستَقیمُ الاَمرُ.

«امر به معروف و نهی از منکر، روش پیامبران و شیوه‌ی صالحان و فریضه‌ی بزرگ الهی است که سایر فرایض و واجبات به وسیله‌ی آن برپا می‌شوند و در پرتو آن راه‌ها امن می‌گردد و کسب و کار مردم حلال می‌شود و حقوق افراد تأمین می‌گردد و زمین‌ها آباد و از دشمنان، انتقام گرفته می‌شود و همه‌ی کارها رو به راه می‌گردد.»

 

******

 

امام صادق علیه السلام :

حَسْبُ الْمُؤْمِنِ غَيْراً إِذَا رَأَى مُنْكَراً أَنْ يَعْلَمَ اللَّهُ مِنْ قَلْبِهِ أَنَّهُ لَهُ كَارِه‏.

در غيرتمندبودن مؤمن همين بس كه هرگاه كار زشت و ناپسندى مشاهده كرد خداى متعال از قلبش در مورد ناخوش داشتن آن منكر آگاه باشد. (هدایة الائمة ج 5 ، ص 574)

 

******

 

امام صادق عليه السلام فرمودند:

اِنّما يَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهى عَنِ الْمُنْكَرِ، مَنْ كانَتْ فيه ثـَلاثُ خِصـالٍ: عامِلٌ بِما يَأْمَرُ بِهِ تارِكٌ لِما يَنْهى عَنْهُ عـادِلٌ فيما يَأْمـُرُ عـادِلٌ فيما يَنْهى، رَفيـقٌ فيما يَأْمـُرُ رَفيـقٌ فيما يَنْهى.

 

كسى مى توانـد امر به معروف و نهى از منكر كند كه داراى سه صفت باشد: ۱ـ به آنچه امر مى كند عمل كند و از آنچه نهى مى كند اجتناب نمايد. ۲ـ در امر كردن و نهى نمودن ميانه روى را پيشه خود كند. ۳ـ از روى دلسوزى و مهربانى و با مدارا امر و نهى كند. (وسائل الشيعه، ج 11، ص 419، ح 3)

 

******

 

امام صادق علیه السلام :

إِذَا رَأَى الْمُنْكَرَ فَلَمْ يُنْكِرْهُ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ يُعْصَى اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُعْصَى اللَّهُ فَقَدْ بَارَزَ اللَّهَ بِالْعَدَاوَة.

كسى كـه توانـائى نـهى از منـكر را داشـته باشـد و نهى از منـكر نكـند، دوست دارد كه خـداوند اطـاعت نشـود، و كسى كه نافرمانى خـدا را دوست داشته باشد، آشكارا بـا خـداوند دشمنى كرده است. (مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج 12 ، ص 177 ، ح 13812)

 

******

 

امام کاظم عليه السلام :

لَتَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لَتَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ ، أو لَيُسـتَعمَلَنَّ عَلَيكُم شِرارُكُم فيَدعوا خِيارُكُم فلا يُستَجابُ لَهُم.

بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد، و گر نه نابكاران شما، زمام كارهايتان را به دست مى گيرند، آنگاه نيكانتان دعا كنند، ولى دعايشان مستجاب نشود. (تهذيب الأحكام ج٦صفحه ١٧٦ حدیث٣٥٢)

 

******

 

امام رضا علیه السلام :

كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) يَقُولُ إِذَا أُمَّتِي تَوَاكَلَتِ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَلْيَأْذَنُوا بِوِقَاعٍ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى.

رسول خدا صلي الله عليه و آله همواره مى فرمودند: هرگاه امّت من از انجام امر به معروف و نهى از منكر سرپيچى كنند و آن را به يكديگر واگذار نمايند، گويا با خـداوند اعـلان جنگ داده اند. (کافی(ط-الاسلامیه) ج 5 ، ص 59 ، ح 13)

 

سخن پایانی :

همانطور که در بالا اشاره کردیم، امر به معروف و نهی از منکر، دو فریضه دینی در اسلام هستند که به وسیله‌ی دستگاه‌های خوراکی می‌دهند تا کارهای نیک و پرهیز را انجام دهند. این دو فریضه، نقشی اساسی در حفظ سلامت جامعه اسلامی و ترویج فضای اخلاقی و معنوی دارند.

 

گردآوری: بخش مذهبی